بررسی احتمال شروع جنگ هسته‌ای با محوریت روسیه؛ آیا روسیه علیه اوکراین از سلاح هسته‌ای استفاده می‌کند؟

 روسیه به عنوان یک قدرت هسته‌ای در جنگ با اوکراین در شرایط سختی قرار گرفته است که ممکن است تصمیم گیرندگان در این کشور را به این فکر وادارد که برای خاتمه دادن به جنگ در اوکراین از سلاح هسته ای استفاده کنند.

بازتاب- در 6 اوت 1945 ساعت 8:15 به وقت محلی بمب موسوم به «پسرکوچک» توسط ایالات‌متحده بر فراز شهر «هیروشیما» ژاپن منفجر شد و بدین ترتیب ایالات‌متحده اولین استفاده‌کننده از سلاح هسته‌ای در تاریخ بشر نام گرفت، به فاصله سه روز پس‌ازاین انفجار در روز 9 اوت انفجار بمب هسته‌ای با نام «مرد چاق» در شهر «ناگازاکی» ژاپن منفجر شد، نیروی هوایی ایالات‌متحده تنها نیرویی است که به‌صورت علنی دو بار از جنگ‌افزار هسته‌ای استفاده کرده است.

پس از ایالات‌متحده، اتحاد جماهیر شوروی به‌سرعت ساخت و توسعه سلاح‌های هسته‌ای را دستور کار خود قرار داد و دوران جنگ سرد دو کشور با ساخت و توسعه انواع سلاح‌های هسته‌ای تلاش کردند بازدارندگی هسته‌ای را در مقابل دیگری حفظ کنند، با پایان یافتن جنگ سرد و فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی این رقابت رو به سردی گذاشت و دیگر به‌اندازه قبل موردتوجه دو طرف نبود اما این به معنی کنار گذاشتن سلاح هسته‌ای و چشم‌پوشی از بازدارندگی هسته‌ای نبود لیکن توانست سرعت و شدت توسعه سلاح‌های هسته‌ای را کاهش دهد به‌نحوی‌که اکنون تعداد سلاح‌های هسته‌ای موجود بسیار کمتر از دوران جنگ سرد است.

طبق آخرین  آمارهای منتشرشده تعداد سلاح‌های هسته‌ای موجود به شرح ذیل است: ( ژانویه 2021)

شرح	تعداد کلاهک هسته ای
کل جهان	13080
روسیه	6255
ایالات متحده	5550
چین	350
فرانسه	290
انگلیس	225
پاکستان	165
هند	156
اسرائیل	90
کره شمالی	40

منبع اطلاعات و آمار

 بر اساس آمارهای فوق روسیه همچنان بیشترین تعداد کلاهک‌های هسته‌ای را در اختیار دارد و مطابق دکترین هسته‌ای این کشور در سال 2014 روسیه حق پایان دادن به جنگ متعارف از طریق استفاده از سلاح هسته‌ای را برای خود محفوظ می‌داند.

دکترین هسته‌ای روسیه

روسیه در سال 2020 دکترین هسته‌ای خود را ازنظر چرایی، زمان و چگونگی استفاده از سلاح‌های هسته‌ای شفاف‌تر کرد، روسیه بدون نام بردن از دشمنان احتمالی سعی کرده است سناریوهای منطقه‌ای که می‌تواند منجر به جنگ هسته‌ای شود را توصیف کند. به نظر می‌رسد روسیه تأکید دارد که دکترین هسته‌ای به‌روز شده آن کمتر بر آسیای شرقی، آسیای جنوبی و خاورمیانه متمرکز است درعین‌حال همچنان حق استفاده از سلاح هسته‌ای برای پایان دادن به درگیری‌های نظامی متعارف را برای خود محفوظ می‌داند.

تهدیدات هسته‌ای برای روسیه قبلاً به شیوه‌ای آشفته توصیف می‌شد علاوه بر تأکید غالب بر تهدیدهای ایالات‌متحده و سازمان پیمان آتلانتیک شمالی(ناتو) مقامات روسیه به‌طور متناوب نکاتی را درباره کشورهای دارای سلاح هسته‌ای آسیا و خاورمیانه منتشر می‌کردند، اما اکنون با انتشار دکترین هسته‌ای روسیه این اطمینان به همسایگان روسیه در آسیا داده شد که روسیه آن‌ها را تهدید هسته‌ای نمی‌داند و مثبت‌ترین جنبه آن این بود که روسیه از منتشر کردن دکترین خود و حرکت به‌سوی شفافیت استقبال کرده است و برای آن اهمیت دارد که مخاطبان خارجی سیاست هسته‌ای آن را به درستی درک کنند.

