سرطان«کولون»را بشناسیم/ عوامل بروز و علائم بالینی

آمارها نشان می دهد در ایران سالیانه حدود ۷۰ تا ۱۰۰ هزار مورد ابتلا به انواع سرطان ها رخ می دهد که تعدادی از آنها مربوط به سرطان کولون است.

سرطان روده بزرگ (کانسر کولون) یکی از شایع ترین سرطان های دستگاه گوارش در جهان است. سالانه حدود ۱.۲ میلیون مورد سرطان کولون در جهان اتفاق می افتد که ۵۰ درصد موارد منجر به مرگ می شود.

دکتر سیدرضا فاطمی دانشیار دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، تومورهای روده بزرگ را نوعی تومور کشنده عنوان کرد و گفت: در دنیا دومین تومور شایع دستگاه گوارش به شمار می آید و در ایران سومین تومور شایع در خانم ها و پنجمین تومور شایع در مردان است.

بروز سالیانه سرطان های روده بزرگ در کشورهای غربی بسیار شایع تر از کشورهای شرقی است؛ در آمریکا سالانه حدود ۱۵۰ هزار مورد ابتلا به این سرطان گزارش می شود که ۱۰۰ هزار مورد آن مربوط به روده بزرگ و ۵۰ هزار نیز مربوط به رکتوم است. در حالی که آمارها نشان می دهد در ایران سالیانه حدود ۷۰ تا ۱۰۰ هزار مورد ابتلا به کل سرطان ها رخ می دهد که تعدادی از آنها مربوط به سرطان کولون است.

فاطمی با اشاره به این مطلب که در کشورهای شرقی انتظار می رود بروز سرطان روده بزرگ کمتر اتفاق بیافتد، افزود: متاسفانه در سال های اخیر شاهد افزایش چشمگیر ابتلا به سرطان کولون در کشورهای شرق دنیا، جنوب شرقی آسیای و آسیا هستیم. طبق بررسی های صورت گرفته علت آن غربی شدن سبک زندگی و تغذیه مردم است که یکی از مهم ترین علل افزایش کانسر کولون در این کشورها از جمله ایران محسوب می شود.

معاون آموزشی بخش اندوسکوپی گوارش بیمارستان طالقانی، سن را یکی از مهم ترین علل بروز این نوع کانسر عنوان کرد و گفت: براساس مطالعات اپیدمیولوژیک اکثر سرطان های کولون در دنیا در سنین بالای ۷۰ سال اتفاق می افتد و زیر ۴۰ سال به ندرت بروز می کند. البته یک تغییر اپیدمیولوژیکی در سال های اخیر در کشورهای مصر، اردن و ایران رخ داده که براساس آن بسیاری از تومورها زیر۵۰ سال و گاهی حتی زیر ۴۰ سال بروز می کند. بررسی های میدانی حاکی از ردپای ژنتیکی قوی در این امر است یعنی تومورهای فامیلیال در این کشورها بیشتر رخ می دهد.

فاطمی، اکثر تومورهای سرطان روده بزرگ را ناشی از ایجاد یک عامل پیش زمینه ای به نام پولیپ دانست و خاطرنشان کرد: پولیپ ناشی از رشد اپیتلیال سلولی در مخاط و اپیتلیال روده بزرگ است و بصورت یک برجستگی در داخل روده بزرگ مشاهده می شود. بسیاری از پولیپ ها (نظیرهایپر پلاستیک، همارتوماتوز و التهابی) خوش خیم هستند ولی پولیپ های آدنوماتوز(که در آنها غده سازی اتفاق افتاده) پیش زمینه سرطان می شوند.

به گزارش مهر ،این فوق تخصص گوارش و کبد، با اشاره به اهمیت بسیار زیاد سایز پولیپ ها اظهار داشت: پولیپ های بالای یک سانتیمتر احتمال دارد در آینده به سرطان روده بزرگ تبدیل شوند. این مطلب به این معنا نیست که هر پولیپی در روده بزرگ تبدیل به سرطان می شود. در روده بزرگ ۵۰-۳۰ درصد افراد تا ۵۰ سالگی و ۷۰-۵۰ درصد افراد تا ۷۰ سالگی پولیپ ایجاد می شود که اگر خصوصیات پیشرونده داشته باشند می توانند منجر به بروز سرطان روده بزرگ شوند.

