سهم ۱۵درصدی کاغذ در گرانی ۹۸درصدی کتاب

شاید برای کسانی که کتابخوان هستند، هزینه‌‌های چاپ یک کتاب جذابیت داشته باشد. مخصوصا از زمانی که کاغذ گران و از آن طرف هم قیمت کتاب سرسام‌‌آور گران‌‌تر شده و ناشران هر روز از این مساله شاکی می‌‌شوند که قیمت کاغذ تاثیر زیادی در کارشان داشته است‌‌ و بر همین اساس قیمت کتاب را بالا می‌‌برند تا سودی داشته باشند، اما باید جور دیگری هم به این قضیه نگاه کنیم. ما می‌‌خواهیم حساب کنیم قیمت کاغذ چند درصد سهم چاپ یک کتاب می‌‌شود؟

برای ابتدای گزارش سراغ انتشاراتی رفتیم که کلی برای چاپ کتاب تبلیغ کرده بود که از همه‌‌جا ارزان‌‌تر حساب می‌‌کند و همه سوالات‌‌مان برای چاپ کتاب را پرسیدیم. بعد هم سراغ ناشرانی رفتیم که در‌‌حال‌‌حاضر فعالیت زیادی در حوزه نشر دارند و در ماه چندین کتاب منتشر می‌‌کنند تا برایمان بگویند هزینه چاپ یک کتاب چقدر می‌‌شود و این گرانی کتاب، چقدر در گرو کاغذ است؛ البته این نکته را هم باید بگویم تعدادی از ناشران حاضر به گفت‌وگو نشدند تا قیمت تمام شده کتاب را بگویند.

گزارش میدانی چاپ کتاب

به گزارش بازتاب به نقل از فرهیختگان، با شماره‌‌ای که روی سایت گذاشته‌‌اند، تماس می‌‌گیرم و بعد از جواب دادن می‌‌گویم: «یک کتاب داستان دارم حدودا 300 صفحه‌‌ای که‌‌ می‌‌خواهم چاپش کنم.» خانمی که تلفن را جواب داده است، مکثی می‌‌کند و از محتوای داستان می‌‌پرسد و می‌‌گویم: «یک داستان عاشقانه معمولی است.» خانم پشت خط دوباره می‌‌گوید: «ببینید کمی برای داستان، آن هم داستان‌‌های عاشقانه مشکل مجوز وجود دارد، اما همه سعی‌‌مان را می‌‌کنیم شما حتما کتابتان را چاپ کنید.» از هزینه‌‌ها که می‌‌پرسم، می‌‌گوید: «یک کتاب 120 تا 150 صفحه‌‌ای، در تیراژ 30 جلد به شما تحویل داده می‌‌شود، اما در شناسنامه کتاب درج می‌‌شود، 1000 جلد. در قطع استاندارد وزیری، با تمام مجوزهای حقوقی چاپ کتاب، با هزینه نهایی حدود 750 هزار تومان می‌‌شود. البته این را هم در نظر بگیرید که این مساله تخمینی است و با توجه به صفحات کتاب و تیراژ درخواستی نویسنده، این رقم قابل افزایش یا کاهش است و البته قیمت کاغذ را هم باید درنظر بگیرید که ‌‌به‌‌روز حساب می‌‌شود.» می‌‌گویم: «یعنی تیراژ را در شناسنامه کتاب کمتر از درخواست می‌‌زنید؟» می‌‌گوید: «بله، همیشه همین‌‌طور است. حتی ناشران معروف هم این کار را می‌‌کنند و تیراژ را بیشتر می‌‌زنند، اما واقعیت چیز دیگری است.» می‌‌گویم: «من فقط می‌‌خواهم یک جلد کتاب داشته باشم. کاری به بقیه ندارم. فقط برای همین که این داستانم چاپ شود. باز هم قیمت کاغذ موثر است؟» می‌‌گوید: «بله، خیلی‌‌ها هم همین خواسته را دارند. اما خب اگر تعداد بیشتر باشد، تخفیف هم بیشتر می‌‌شود. اما خب می‌‌شود کاری انجام داد و بالاخره این کتاب شما را منتشر کرد. فقط فعلا باید پیش‌‌قسطی حدود 400 هزار تومان بدهید تا کارها را انجام دهیم. یک سری فرمول هم داریم که برایتان می‌‌فرستم اگر خواستید خودتان حساب کنید. فقط قیمت کاغذ را ما درنظر می‌‌گیریم چون شما قیمت لحظه‌‌ای را ندارید.» تشکر می‌‌کنم و او در ادامه می‌‌گوید: «ببینید این مساله را هم باید بدانید، چاپ کتاب تا ۴۰۰ جلد به روش دیجیتال معقول و به‌‌صرفه است و برای بیشتر از این تعداد بهتر است که سراغ چاپ افست بروید. هزینه چاپ حدود ۵۰۰ نسخه دیجیتال، تقریبا با هزینه چاپ ۱۰۰۰ نسخه افست برابر است. البته باید به این هزینه، هزینه‌‌های جانبی‌‌ای همچون دریافت مجوز، صفحه‌‌آرایی، ویراستاری و… را نیز اضافه کرد. حال اگر شما بخواهید کتابتان را با تیراژ بالای ۱۰۰۰ جلد منتشر کنید، می‌‌توانید به‌‌جای چاپ دیجیتال از چاپ افست استفاده کنید که ‌‌به‌‌صرفه‌‌تر‌‌ است؛ اما باز هم تاکید می‌‌کنم بستگی به قیمت کاغذ دارد.» تشکر می‌‌کنم و می‌‌گویم تماس می‌‌گیرم. اما با یک حساب و کتاب سرانگشتی می‌‌توان حدس زد قیمت یک جلد کتاب چقدر می‌‌شود و ناشر چه سودی از انتشار کتاب در تیراژهای بالاتر با توجه به قیمت کتاب می‌‌برد. هر چقدر هم که قیمت کاغذ ارزان شود.

