روایت‌های تلخ مادران از اتاق زایمان بیمارستان‌های دولتی
خشونت علیه مادران باردار در اتاق زایمانِ برخی بیمارستان‌های دولتی تا جایی بحث‌برانگیز شده که مجلس برای جلوگیری از این مساله، دستورالعملی تصویب کرده است. به گفته کارشناسان، بیم آن هست که با استمرار این خشونت‌ها آمار زایمان طبیعی در کشور کاهش جدی پیدا کند.
زایمان برای هر زن بارداری می‌تواند یکی از بهترین و خوشایندترین اتفاقات زندگی‌اش باشد. اتفاقی که با تولد کودک دلبند همراه است و می‌تواند شیرین‌ترین رویداد زندگی را رقم بزند. اما روز حساسِ زایمان برای خیلی از زنان با تجربه‌ای بسیار تلخ همراه می‌شود که ممکن است تا پایان عمر از خاطرشان پاک نشود و آن «خشونت دیدن در اتاق زایمان بیمارستان‌های دولتی» است که موضوعی جدید نیز نیست.
آزار کلامی، شوخی‌ها و اظهارنظرهای رکیک و نامربوط، فریاد کشیدن بر سر مادرانی که در آستانه زایمان هستند، معاینه‌های ناشیانه یا غیرضروری، ترک مراقبت یا کوتاهی در آن، رعایت نکردن حریم بسیار خصوصی زنان باردار، تبعیض، و حتی در مواردی برخورد و آزار فیزیکی بخشی از خشونت‌هایی هستند که بسیاری از زنان باردار – حتی در سال‌های اخیر – در اتاق زایمانِ برخی بیمارستان‌های دولتی تجربه کرده‌اند و هر بار که از آن صحبت می‌کنند، کام‌شان تلخ می‌شود.
حالا برای جلوگیری از بی‌احترامی به زنان باردار در روز زایمان و اتاق زایمان، متولیان نظام سلامت از تدوین و ابلاغ «منشور کرامت مادری» خبر می‌دهند تا منجر به کاهش بی‌احترامی و آزار مادران باردار در مراکز درمانی شود. البته به گفته مسئولان وزارت بهداشت، آمار آزار و خشونت علیه مادران در بیمارستان‌ها قابل توجه نیست اما حتی یک مورد از برخوردهای نامناسب هم نباید وجود داشته باشد. چراکه به گفته روانشناسان، زن در روز سخت زایمان چنان روحیه شکننده‌ای دارد که کوچک‌ترین بدرفتاری با او می‌تواند امنیت روانی او را بر هم بزند و آسیب‌ها و اختلالات روانیِ شدیدی برای او به همراه داشته باشد.
خطر کاهش آمار زایمان طبیعی/ آماری هولناک از زایمان سزارین در کشور
خشونت در اتاق زایمان بیمارستان‌های دولتی طبق روایت‌های خود زنان، در شهرستان‌ها حتی بیشتر و موارد آن تلخ‌تر و گزنده‌تر است. خشونت از سمت پزشک گرفته تا پرستار و ماما و حتی کادر نظافت!
موضوعی که می‌تواند آمار زایمان طبیعی را در کشور به شدت کاهش دهد. طبق آمار وزارت بهداشت، آمار سزارین در ایران به ۵۵ درصد رسیده است. یعنی بیش از نیمی از زایمان‌ها در کشور ما به صورت سزارین انجام می‌شود. این در حالی است که نرخ ایده‌آل جهانی سزارین ۱۵ درصد و حداکثر ۲۵ درصد است و این یعنی آمار سزارین در کشور ما ۳ برابر استاندارد جهانی است.
در حال حاضر بیشتر طرفداران زایمان طبیعی، خانوده‌هایی از طبقه فرودست جامعه، یا زنانی که اعتقاد محکمی به زایمان طبیعی به دلیل فواید آن دارند. غیر از این موارد، در سال‌های اخیر به سختی می‌توان زنانی را یافت که در بیمارستان دولتی زایمان کرده باشند، یا قصد زایمان در بیمارستان دولتی را داشته باشند.