در برخی افراد پولیپ سازی زیاد اتفاق می افتد اما علت بروز آنها هنوز به درستی مشخص نشده وشاید سبک زندگی، مصرف گوشت قرمز، کم تحرکی، کندی حرکت روده بزرگ، عوامل هورمونی و ژنتیکی در ایجاد آنها موثر باشد.

عوامل بروز سرطان روده بزرگ

فاطمی، عوامل محیطی و ژنتیکی را از عوامل پیش زمینه ای موثر در ایجاد سرطان کولون عنوان کرد و بیماری های التهابی روده بزرگ (IBD) را یکی از عوامل محیطی و شایع ترین پیش زمینه ایجاد سرطان روده بزرگ نام برد که مبتلایان به این بیماری باید به صورت دوره ای برای بررسی به پزشک متخصص مراجعه کنند.

وی خاطرنشان کرد: در صورتی که التهاب روده در مبتلایان به کولیت اولسراتیو و بیماری کرون طول کشنده( بیش از ۱۰ سال) باشد؛ خطر ایجاد ضایعات اولیه روده به نام دیسپلازیا (تغییرات سلولی اولیه ) و در نتیجه بروز سرطان روده بزرگ در آنها افزایش می یابد.

به گفته دانشیار دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، این خطر در مبتلایان به Pan Colitis(درگیری تمام روده) پس از ۸ سال و در مبتلایانی که سمت چپ روده بزرگ آنها درگیر شده بعد از ۱۵ سال وجود دارد.

فاطمی به مبتلایان کولیت اولسراتیو طول کشنده توصیه کرد: این افراد باید هر دو سال یکبار از نظر وجود ضایعات دیسپلازی توسط پزشک متخصص تحت کولونوسکوپی کامل قرار گیرند و نمونه های متعدد (بیوپسی) از روده آنان برای بررسی گرفته شود. در صورت وجود ضایعات دیسپلازی، وی کاندید کولونکتومی(برداشتن روده) خواهد بود زیرا این ضایعات بسیار سریع تبدیل به آدنوکارسینوما یا تومور روده بزرگ می شوند.

دیابت

وی، از دیابت تیپ ۲ به عنوان عامل مهم در بروز سرطان کولون نام برد و افزود: مقاومت به انسولین در این بیماران باعث افزایش میزان انسولین خون می شود و با توجه به اینکه انسولین یک هورمون تروفیک است، باعث افزایش رشد سلول ها می شود. در نتیجه در این بیماران ریسک بالای بروز سرطان روده بزرگ وجود دارد.

چاقی

دانشیار دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، چاقی را در ایجاد این سرطان موثر دانست و گفت: در افرادی که شاخص توده بدنی یا BMI بالای ۴۰ دارند خطر بروز سرطان کولون به شدت افزایش می یابد. شاخص BMI۳۰-۲۵ افزایش وزن، بالای ۳۰ چاقی با درجات مختلف ( ۳۵-۳۰ چاقی درجه یک ، ۴۰-۳۵ چاقی درجه ۲ و ۴۰ به بالا چاقی درجه ۳) محسوب می شود.مطالعات نشان دهنده افزایش میزان هورمونهای رشد و هورمونهای وابسته به چربی در این افراد است.

کوله سیستکتومی

فوق تخصص گوارش و کبد، کوله سیستکتومی(برداشته شدن کیسه صفرا) را از دیگر عوامل موثر در ایجاد سرطان روده بزرگ نام برد و افزود: در افرادی که تحت کوله سیستکتومی قرار گرفتند بروز کانسر کولون به ویژه سمت راست روده پس از۳۰- ۱۰ سال، بیشترمشاهده شده است. طبق بررسی های صورت گرفته در این افراد میزان صفرا در داخل روده باریک و کولون زیاد است که منجر به التهاب و زخم شده و پیش زمینه ایجاد سرطان روده بزرگ را فراهم می کند.