برای چاپ کتاب چه لازم است؟

جنس کاغذ: تقریبا برای چاپ کتاب سه نوع کاغذ استفاده می‌‌شود: 1-‌‌ کاغذهای سپید تحریر، 2- کاغذ کاهی یا فانتزی 3- کاغذهای گلاسه. برحسب اینکه مولف از کدام‌‌یک از این نوع کاغذها برای کتاب خود استفاده کند، قیمت چاپ کتاب متغیر می‌‌شود. کاغذهای سپید تحریر ارزان‌‌ترین و کاغذهای گلاسه گران‌‌ترین نوع کاغذها هستند و کاغذهای کاهی یا فانتزی قیمتی بینابین دارند.

قطع کتاب: کتاب‌‌ها در قطع‌‌های مختلفی مانند خشتی، وزیری، رحلی و… چاپ می‌‌شوند و بسته به سلیقه و تمایل مولف یکی از این قطع‌‌ها انتخاب می‌‌شود. طبیعی است قطع بزرگ‌‌تر قیمت کتاب را بالاتر برده و قطع کوچک‌‌تر قیمت را کاهش می‌‌دهد.

تعداد تیراژ: منظور از تیراژ آن است که چه تعداد از کتاب شما چاپ شود. برای مثال اگر بخواهید از کتابتان ۵۰۰ جلد چاپ شود، به معنی آن است که کتاب شما در تیراژ ۵۰۰ جلد به بازار عرضه می‌‌شود و صرفا ۵۰۰ جلد در بازار پیدا خواهد شد. هر چقدر تعداد تیراژ بالاتر برود، قیمت چاپ کتاب نیز بالاتر می‌‌رود.

طراحی جلد: داشتن یا نداشتن طرح جلد می‌‌تواند یکی از تفاوت‌‌ها در قیمت چاپ کتاب باشد و این موضوع بسته به نظر نویسنده و ناشر است.

مجوزهای کتاب:‌‌ اخذ مجوزهای کتاب از وزارت ارشاد نیازمند واریز وجوهی به حساب مستقیم وزارت ارشاد است. تعداد کتاب یا محتوای کتاب ربطی به این هزینه ندارد و معمولا هزینه‌‌ای ثابت در طول یک سال است که وزارت ارشاد آن را مصوب می‌‌کند.

دستمزدهای انتشارات: انتشارات برای چاپ و تکثیر کتاب و خدماتی مانند ویراستاری، چاپ و هزینه‌‌های مختلف دیگر، دستمزدهایی برای خود اختصاص می‌‌دهد؛ این هزینه‌‌ها نیز برای تمامی کتاب‌‌ها به یک اندازه و میزان است و به‌‌طور متوسط و سالانه افزایش اندکی دارد.

