سرنوشت کلاهک‌های اتمی آمریکا در ترکیه چه می‌شود؟
دهه‌هاست که گفته می‌شود ترکیه میزان تعداد زیادی کلاهک اتمی آمریکاست. با بالا گرفتن تنش میان واشنگتن و آنکارا، این کلاهک‌ها به موضوعی جنجالی در آمریکا تبدیل شده است.
چهارشنبه هفته گذشته زمانی که رسانه‌ها خبر بازگشت هواپیمای بویینگ حامل متخصصان اتمی آمریکا آن هم درست بر فراز دریای اژه و زمانی که عازم پایگاه هوایی اینجرلیک ترکیه بودند را منتشر کردند، خوش‌بین‌ترین تحلیگران هم نمی‌توانستند این احتمال را رد کنند که دولت اردوغان در پی به گروگان گرفتن ذخایر اتمی ناتو در این کشور است.
تعداد دقیق تسلیحات اتمی مستقر در ترکیه روشن نیست، اما رسانه‌ها تخمین می‌زنند که بین ۴۰ تا ۵۰ سلاح هسته‌ای تاکتیکی در پناهگاه‌های زیر زمینی پایگاه اینجرلیک ترکیه انباشته شده باشد.
به گزارش فارس،تسلیحاتی که در پی آغاز عملیات چشمه صلح و اختلاف بین ترکیه و غرب به عاملی بالقوه برای ایجاد شکاف در جبهه جنوبی ناتو تبدیل شده است.
استقرار این تسلیحات بخشی از برنامه دراز مدت اشتراک دراز مدت تسلیحات هسته‌ای در ناتو است که قدمتی نزدیک به ۶۰ سال دارد.
محور اصلی این برنامه در ناتو زرادخانه هسته‌ای ایلات متحده آمریکا به عنوان قدرتمندترین عضو پیمان ناتو بود که مهم‌ترین عامل بازدارنده در مقابل توان هسته‌ای و نظامی اتحاد جماهیر شوروی در سال‌های جنگ سر محسوب می‌شد.
تا قبل از توسعه موشک‌های بالستیک حامل کلاهک‌های اتمی بمب‌های اتمی هواپرتاب مهم‌ترین سلاح هسته‌ای محسوب می‌شدند. این مسئله استقرار بمب‌های اتمی در نزدیکی خط نبرد احتمالی در اروپا را توجیه می‌کرد. از همین رو در سپتامبر سال ۱۹۵۴ اولین بمب هسته‌ای هوا پرتاب را در برتانیا مستقر کرد.
مهم‌ترین هدف آمریکا از این اقدام علاوه بر رفاهم آوردن نیرویی بازدارنده در مقابل اتحاد جماهیر شوروی، بازداشتن سایر کشورهای اروپایی از دنبال کردن برنامه هسته‌ای مستقل بود. اگرچه این اقدام با پافشاری دوگل در خصوص استقلال اتمی فرانسه در مورد این کشور ناکام ماند، اما دلگرمی قابل توجهی برای سایر متحدان هسته‌ای این کشور فراهم کرد.
علاوه بر بمب‌های پرتاب آزاد آمریکا در دو دوره مشخص اقدام به استقرار موشک‌های هسته‌ای در کشورهای اروپایی و ترکیه کرد. دوره اول با استقرار موشک‌های بالستیک میان برد ژوپیتر در ترکیه، آلمان غربی و ایتالیا در قالب طرح “نورستاد” ژنرال آمریکایی بود که با توافق خروشچف و کندی در پایان بحران اتمی آمریکا برچیده شدند.
در دوره دوم زمانی که موشک‌های اس.اس-۲۰ شوروی با امکان حمل سه کلاهک در اروپای شرقی مستقر شدند، ناتو نیز موشک‌های میان برد پرشینگ-۲ و تاماهاوک را در آلمان غربی و بریتانیا مستقر کرد.
از سال ۱۹۵۴ تا ۱۹۷۱ تعداد بمب‌های هسته‌ای هوا پرتاب آمریکا در کشورهای اروپایی تا سال ۱۹۷۱ به صورت مرتب افزایش یافت به گونه‌ای که تعداد این سلاح‌ها به ۷۳۰۰ عدد و ۲۴ سیستم تسلیحاتی گوناگون افزایش یافت.
در دهه ۷۰ با از رده خارج شدن برخی تسلیحات هسته‌ای این تعداد به ۶۰۰۰ سلاح هسته‌ای و در دهه ۸۰ به ۴۰۰۰ سلاح هسته‌ای کاهش یافت. با پایان جنگ سرد و فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی جورج بوش رییس جمهور وقت آمریکا در ۲۷ سپتامبر ۱۹۹۱ فرمان جمع آوری تمام سلاح‌های زمین پایه هسته‌ای را صادر کرد.
در آن زمان چیزی نزدیک به ۱۴۰۰ سلاح هسته‌ای در اروپا مستقر بود که در دهه ۹۰ به ۷۰۰ سلاح هسته‌ای کاهش یافت و در نهایت بیل کلینتون دستور حفظ ۴۸۰ سلاح هسته‌ای را در اروپا صادر کرد. در طول سال‌های اخیر نیز بارها شایعاتی از کاهش مجدد تسلیحات هسته‌ای منتشر شد.