رادیوتراپی یا پرتودرمانی

به گفته فاطمی، رادیوتراپی نیز از عوامل ایجاد کننده این سرطان است. افرادی که در ناحیه لگن تحت پرتودرمانی قرار می گیرند، دچار عوارض حادی به نام کولیت ناشی از رادیوتراپی می شوند که پس از ۱۵ تا ۲۰ سال، خطر ایجاد سرطان در آنان وجود دارد.

وی با اشاره به عوامل ژنتیکی دخیل در بروز کانسر کولون گفت: متاسفانه بروز تومورهای ژنتیکی روده بزرگ در ایران در حال افزایش است. در امریکا و کشورهای غربی این آمار حدود ۱ درصد و ۱۰-۶ درصد در انواع مختلف آن است. در حالی که مطالعات اخیر در ایران نشان داده حدود ۲۵ درصد تورمورهای روده بزرگ زمینه ژنتیکی دارند.

فاطمی، سندرم لینچ Lynchو FAPکلاسیک( پولیپوز آدنوماتوز فامیلیال) را دو دسته تومور ژنتیکی عنوان کرد که می تواند زمینه ساز کانسر کولون شوند.

وی با ذکر این مطلب که افراد متعددی در یک خانواده ممکن است دچار سندرم لینچ شده باشند، افزود: سن پایین ابتلا به سرطان کولون یکی از مهمترین نشانه های تومورهای ژنتیکی است. افرادی که زیر ۵۰ سال مبتلا به کانسر کولون می شوند و همچنین خانمی هایی که زیر ۵۰ سال مبتلا به سرطان رحم می شوند و تومورهایی که از نظر بافتی از نوع موسینوس هستند باید از نظر ژنتیکی و این سندرم بررسی شوند.

فاطمی تاکید کرد: این افراد باید مورد توجه خاص قرار گیرند زیرا ممکن است خودشان و افراد درجه یک خانواده آنها در سنین پایین حتی ۲۰و ۳۰ سالگی دچار سرطان روده بزرگ شوند.

وی با بیان این مطلب که ابتلا به سندرم فپ کلاسیک یا پولیپوز روده ای در سنین بسیار پایین اتفاق می افتد خاطرنشان کرد: در بخش خون و انکولوژی بیمارستان طالقانی بین ۶۰ تا ۷۰ بیمار مبتلا به سرطان روده بزرگ از این نوع وجود دارند که بیماری اکثر این افراد قبل از ۴۰ سالگی تشخیص داده شده و تحت درمان قرار گرفتند و اکنون زنده هستند. در روده بزرگ این بیماران تعداد بسیار زیادی پولیپ ایجاد می شود؛ در سمت راست و چپ روده بزرگ این افراد هزاران پولیپ در کنار یکدیگر رشد می کند که به آن پولیپوز فامیلیال گفته می شود.

به گفته فاطمی، این بیماری از سن ۱۲ سالگی شروع می شود و ۱۷ تا ۲۰ سالگی علائم بیماری به صورت خونریزی از روده و درد شکمی بروز می کند. نکته مهم این است که ۱۰۰ درصد این افراد در سن ۴۰ سالگی به کانسر کولون مبتلا می شوند.

این فوق تخصص گوارش و کبد با تاکید براین که افراد مبتلا به سندرم های ژنتیکی باید بطور دقیق تحت کنترل قرار گیرند افزود: در این افراد از سن ۱۲-۱۰ سالگی بصورت دوره ای کولونوسکوپی را شروع می کنیم. افرادی که دچار سندرم لینچ یا «پولیپوز فامیلیال» هستند باید بسیار زود تحت کولکتومی (برداشتن تمام روده بزرگ) قرار گیرند تا فرصتی برای ایجاد سرطان روده بزرگ پیش رونده در آنها وجود نداشته باشد.

فاطمی خاطرنشان کرد: در سرطان های ژنتیکی و فامیلیال رسالت مهم ما بررسی افراد درجه یک خانواده فرد مبتلا (خواهر، برادر، پدر و مادر و فرزندان) است. این افراد را درخصوص فپ کلاسیک از سنین پایین ۱۰ تا ۱۲ سالگی و در مورد سندرم لینچ از ۲۰ تا ۲۲ سالگی تحت کولونوسکوپی های دوره ای قرار دهیم و درصورت مشاهده پولیپ پیش رونده، فرد کاندید کولکتومی(برداشتن روده) می شود تا از ایجاد سرطان های مهم تر در آنان جلوگیری کنیم.