افشین شحنه‌تبار، مدیر انتشارات شمع و مه: چاپ کتاب با ۱۰۰ میلیون

همین چند روز پیش، برای یک کتاب در قطع خشتی تمام رنگی گلاسه در تیراژ ۱۰۰۰ جلد نزدیک به ۷۵ میلیون تومان هزینه کردیم و البته این هزینه به غیر از هزینه‌‌های مولف و صفحه‌آرایی است. اگر کتاب داستانی باشد که بخواهد ترجمه شود، از زمان شروع تا معرفی نزدیک به ۱۰۰ میلیون تومان هزینه دارد که این هزینه‌‌ها شامل ترجمه، ویراستاری، صفحه‌آرایی، جلد، چاپ، توزیع و ارسال است و ما چون نشری بین‌‌المللی هستیم، هزینه جلسه رونمایی در بیرون از ایران را هم در نظر بگیرید.

دریالعل، مدیر انتشارات روایت فتح: تاثیر ۱۵ درصدی کاغذ بر قیمت کتاب

به‌نظرم این مدل گران کردن کتاب بهانه است، حدس می‌زنید قیمت پشت جلد کتاب چند درصد پول کاغذ است و چند درصد پول چاپ است؟ عرف این است که بین 5 تا 15 درصد حق‌ تالیف نویسنده است؛ چه حق‌ تالیف را خریده باشد و چه پشت جلد بگیرد، حدود 20 درصد هم سود ناشر است که اینها 35 درصد می‌‌شود. در بالاترین رقم هم 40 تا 45 درصد حق پخش است. یعنی پخش می‌‌گیرد و بین مغازه‌‌دارها توزیع می‌شود و واسط این درصد را می‌‌گیرد و جابه‌‌جا می‌کند. تقریبا 70 درصد اینها می‌شود. یعنی قیمت چاپ و کاغذ چیزی بین 25 تا 30 درصد است. کاغذ گران شده، اما هزینه‌های چاپ خیلی تغییری نکرده است. زینک گران شده، ولی باز تاثیر آن در چاپ خیلی نیست. کاغذ گران شده مگر تاثیر کاغذ در چاپ چقدر است؟ بین 15-10 درصد است. چیزی که 15-10 درصد در پشت جلد تاثیر دارد در بازار ما قیمت پشت جلد کتاب را تا دو برابر بالا برده است. کتابی که با کاغذ قدیم و جدید است. حتی کاغذ را 9 برابر حساب کنید. یعنی کاغذ در مرداد 96 بندی 60 تومان بوده و الان بندی 500 تومان در بازار آزاد است. این را مقایسه کنید. این تاثیر 9 برابری در 10 درصد پشت جلد می‌‌آید، نه در کل پشت جلد. برای همین می‌گویم کتاب ما خیلی گران نشده، تقریبا 20 درصد گران شده است. آن 10 درصد را 9 برابر کنید، ضریب آن تصاعدی می‌‌شود. این‌طور نیست که بگوییم کل کتاب 10 درصد گران می‌‌شود.

کل کتاب 30 تا 35 درصد گران می‌‌شود، ولی الان قیمت‌ها در بازار را نگاه کنید، دو برابر یا سه برابر شده، این همان سود است. به بهانه گران شدن بخشی از کالا، کل قیمت را بالا می‌‌برند. همان انتقادی که در محصولات صنعتی داریم الان به حوزه نشر برمی‌‌گردد که این درصد گرانی چقدر است. البته ضریب‌‌های دیگری هم دارد و این مقدار دقیق نیست و حق دستمزد هم باید گران شود چون تورم داشتیم، دقیقا این افزایش قیمت به‌نفع ناشر، به‌نفع پخشی، به‌نفع کتابفروش و همه است و تنها کسی که ضرر می‌‌کند، مخاطب است. نویسنده هم سود می‌‌کند و فلان درصد از پشت جلد می‌گیرد، هر چقدر قیمت بالا برود این سود هم بالا می‌‌رود. تنها کسی که در این فرآیند ضرر می‌‌کند، مخاطب است.