در این سند فدراسیون روسیه تلاش کرده است موارد استفاده از سلاح هسته‌ای را توضیح دهد و این سلاح‌ها را به‌عنوان پایان دهنده به درگیری‌های نظامی متعارف و همچنین در مقابل استفاده از سلاح هسته‌ای به هر شکل با نوعی علیه خود معرفی کرده است همچنین تأکید دارد که فدراسیون روسیه باید احساس تهدید را از طرف مقابل دریافت کند و تنها به دلیل برخوردار بودن طرف مقابل از سلاح هسته‌ای این احساس تهدید به وجود نخواهد آمد به‌طور مثال به چین اشاره‌شده است که علی‌رغم برخورداری آن از سلاح هسته‌ای روسیه از جانب چین احساس تهدید نمی‌کند.

هدف روسیه از جنگ در اوکراین

جنگ در اوکراین دارای ابهام‌های زیادی است ازجمله این‌که هدف اصلی روسیه از ورود به خاک اوکراین چه چیزی بوده است، رسانه‌ها و مقامات دو طرف یعنی روسیه و غرب تلاش دارند اهداف متفاوتی را معرفی کنند همچنین درک درست این مسئله می‌تواند نشان‌دهنده این باشد که آیا احتمال استفاده از سلاح هسته‌ای علیه اوکراین وجود دارد یا این تنها یک گزینه تبلیغاتی است.

روزنامه گاردین هدف اصلی روسیه از حمله به اوکراین را این‌طور بیان می‌کند: هدف اصلی تهاجم روسیه به اوکراین تصرف پایتخت اوکراین و تغییر دولت بود که کاملاً شکست‌خورده است و ارتش روسیه اکنون برای یک هدف بسیار محدودتر در شرق سازمان‌دهی شده است، هدف جدید تصرف کل منطقه دونباس ( روس نشین) است که مسکو قبلاً آن را مستقل به رسمیت شناخته است.

مقامات روسیه اما مدعی هستند که هرگز قصد تغییر دولت در اوکراین را نداشته‌اند و تصرف پایتخت اوکراین را گزینه موردنظر خود معرفی نمی‌کنند و آن‌ها تنها حمایت از جمعیت روس نشین را هدف اصلی جنگ معرفی کرده‌اند.

اما این جنگ می‌تواند تبدیل به جنگ نیابتی بین ایالات‌متحده و روسیه شود به‌نحوی‌که در دهه 1980 با حمایت ایالات‌متحده از مجاهدین در افغانستان برای مبارزه علیه اتحاد جماهیر شوروی رخ داد و ایالات‌متحده موفق شد با همکاری برخی کشورهای اسلامی حمایت از مجاهدین در افغانستان را تا زمان شکست و عقب‌نشینی شوروی از خاک افغانستان ادامه دهد که به عقیده برخی کارشناسان این شکست یکی از عوامل تأثیرگذار بر فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی بود.

اکنون در اوکراین نیز این احتمال وجود دارد که صحنه درگیری و جنگ تبدیل به یک عرصه برای جنگ نیابتی بین دو کشور ایالات‌متحده و روسیه شود، که در این صورت باید دید روسیه تجربه خود از جنگ افغانستان را چگونه به کار می‌برد.

استفاده از سلاح هسته‌ای در جنگ با اوکراین

خبرگزاری رویترز به این مسئله پرداخته است و بیان می‌کند که در آغاز جنگ رئیس‌جمهور روسیه به‌طور غیرمستقیم احتمال حمله اتمی را علیه هرکسی که در درگیری مداخله کند مطرح کرد.

برخی از کارشناسان غربی معتقد هستند «ولادیمیر پوتین» ممکن است از سلاح هسته‌ای استفاده کند.

روسیه در مورداستفاده از سلاح هسته‌ای در جنگ با اوکراین چه گفته است؟

پوتین در سخنرانی خود با اعلام حمله به اوکراین در 24 فوریه هشداری پنهان اما غیرقابل‌انکار داد مبنی بر اینکه اگر غرب در «عملیات نظامی ویژه» روسیه مداخله کند، روسیه حق استفاده از سلاح هسته‌ای را برای خود محفوظ می‌داند.

پوتین گفت: “مهم نیست که چه کسی سعی می‌کند در مسیر ما بایستد یا … تهدیدی برای کشور و مردم ما ایجاد کند، آن‌ها باید بدانند که روسیه فوراً پاسخ خواهد داد و عواقب آن به‌گونه‌ای خواهد بود که در کل تاریخ خود ندیده‌اند”.

سه روز بعد در 27 فوریه، پوتین به فرماندهی نظامی خود دستور داد تا نیروهای بازدارنده هسته‌ای روسیه را به حالت آماده‌باش درآورد به گفته او اظهارات تهاجمی رهبران ناتو و تحریم‌های اقتصادی غرب علیه مسکو دلیل این تصمیم بوده است.