علائم بالینی سرطان روده بزرگ

دانشیار دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با اشاره به علائم بالینی سرطان روده بزرگ، اظهار داشت: تغییر در اجابت مزاج بصورت یبوست حاد یا اسهال و یبوست به تناوب که اخیرا در فرد ایجاد شده یکی از علایم مهم در سرطان روده بزرگ است. گرچه می تواند ناشی از سایر بیماریها نظیر تنبلی روده نیز باشد، ولی اولین علامت وجود یک ضایعه رشد یابنده در داخل روده می تواند بصورت تغییر در اجابت مزاج بروز کند که توجه به این نکته ضروری است.

وی، درد را علامت بسیار مهم در این سرطان عنوان کرد؛ به ویژه وجود دردهای مداوم در ناحیه شکم و روده بیمار در سنین میانه به بالا که باید جدی تلقی شده و تحت بررسی و پیگیری قرار گیرد.

فاطمی، دفع خون را از دیگر نشانه های بیماری برشمرد و گفت: خونریزی در روده بزرگ می تواند از دفع خون قرمز روشن شدید تا دفع خون سیاه رنگ باشد. بسیاری اوقات ممکن است دفع خون روشن در افرادجوان و با سن پایین ناشی از یک ضایعه غیر مهم مثل هموروئید تلقی شود که توصیه می شود در سنین پایین نیز دفع خون مهم تلقی شده و فرد تحت کولونوسکوپی قرار گیرد تا علت آن مشخص شود زیرا گاهی دیده شده که در همین افراد یک ضایعه مهمتراز هموروئید در قسمتهای بالاتر روده وجود داشته است.

وی کاهش وزن، بی اشتهایی و کم خونی را از دیگر علایم غیراختصاصی سرطان روده بزرگ برشمرد که در بیماریهای دیگر نیز ممکن است وجود داشته باشد.

نحوه تشخیص سرطان کولون

معاون آموزشی بخش اندوسکوپی گوارش بیمارستان آیت طالقانی درخصوص نحوه تشخیص سرطان کولون گفت: در مرحله اول فرد با مشاهده علایم ذکرشده باید به پزشک مراجعه کند که این موضوع در تشخیص اولیه و زودرس بیماری بسیار اهمیت دارد. متاسفانه در کشور ما تشخیص این سرطان در مراحل دیررس اتفاق می افتد، در نتیجه کار زیادی نمی توان برای بیمار انجام داد. در صورتی که در ژاپن و کشورهای پیشرفته تشخیص سرطان و بیماریابی آنها در سنین خیلی پایین ( در مراحل زود و خیلی زود) رخ می دهد.

فاطمی خاطرنشان کرد: بهترین وسیله تشخیصی در سرطان روده بزرگ، کولونوسکوپی کامل است که طبق پروتکلهای بیماریابی توسط پزشک انجام می شود؛ یعنی تمام روده از ابتدا تا انتها از طریق اسکوپی دیده می شود. البته انجام کولونوسکوپی ناقص می تواند فاجعه بار باشد زیرا ممکن است یک توموردر حال رشد یا ضایعه پیش بدخیم تشخیص داده نشود و پیامدهای بدی را به دنبال داشته باشد.

وی، استفاده از باریم و عکسبرداری های سنتی تر را روش تشخیصی دیگری عنوان کرد که در افرادی که قادر به تحمل کولونوسکوپی و بیهوشی نیستند مورد استفاده قرار می گیرد اما دقت تشخیصی آن از کولونوسکوپی کمتر است.

نحوه درمان سرطان کولون

دانشیار دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در خصوص نحوه درمان بیماری اظهار داشت: باید گفت درمان سرطان روده بزرگ، جراحی است. باید از قبل مراحل بیماری (stageبندی ) را مشخص می کنیم؛ درمرحله ۱ و ۲ سرطان کولون در واقع تومورها سطحی هستند. در مرحله ۳ و ۴ تومورها عمقی هستند و به بافت ها یا غدد لنفاوی اطراف دست اندازی(تهاجم) کرده و آنها را درگیر کرده اند.