خشونت در اتاق زایمان‌های دولتی تا حدی پیش رفته که سال گذشته کمپینی علیه آن راه افتاد تا مسئولان وزارت بهداشت دست به کاری بزنند. کمپینی با ۱۲ هزار امضا
مخاطبان زیادی گفته‌اند ترس زایمان طبیعی آن قدر زیاد است که می‌تواند هر زنی را دچار وحشت کند. اما بدرفتاری کادر اتاق زایمان آن‌قدر دردناک‌تر است که شما درد زایمان را روزی فراموش می‌کنید اما بدرفتاری‌ها و خشونت‌ها در اتاق زایمان را هرگز نمی‌توانید از یاد ببرید.
رفتارهایی که به گفته روانشناسان، نه تنها باعث رعب و وحشت مادران خواهد شد، بلکه ممکن است تبعات جدی روانی و اجتماعی برای آنان داشته باشد؛ از تروما گرفته تا اختلالات روانی مثل افسردگی طولانی‌مدت.
راه‌اندازی کمپینِ نه به خشونت در اتاق زایمان/ بعد از بخیه زدن شکمم، با من شوخی وحشتناکی کردند
برخی روایت‌ها حاکی از اعمال خشونت بیشتر در مورد زنانی است که زایمان سوم یا چهارم خود را انجام می‌دهند. بارها به آنها گفته شده که «چهار تا بچه چه خبره؟» یا «اگر تحمل درد را نداشتی، چرا حامله شدی؟»
سال گذشته بود که انتشار یک فایل صوتی از اتاق زایمانِ یکی از بیمارستان‌های دولتی حاشیه‌ساز شد و موجی از واکنش مردم، رسانه‌ها و کاربران شبکه‌های اجتماعی را به دنبال داشت. در این فایل صوتی، ماما یا پرستاری که نزدیک زن باردار است، با شنیدن فریادهای او که ناشی از شدت درد زایمان است، بر سرش فریاد می‌کشد و الفاظ توهین‌آمیزی به زبان می‌آورد. انتشار این فایل صوتی باعث شد تا رسانه‌ها به این موضوع ورود کرده و اصلاح این رویه را از مسئولان وزارت بهداشت مطلبه کنند.
خشونت در اتاق زایمان بیمارستان‌های دولتی تا حدی زنان را آزرده‌خاطر کرده که سال گذشته کمپینی علیه آن راه افتاد تا مسئولان وزارت بهداشت دست به کاری بزنند. کمپینی با بیش از ۱۲ هزار امضا.
البته تعدادی از زایشگاه‌های بیمارستان‌های دولتی یا نیمه‌خصوصی، کادر درمان بسیار متعهد و دلسوزی دارند و مادرانی هم که از تجربه زایمان خود در این بیمارستان‌ها می‌گویند یا می‌نویسند، حتی یک مورد بدرفتاری ازسوی آنها تجربه نکرده‌اند، اما متاسفانه بیشتر بیمارستان‌ها این گونه نیستند و مادران زیادی شاهد خشونت در ساعت زایمان بوده‌اند. این در حالی است که مادر بارداری که در آستانه زایمان قرار دارد، بدترین وضعیت روحی خود را می‌گذراند و عمیقا نیاز به امنیت روانی و عاطفی و شنیدن حرف‌های دلگرم‌کننده دارد تا بتواند آن لحظات سخت را تاب بیاورد و کودک خود را با کمترین تنش به دنیا بیاورد.
مادرانی که از ترس، قید بارداری مجدد را زدند
بعضی از زنان تاکید می‌کنند که تنها به دلیل خشونتی که در زایمان اول دیدند، قید زایمان‌های بعدی را زدند، یا فرزند دوم خود را با فاصله زیاد به دنیا آوردند تا ترس و ترومای زایمان قبلی را پشت سر بگذارند و بتوانند با آن کنار بیایند.
خیلی از زنان با آن که سال‌ها از زایمان اول‌شان در بیمارستان دولتی می‌گذرد، همچنان جزئیات آن روز و بدرفتاری‌ها به وضوح در خاطرشان مانده و با بغض آن را روایت می‌کنند.