محمد حقی، مدیر انتشارات کتابستان معرفت: 20 درصد قیمت نهایی کتاب سهم کاغذ است

مساله کاغذ تنها متغیر افزایش قیمت کتاب نیست. یعنی ما تقریبا در بازار آزاد با یک رشد چهار یا پنج برابری مواجه هستیم. ولی مشکل فقط کاغذ نیست، مشکل قیمت زینک است. مشکل هزینه‌‌های مربوط به صحافی است. افزایش هزینه‌‌های نیروی انسانی است و همه اینها در کنار هم، تقریبا می‌‌شود گفت هزینه‌‌های تولید را به دوبرابر افزایش داده است. وقتی هزینه تولید به دو برابر افزایش پیدا می‌کند، تقریبا قیمت کتاب دو تا 2.5 برابر افزایش پیدا می‌‌کند، چراکه هزینه تولید وقتی این‌جور می‌شود ما درصدی تخفیف هم برای هزینه‌‌های توزیع و اینها داریم. تقریبا 2.5 برابر افزایش قیمت داریم. اگر مقایسه‌‌ای با سال گذشته داشته باشید، متوجه می‌شوید که از صفحه‌‌ای 60 یا 70 تومان، به صفحه‌‌ای 130 تا 140 تومان افزایش پیدا کرده است. البته ناشرانی هستند که تا صفحه‌‌ای 250 تومان هم قیمت را بالا برده‌‌اند. البته من باورم این است که باید به دو نکته اشاره کرد، اول اینکه افزایش قیمت در تولید واقعا با برخی از افزایش قیمت‌ها که برخی ناشران انجام می‌‌دهند، تطبیق ندارد. یعنی اگر قرار است افزایشی باشد باید خیلی معقول باشد، نه اینکه به‌یک‌باره آنقدر افزایش داشته باشیم. نکته دیگر این است، کارهایی که وزارت ارشاد براساس ارز دولتی انجام می‌دهد، پاسخگوی نیازهای ناشران به معنای تمام نیازهای‌شان نیست.

ناشر مجبور است سراغ بازار آزاد برود و از طریق بازار آزاد کاغذ مورد نیازش را تامین کند. وقتی این اتفاق می‌‌افتد، بخشی از این کاغذ را با ارز دولتی می‌‌گیرد و بخشی را از بازار آزاد تهیه می‌کند، اما ناشران عمدتا قیمت‌گذاری کتاب را براساس همان بازار آزاد می‌‌گذارند که این هم خیلی منصفانه نیست و مثلا می‌‌گوید: «من نمی‌‌توانم کتابی 200 صفحه‌‌ای را 22 هزار تومان و بعد یک کتاب 200 صفحه‌‌ای دیگر را 30 هزار تومان قیمت بگذارم. من یکسان‌سازی انجام می‌‌دهم.» این دو نکته باعث شده است که با وجود ارز دولتی باز هم قیمت کتاب ساماندهی نشود. ببینید در مورد اینکه چقدر قیمت کتاب در گرو کاغذ است، حرف و درصد زیاد است، اما می‌‌توانم بگویم که 20 درصد قیمت نهایی کتاب در گرو کاغذ است.

کاغذ و زینک ارزان شد، کتاب گران‌‌تر

با توجه به صحبت‌‌هایی که با ناشران داشتیم، باید اشاره‌‌ای کنیم به گزارشی که 22 خرداد امسال منتشر شد و از قیمت کاغذ و بعد هم قیمت کتاب گفتیم که قیمت کاغذ گران شده اما قیمت کتاب بیشتر گران شده و حدود 98 درصد از سال 96 تا سال 98 تغییر قیمت داشته است و این مساله فقط به قیمت کاغذ برنمی‌گردد و گاهی ناشران هم با وجود گرفتن کاغذ با ارز دولتی، قیمت کتاب را بالا می‌‌برند. اما نکته دیگر اینجاست زمانی که این گزارش را منتشر کردیم، قیمت کاغذ به بندی 380 هزار تومان کاهش یافت و از طرف دیگر قیمت زینک هم همین کاهش را داشته است. با توجه به کاهش قیمت‌ها در زینک و کاغذ، اما این قیمت کتاب است که روزبه‌‌روز گران‌‌تر می‌‌شود!