به گفته وی، برحسب stage و محل تومور، جراحی های مختلف(برداشتن تمام روده ، قسمتی از آن، نیمه راست یا نیمه چپ روده) در بیمار انجام می شود. گاهی اوقات به ویژه در تومورهای انتهای روده و ناحیه رکتوم لازم است قبل و بعد از جراحی بیمار تحت شیمی درمانی قرار گیرد تا از احتمال عود مجدد بیماری جلوگیری شود.

فاطمی در ادامه خاطرنشان کرد: اگر بیمار در مراحل سطحی و اولیه مراجعه کند درمان کامل و cure برای وی انجام می شود یعنی درمان کاملی که احتمال عود ۵ ساله آن بسیار کم است. در واقع در stageیک و دو با یک جراحی کامل و شیمی درمانی احتمال عود سرطان روده بزرگ بسیار کمتر است.

توصیه های مهم برای پیشگیری از سرطان روده بزرگ

به گفته این فوق تخصص گوارش و کبد، پیشگیری از سرطان بسیار مهم است و به دو بخش اصلی تقسیم می شود. یک بخش از اقدامات پیشگیری برعهده سیستم سلامت و بهداشت جامعه است که توسط وزارت بهداشت، بیمارستان ها با توجه به پروتکل های جهانی، بین المللی و داخلی انجام می شود و بخش دیگر آن در سطح جامعه و افراد جامعه با عنوان خودمراقبتی و خود پیشگیری انجام می شود که فرد با مراقبت از خود و رعایت بهداشت از ابتلا به سرطان پیشگیری می کند.

وی افزود: سیستم های سلامت بهداشتی در دنیا با توجه به پروتکل های موجود توصیه می کنند در افرادی که از نظر ابتلا به کانسر کولون در ریسک متوسط و پایین قرار دارند، از ۵۰ سالگی هر ۱۰ سال یکبار کولونوسکوپی کامل باید انجام شود تا اگر ضایعات پیش بدخیم در آنان وجود داشت در همان جلسه کولونوسکوپی برداشته شوند.

فاطمی تاکید کرد: در افرادی که اقوام نزدیک درجه یک، دو یا سه آنها مبتلا به سرطان روده بزرگ هستند توصیه می شود کولونوسکوپی در سنین پایین تری شروع شود. مثلا فردی که والدین یا خواهر و برادرش مبتلا به این سرطان هستند باید از سن ۴۰ سالگی یا از نظر سنی ۱۰ سال زودتر از فرد مبتلا تحت کولونوسکوپی دوره ای یا بیماریابی قرار گیرد و هر ۳ تا ۵ سال این عمل باید انجام شود.

دانشیار دانشگاه در ادامه گفت: در صورت ابتلای اقوام نزدیک همچون خاله، عمه، دایی، عمو، پدربزرگ، مادربزرگ، در سنین بالای ۶۰ سال به سرطان کولون، افراد خانواده باید از ۵۰ سالگی هر ۱۰ سال تحت کولونوسکوپی دوره ای قرار گیرند. اما در زیر ۶۰ سال افراد درجه ۲ و۳ خانواده باید از سن ۴۰ سالگی هر ۳ تا ۵ سال بیماریابی شوند.

به گفته وی، در مورد تومورهای ژنتیکی لینچ؛ افراد درجه یک خانواده فرد مبتلا باید از ۲۰ سالگی تا ۴۰ سالگی هر ۲ سال یکبار کولونوسکوپی شوند و بالای ۴۰ سالگی هر سال کولونوسکوپی شوند. در ایران طبق پروتکل یا برنامه ملی پیشگیری از سرطان روده بزرگ در افراد های ریسک در خانواده ها بیماریابی انجام می شود .

معاون آموزشی بخش اندوسکوپی گوارش بیمارستان طالقانی، افزود: افراد مبتلا به تومورهای ژنتیکی از سن ۲۰ سالگی هر دو سال کولونوسکوپی می شوند.