مادری که صاحب ۲ فرزند است و هردو را در یک بیمارستان دولتی معروف به دنیا آورده، به همشهری می‌گوید: در هر دو زایمان آن قدر بدرفتاری دیدم و حرف‌های نامربوط و توهین‌آمیز شنیدم که هنوز بعد از گذشت سال‌ها، با یادآوری‌اش اذیت می‌شوم. او می‌گوید: ۶ سال پیش، موقع زایمان فرزند دومم نه تنها هیچ دلداری و دلگرمی از طرف کادر اتاق زایمان ندیدم، بلکه مدام توهین می‌شنیدم و تحقیر می‌شدم. پرستار مدام با لحن بد می‌گفت: «چرا همکاری نمی‌کنی؟» حالم خوب نبود و وقتی هم پزشک آمد بالای سرم، از من خواست سر و پاهایم را بالا بگیرم و فقط کمرم روی تخت بماند. من گفتم: «خانم دکتر، بدنم خیلی سنگین است و نمی‌توانم همزمان این کارها را بکنم.» درد بسیار زیادی هم داشتم. اما دکتر با عصبانیت گفت: «پس آن‌قدر درد بکش تا حالت جا بیاید.» بعد با پرستارها شروع کردند به خندیدن و تمسخر من.
او ادامه می‌دهد: حتی بعد از بخیه زدن شکمم، با من شوخی وحشتناکی کردند؛ پزشک گفت: «وای زایمان تمام شد و جفت داخل شکمش جا ماند!» و باز همگی خندیدند. و من در میان آن همه ضعف و درد و بی‌حالی وحشت کرده بودم و هنوز که هنوز است از خودم می‌پرسم آن رفتارها و حرف‌های غیرانسانی چطور ممکن است از یک انسان سر بزند؟!
بدرفتاری در اتاق زایمان حتی در بخش خصوصی!/ با همین یک جمله من فروشکستم
بعضی از زنان به همشهری می‌گویند؛ شرم‌شان می‌شود توهین‌هایی را که در اتاق زایمان از کادر درمان شنیده‌اند، به زبان بیاورند. یکی از آنها می‌گوید: «توهینی که شنیدم، آن قدر زشت و رکیک بود که ممکن است آن را فقط در خیابان و به شکل متلک‌های جنسی بشنویم.»
ماجرای خشونت با مادران در حال زایمان مختص ایران نیست و در تمام دنیا جاری است. این مساله در برخی از کشورها تا جایی بیخ پیدا کرد که حتی سازمان جهانی بهداشت در سال ۲۰۱۴ علیه خشونت در اتاق‌های زایمان بیانیه‌ای صادر کرد.
در ایران نیز با آن که وزارت بهداشت سال‌ها است در جهت تشویق زنان به زایمان طبیعی تلاش می‌کند، اما برخی از بیمارستان‌های دولتی توانسته‌اند به راحتی این تلاش را بی‌اثر کنند و هرچه را وزارت بهداشت رشته بود، پنبه کنند. به طوری که بسیاری از زوج‌ها که دست‌شان به دهان‌شان می‌رسد، ترجیح می‌دهند در بیمارستان خصوصی سزارین کنند تا از وحشت مواجهه با بدرفتاریِ کادر اتاق زایمان بیمارستان‌های دولتی در امان باشند. گرچه بیمارستان‌های خصوصی نیز از این مساله مبرا نیستند و کم نیستند زنانی که روایت کرده‌اند که با وجود پرداخت پول گزاف به بیمارستان خصوصی، باز شاهد لحن تند، بدرفتاری و بی‌توجهی کادر اتاق زایمان بوده‌اند.
یکی از این مادران روایت می‌کند: «کیسه آب من یک ماه زودتر از موعد پاره شد و بچه‌ام یک ماه زودتر به دنیا آمد. شبی که کیسه‌ام پاره شد، همسرم من را با حال روحی بسیار بدی به بیمارستانی خصوصی رساند. قبل آن یک سقط داشتم و وحشت داشتم که این بچه هم از دستم برود. من را به اتاق زایمان بردند. من چند ساعت از ناراحتی گریه کردم. خیلی ترسیده بودم. ترسِ از دست رفتن جنینی که ۸ ماه در وجودم حملش کرده بودم. به من گفتند باید تا صبح بخوابم تا دکتر بیاید سراغم. من گفتم «حالم خوب نیست و توقع نداشته باشید در این اوضاع بتوانم بخوابم» پرستار گفت: «ما توقعی از شما نداریم. دوست داری بخواب، دوست نداری نخواب.» با همین یک جمله من فروشکستم. البته رفتار بقیه کادر خیلی خوب بود و همان پرستار هم وقتی اعتراض کردم، عذرخواهی کرد. ولی گاهی یک جمله نامربوط می‌تواند زنِ در آستانه زایمان را ویران کند.