بر اساس سندی که اخیراً از سوی سک سناتور آمریکایی خطاب به کمیته امنیت و دفاع مجمع پارلمانی اروپا نگاشته شده هم اکنون نزدیک به ۱۵۰ سلاح هسته‌ای در پایگاه‌های کلاین بروگل در بلژیک، پایگاه بوشل در آلمان، پایگاه‌های آویانو و گدی توره در ایتالیا، پایگاه هوایی ولکل در هلند و پایگاه اینتجرلیک انباشته شده است.
عمده تسلیحات فوق تحت نظر اسکاداران ۷۰۱ نیروی هوایی آمریکا قرار دارد و کشورهای مربوطه با مجوز مقر فرماندهی ناتو در صورت حمله به یکی از اعضا اقدام به استفاده از این بمب‌ها کنند. البته در نهایت این تسلیحات باید توسط هواپیماهای آمریکایی پرتاب شود.
در کنار این روشن نیست که سطح آمادگی این بمب‌ها در چه اندازه است و آیا راه اندازی آن‌ها منوط به حضور متخصصان آمریکایی است و یا نه؟
پایگاه اینجرلیک، قطب اتمی ناتو در ترکیه
ترکیه از مدت‌ها پیش به عنوان یکی از اعضای ناتو از مهم‌ترین متحدان آمریکا محسوب می‌شده است. پایگاه هوایی اینجرلیک مهم‌ترین مقر هوایی ناتو و آمریکا در جبهه جنوبی این پیمان محسوب می‌شود. همچنین این کشور محل استقرار بخشی از سیستم راداری ضد موشکی آمریکا است که در استان آدنا مسقر شده است.
علاوه بر این بخشی از موشک‌های پاتریوت متعلق به اعضای ناتو به عنوان بخشی از سامانه یکپارچه پدافندی این پیمان در این ترکیه مستقر شده است. در کنار این ترکیه به علت نزدیکی به مرزهای ترکیه محل استقرار بخشی از پایگاه شنود و نظارت الکترونیکی سازمان امنیت ملی آمریکا و آژانس اطلاعات مرکزی این کشور محسوب می‌شود.
استقرار سلاح‌های هسته‌ای تاکتیکی ناتو در اینجرلیک علاوه بر این که یک مانع بازدارنده در مقابل روسیه محسوب می‌شد، پیامی غیر مستقیم به ایران نیز نیز محسوب می‌شود. کشوری که مدت‌ها از سوی کشورهای غربی در معرض اتهام دسترسی به سلاح‌های اتمی قرار داشت.
بر طبق گزارش «نیویورک تایمز» استقرار این سلاح‌ها در نزدیکی ایران پیغامی غیر رسمی به تهران محسوب می‌شد تا بداند که یک سلاح اتمی آماده در کنار مرزهای غربی خود آماده دارد.
البته این نکته قابل ذکر است که اعضای ناتو و کشور اروپایی هیچ گاه در مقابل دستیابی رژیم صهیونیستی به سلاح‌های اتمی واکنشی نشان ندادند. سلاح‌هایی که اغلب بر روی موشک‌های بالستیک جریکو در پایگاه هوایی پالماخیم و همچنین در زیر کوه هرمون مستقر شده و می‌تواند تمام خاورمیانه را به صورت مستقیم مورد هدف قرار دهد.
چه نوع سلاح اتمی در ترکیه انبار شده است؟
سلاح‌های اتمی مستقر در ترکیه از مدل بمب‌های اتمی مدل B۶۱ است که می‌تواند از هواپیماهای اف-۱۶ پرتاب شود.
این بمب اتمی و سلف آن بمب اتمی مدل B۵۷ بخشی از برنامه پنتاگون برای تنوع بخشی به سلاح‌های هسته‌ای در جنگ سرد بود. این سلاح‌ها که از هواپیماها پرتاب می‌شدند، در خط دوم تهاجم هسته‌ای پس از موشک‌های بالستیک قاره پیما و میان برد قرار دارند و پس از آن معمولاً موشک کروز میان برد و کوتاه برد قرار دارند.
توسعه بمب اتمی B۶۱ از سال ۱۹۶۳ و و در آزمایشگاه ملی لوس آلاموس برای جایگزینی بمب هسته‌ای B۵۷ آغاز شد. هدف از تولید این بمب علاوه بر قابلیت حمل آن توسط جنگنده‌ها امکان تنظیم توان آن بود.
پس از خاتمه مراحل طراحی و آزمایش تولید آن به صورت انبوده از سال ۱۹۶۸ آغاز شد و به صورت گسترده بر روی بمب افکن B۵۲ و همچنین جنگنده‌های اف ۴ فانتوم، اف ۱۵ ایگل و اف ۱۶ نصب شد. جنگنده‌های اروپایی تورنادو نیز از قابلیت حمل این سلاح برخوردار بودند.
