صرف آب ناچیز زاینده رود برای کشت برنج لنجان؛ چرا کسی برای بحران آب زاینده رود چاره اندیشی نمی کند؟

سال های سال است که در حوضه آبریز زاینده رود شاهد بحران آب وحشتناکی هستیم؛ بحرانی که امان کشاورزان و صنعتگران و دیگر اقشار منطقه را بریده و آنها را با هزاران مشکل ریز و درشت رو به رو کرده است. با این همه همچنان مشاهده می کنیم که اقدام موثر و قاطعی برای حل بحران آب در این منطقه از کشور برداشته نمی شود.

«بازتاب»؛ آرش خداپرست- در حوضه آبریز زاینده رود که بستری برای جریان رود زاینده رود و نیز احداث سد بزرگ زاینده رود است و نیز در مسیر این رود بزرگ آثار تاریخی ارزشمندی چون پل خواجو و سی و سه پل و… احداث شده است، در سال و دهه های اخیر شاهد کاهش شدید نزولات جوی بوده ایم. آنقدر که رود زاینده رود در بسیاری از ماه های سال و بعضاً تمامی روزهای سال از جریان ایستاده است و تالاب گاوخونی نیز از هر گونه حقابه ای بی بهره است.

این رویه در حالی است که در دهه های گذشته طرح های بزرگ انتقال آبی چون کوهرنگ یک و دو و نیز چشمه لنگان برای تزریق آب از سرشاخه های رود کارون به این حوضه آبریز به اجرا گذاشته شد و همینطور برنامه ها برای اجرا و نهایی کردن طرح انتقال آب بهشت آباد نیز در دستور کار مسئولان و شورای عالی آب قرار دارد.

با این همه به نظر می رسد که کاهش نزولات جوی و به دیگر سخن خشکسالی آنقدر موثر بوده که طرح های انتقال آب را نیز ناکارآمد کرده و همچنان زاینده رود چون رودی که از حیات ایستاده خشک و بدون جریان آب باقی مانده است.

بررسی های آماری نشان می دهد در حوضه آبریز زاینده رود در سال آبی جاری و تا کنون تنها 152 میلیمتر بارندگی صورت پذیرفته که نسبت به سال آبی گذشته (239 میلیمتر بارندگی) 87 میلیمتر کاهش داشته و نیز نسبت به متوسط 52 ساله نیز (245 میلیمتر بارندگی) 36 میلیمتر کاهش داشته است.
واقعیتی که برای کشاورزان شرق اصفهان و تالاب گاوخونی و نیز صنایع اطراف شهر و شهرستان اصفهان مثل فولاد مبارکه و ذوب آهن بسیار سنگین تمام شده و برایشان مشکلات فراوانی ایجاد کرده است.

این وضعیت حتی مشکلات جدی و بزرگی را نیز متوجه مصالح و منافع ملی کرده و در سال های اخیر شاهد بوده ایم که کشاورزان اصفهانی بارها با برپایی تجمع و اعتراض تلاش کردند تا صدای خود را به گوش مسئولان برسانند؛ اعتراضاتی که غالباً نیز با پیامدهای امنیتی سنگینی رو به رو شده است.

در این میان اما بررسی ها نشان می دهد شرایط جوی در کنار سوء مدیریت ها رویه را نه تنها به سمت بهبود سوق نداد، بلکه سبب شده است تا شرایط حاضر به سمت بدتر شدن میل پیدا کرده و نگرانی ها در مورد آینده افزایش یابد.

این را از آن جهت مورد تأکید قرار می دهیم که صرف نظر از کاهش نزولات جوی می بینیم در شرایط کنونی نیز مجموعه اقدامات اشتباه و فاقد تأییدهای لازم در منطقه به ویژه شرق اصفهان که نسبت به غرب اصفهان کم بارش تر نیز هست، استمرار دارد.

به صورت مشخص و در این باره باید به کاشت برنج در منطقه لنجان اصفهان اشاره کرد که علی رغم همه محدودیت ها در سال جاری نیز به قوت خود باقی بوده و اجرایی شده است.

گواه اینکه تصویری پیرامون همین مسئله در شبکه های اجتماعی دست به دست می شود که نشان می دهد در خرداد 1400 نیز کشت برنج در شهرستان لنجان ادامه دارد و حال اینکه می دانیم بر اساس اطلاعات موجود سد زاینده رود تنها در حال حاضر 27 درصد آب دارد و به همین دلیل احتمال زیاد امسال آب برای تالاب گاوخونی و جریان در بخش شرقی رود زاینده رود وجود نخواهد داشت. 

در واقع علی رغم سال ها بحران و روشن شدن لزوم مراعات حال اکولوژیکی منطقه دولت به دلیل ناتوانی در تغییر سبک و الگوی زندگی مردم و تأمین منابع اشتغال و درآمد جایگزین برای کشاورزان آنها را ناگزیر به استمرار کشت برنج در یک منطقه خشک و بی آب کرده است و چون توان پرداخت یارانه و یا تأمین هزینه های آنها را نیز ندارد، در برابر چنین اقدامی واکنش قهری انجام نمی دهد.

هر چند به کشاورزان منطقه بابت این رویه نمی توان خرده گرفت و آنها از سرناچاری دست به چنین اقدامی می زنند، اما از آن سو دولت مردان کشورمان در کانون انتقادات قرار دارند، چرا از یک سری محاسبات فنی و کارشناسی برای رسیدن به یک الگوی ثابت و سالم مدیریت منابع آب حوضه آبریز زاینده رود عاجز شده اند و این رویه سبب شده تا ما شاهد آن باشیم که در یک سال آبی خشک و در حالی که بخش اعظم سد زاینده رود خالیست، در گرمترین نقاط استان اصفهان کشت برنج به عنوان یک محصول نیازمند آب زیاد ادامه دارد!

با این رویه باید منتظر سال و دهه های سخت تری برای حوضه آبریز زاینده رود به ویژه شرق این حوضه باشیم.