«سرگئی لاوروف» وزیرامورخارجه روسیه، نیز در مورد خطر جنگ هسته‌ای صحبت کرده است، اگرچه او گفت که مسکو تمام تلاش خود را برای جلوگیری از آن انجام می‌دهد.

او هفته همچنین گفت: من نمی‌خواهم این خطرات را به‌طور مصنوعی بالا ببرم، اما خطر جدی و واقعی است و ما نباید آن را دست‌کم بگیریم.

در همین حال واشنگتن مدعی است که هیچ اقدامی که نشان دهد نیروهای هسته‌ای روسیه در حالت آماده‌باش هستند ندیده است، اما کارشناسان غربی نسبت به این‌که پوتین در صورت احساس گرفتار شدن در اوکراین یا ورود ناتو به جنگ از سلاح‌های هسته‌ای استفاده کند هشدار داده‌اند.

غرب در مورد تهدیدهای پنهان پوتین چه واکنشی داشته است؟

مقامات آمریکایی به‌سرعت اظهارات پوتین در مورد قرار دادن نیروهای هسته‌ای روسیه در حالت آماده‌باش بالا را خطرناک، تشدیدکننده و کاملاً غیرقابل‌قبول خوانده‌اند در حال که دبیر کل ناتو، آن‌ها را تهاجمی و غیرمسئولانه دانست.

بااین‌حال مقامات آمریکایی بلافاصله تصریح کردند که هیچ نشانه‌ای ندیده‌اند که نیروهای روسی موضع هسته‌ای خود را تغییر داده باشند، ارتش ایالات‌متحده گفت که نیازی به تغییر موضع خود نمی‌بیند.

در 28 فوریه، «جو بایدن» رئیس‌جمهور ایالات‌متحده به آمریکایی‌ها گفت که نگران جنگ هسته‌ای با روسیه نباشند، بایدن در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه آیا شهروندان آمریکایی باید نگران وقوع جنگ هسته‌ای باشند، گفت: نه.

احتمال حمله هسته‌ای روسیه به اوکراین

به نظر می‌رسد اظهارات بایدن منعکس‌کننده دیدگاه گسترده‌ای در میان کارشناسان آمریکایی و مقامات غربی است که احتمال استفاده روسیه از سلاح هسته‌ای در جنگ با اوکراین را کم می‌دانند.

کارشناسان غربی معتقد هستند که هدف اصلی تهدیدهای روسیه استفاده از بازدارندگی هسته‌ای برای جلوگیری از دخالت مستقیم واشنگتن و متحدانش در جنگ اوکراین است.

ایالات‌متحده هیچ تمایلی به وارد شدن به جنگ و تبادل آتش متعارف با روسیه ندارد چه رسد به این‌که کاری انجام دهد که جرقه درگیری هسته‌ای شود.

کارشناسان معتقد هستند که اگر روسیه بخواهد از سلاح هسته‌ای در جنگ با اوکراین استفاده کند احتمال انفجار بر فراز دریای سیاه یا بخش‌های خالی از سکنه اوکراین بیشتر است تا این‌که بخواهد یک هدف نظامی در اوکراین یا یک شهر را مورد هدف قرار دهد.

بااین‌حال استفاده از سلاح هسته‌ای در اوکراین می‌تواند سربازان روسیه را به خطر بیندازد و ضربه رادیواکتیو را به خود روسیه وارد کند.

پاسخ احتمالی غرب به حمله هسته‌ای روسیه چیست؟

برخی از کارشناسان غربی پیشنهاد می‌کنند که در صورت حمله هسته‌ای روسیه به اوکراین غرب نباید به بحران هسته‌ای دامن بزند و باید از طریق سلاح‌های متعارف و ابزارهای سیاسی نسبت به انزوای روسیه اقدام کند و اقدامی را انجام ندهد که به‌طور مستقیم خاک ایالات‌متحده یا متحدان اروپایی آن مورد تهدید هسته‌ای قرار گیرد.

در صورت حمله هسته‌ای روسیه به اوکراین استفاده از سپرهای موشکی در اروپا تشدید خواهد شد.

جمع‌بندی اینکه روسیه طبق دکترین هسته‌ای خود برای استفاده از سلاح هسته‌ای در صورت طولانی شدن جنگ در اوکراین و مداخله ناتو و سایر کشورهای غربی، مجاز است اما این به این معنی نیست که روسیه حاضر است هزینه‌های سیاسی ناشی از استفاده از سلاح هسته‌ای را بپردازد.

غرب در مقابل چنین اقدامی هزینه‌های نظامی، سیاسی و اقتصادی زیادی را به روسیه تحمیل خواهد کرد، لذا به نظر می‌رسد روسیه تمایل دارد جنگ را بدون استفاده از سلاح هسته‌ای به پایان برساند اما نقش ناتو و ایالات‌متحده و نوع بازیگری آن‌ها در ادامه جنگ بسیار تعیین‌کننده است.