هم اکنون نیز از ۹۰۰ فروند جنگنده اف-۱۶ ترکیه‌ای که در خدمت نیروی هوایی ایالات متحده است نزدیک به ۴۵۰ فروند قابلیت حمل این بمب را در اختیار دارند.
توان انفجاری این مدل از بمب‌های اتمی به صورت دستی قابل تنظیم است و می‌تواند از ۰.۵ کیلوتن تا ۳۳۰ کیلوتن قابل تنظیم باشد. این امکان برای فرماندهان این مزیت را فراهم می‌کند تا امکان نابودی اهداف مختلف را با استفاده از این بمب داشته باشند.
هم اکنون چیزی نزدیک به ۲۵۰۰ عدد از بمب‌های B۶۱ در زرادخانه هسته‌ای آمریکا موجود است که البته بخش زیادی از آن در قالب ذخیره بوده و قابل استفاده فوری نیست. نیروی هوایی آمریکا در برنامه برای مدرنیزه کردن زرادخانه اتمی این در صدد است تا بمب‌های فوق را برای استفاده در آینده بهینه سازی کند. پیش‌بینی می‌شود که این برنامه هزینه‌ای بالغ بر ۱۱ میلیارد دلار داشته باشد.
بر اساس این برنامه بمب‌های فعال موجود برای استفاده در جنگنده‌های اف-۳۵ بهینه سازی خواهند شد. این بهینه‌سازی شامل نصب نرم افزارهای جدید کنترلی و همسان شده با سیستم‌های هدایتی جدید و افزایش دقت سلاح است.
طبق راهبرد جدید هسته‌ای آمریکا سلاح هسته‌ای با توان کمتر باید امکان نابودی دقیق‌تر اهداف خود را داشته باشند. این نوسازی تمکان استفاده از ذخایر موجود برای جنگنده اف-۳۵ که ستون فقرات نیروی‌هایی هوایی آینده ناتو خواهند بود را فراهم خواهد آورد.
اولین نمونه از نسل جدید این بمب‌ها در سال ۲۰۱۷ و در صحرای نوادا آزمایش شد.
نقشه اردوغان برای بمب‌های B۶۱ چیست؟
سئوال اصلی در این میان این است آیا واقعاً دستیابی به سلاح‌های اتمی در دستورکار ترکیه قرار دارد و یا نه؟
در تمام طول جنگ سرد ترکیه از سیاست اشتراک هسته‌ای ناتو پیروی کرده است. علاوه بر این، ترکیه در سال ۱۹۸۰ پیمان ان. پی.تی را در مجلس خود به تصویب رسانده و همچنین در سال ۱۹۹۶ پیمان جامع منع آزمایش سلاح‌های اتمی را به امضا رسانده است. همچنین در سال ۲۰۰۰ ترکیه به صورت رسمی به پروتکل الحاقی نیز پیوسته است. به این ترتیب گام نهادن در مسیر دستیابی به سلاح‌های اتمی می‌تواند تبعات سنگینی را برای ترکیه داشته باشد. از سوی دیگر ترکیه به صورت تاریخی در مسر دستیابی به تکنولوژی اتمی با تردید و اکراه حرکت کرده است. حتی در دهه ۹۰ و زمانی که ترکیه و ارژانتین برای ساخت یک راکتور اتمی به توافق رسیده بودند، دولت دمیرل به صورت یکجانبه این توافق را باطل کرد. البته هم اکنون ترکیه برای ساخت یک نیروگاه اتمی دست به دامن روسیه شده تا اولین راکتور این کشور در منطقه مرسین احداث کند.
اردوغان شاید از این جهت روسیه را برای ساخت این راکتور انتخاب کرده که پوتین همانند آمریکا شروط دردسرسازی مثل امضای توافقنامه ۱۲۳ برای ممنوعیت غنی سازی را جلوی پای ترکیه نخواهد گذاشت.
این که ترکیه بخواد برای دستیابی به سلاح‌های اتمی به توقیف بمب‌های اتمی B۶۱ در پایگاه اینجرلیک ترکیه اقدام کند، دور از انتظار به نظر می‌رسد. اول آن که جنگنده‌های ترکیه قابلیت حمل این سلاح را در اختیار ندارند و دوم آن به احتمال زیاد چاشنی‌ها لازم برای انفجار این بمب‌ها تنها توسط متخصصان آمریکایی و در شرایط اضطراری نصب خواهد شد.
با این حال اردوغان می‌داند که اگر این بمب‌ها نتواند ترکیه را هسته‌ای کند، ابزار خوبی برای تحت فشار قراردادن آمریکاست. از سوی دگر خروج این بمب‌ها از ترکیه منجر به خروج این کشور از چتر اتمی آمریکا و به احتمال زیاد افزایش فشار روسیه در شرایط حساس خواهد شد.
ترکیه اگرچه فاصله خود را با واشنگتن بیشتر کرده اما به دنبال قرار دادن تمام تخم مرغ‌های خود در سبد پوتین نیست و حفظ ذخایر هسته‌ای ناتو در اینجرلیک همچنان این توازن را برای اردوغان حفظ خواهد کرد.