قانون داریم اما وزارت بهداشت تعلل می‌کند
خیلی از پرستاران، برخی رفتارها در اتاق زایمان را طبیعی می‌دانند و دلیل خود برای این رفتارها را حقوق زیر ۱۰ میلیون تومان، کمبود شدید نیرو، شیفت‌های اجباری طولانی، فشار بالای کار و استرس کار عنوان می‌کنند. اما مادرانی که در بیمارستان‌های دولتی زایمان کرده‌اند، معتقدند این مشکلی نیست که مادران در ایجاد آن نقش داشته باشند و مقصر آن باشند. آنها می‌گویند بعضی از پرستارها در اتاق زایمان با آن که درد کشیدن و به خود پیچیدن زنِ در حال زایمان را می‌بینند، سرشان در گوشی موبایل است و به ناله‌ها هیچ توجهی نمی‌کنند! این موضوع دیگر به حقوق کم آنها مربوط نیست و مستقیما به وجدان و انسانیت آنها مربوط است.
از سوی دیگر، خیلی از ماماها و پرستاران خشونت همکاران خود با مادران باردار را قابل توجیه نمی‌دانند و معتقدند احترام به مادر باردار با وجود وضعیت روانی بدی که در آن قرار دارد، وظیفه انسانی پرسنل اتاق زایمان است.
لیلا محمدخانی شهری، عضو هیئت مدیره نظام پزشکی تهران که سابقه بیش از ۲۰ سال مامایی دارد، می‌گوید: «کرامت مادر باردار در اتاق زایمان باید در هرشرایطی حفظ شود و از هرگونه خشونت و آزار و اذیت علیه مادران اجتناب شود. حتی باید برای آن جریمه‌ای در نظر گرفته شود.»
خیلی از زنان سکوت می‌کنند و شکایت نمی‌کنند
بدرفتاری کادر درمان در اتاق زایمان برخی بیمارستان‌های دولتی با مادران باردار را خود وزارت بهداشت نیز تایید می‌کند و اعلام کرده که برای جلوگیری از آن، «منشور کرامت مادری» تدوین و به دانشگاه‌های علوم‌پزشکی سراسر کشور ابلاغ شده است. این دستورالعمل، یکی از ماده‌های “قانون جوانی جمعیت” است.
انسیه کتابچی، معاون برنامه‌ریزی پایش و ارزیابی عملکرد ستاد ملی جمعیت چند روز پیش در گفت‌وگویی درباره این دستورالعمل اظهار کرد: «ماده ۵۰ قانون جوانی جمعیت به طور مفصل به بهبود شرایط زایمان زنان در بیمارستان‌ها پرداخته است. برمبنای این ماده قانونی باید تعداد متخصصان مامایی و زنان در بیمارستان‌ها متناسب با تعداد مراجعین افزایش پیدا کند تا فشار کاری از دوش این قشر برداشته شود. چون افزایش فشار کار منجر به خستگی پرسنل می‌شود و فرد ممکن است به همین دلیل، برخورد نامناسبی با مادران باردار داشته باشد.»
کتابچی به این موضوع هم اشاره کرد که «طبق این قانون، وزارت بهداشت مکلف شده که از مادران بعد از انجام پروسه زایمان، نظرسنجی کند. در این نظرسنجی میزان رضایت مادر از نحوه برخورد کادر درمان، شرایط بهداشتی بیمارستان و نحوه ارائه خدمات تشخیصی و درمانی مورد بررسی قرار می‌گیرد. یعنی باید پیامکی برای مادر ارسال شود که حاوی چند سوال کلی باشد و وی با بله و خیر به سوالات پاسخ دهد. طبق این قانون، وزارت بهداشت باید این رضایت‌سنجی را مبنای پرداخت کارانه عوامل زایمان قرار دهد.»
او گفت: «اهمیت اجرای این قانون در بیمارستان‌های دولتی بسیار زیاد است و زیرساخت‌های آن هم آماده است اما متاسفانه وزارت بهداشت در اجرای دقیق و کامل آن تعلل می‌کند.»
