رسانه‌ها! در قبال «آتنا» و «ستایش» سکوت نکنید
هنوز مدت زمان زیادی از خبر کشته شدن «ستایش قریشی» ـ دختر بچه شش ساله مهاجر افغان که مورد تجاوز قرار گرفت و سپس با اسید کشته و سوزانده شد ـ نگذشته است که این بار رسانه‌ها از قتل کودک بی‌گناه دیگری خبر می‌دهند که او هم قربانی تجاوز شده است. «آتنا اصلانی» ـ دختر بچه هفت سالهای که مدتی ناپدید شده بود ـ توسط مردی متاهل و صاحب فرزند مورد آزار و اذیت قرار گرفته و در نهایت به قتل رسیده است!
آنچه مسلم است بروز اتفاقاتی از این دست تازگی ندارد و به سالهای اخیر هم محدود نمی‌شود، اما به مدد تقویت رسانه‌های دیجیتال و ظهور و فعالیت گسترده شبکه‌های اجتماعی در کشورمان، مدتی است چنین خبرهایی سریع‌تر و در سطح گسترده‌تری در جامعه بازتاب پیدا می‌کند؛ خبرهایی که هنوز کارشناسان بر سر ضرورت انتشار یا عدم انتشار آن توسط رسانه‌ها، به توافق نهایی نرسیده‌اند و اختلاف نظرهایی درباره در این ارتباط وجود دارد.
حجت‌الاسلام مهدی مطهری در واکنش به فاجعه‌ای که اخیرا درخصوص آتنا اصلانی رخ داد، نوشته است: “کشورهای غربی برای کاهش جنایات و تعرض‌ها تلاش فراوانی می‌کنند تا این جمله مقدر و محذوف در اذهان شکل نگیرد. آنان با در اختیار گرفتن درست قدرت رسانه‌ای، به هر نافهمی فهمانده‌اند که در این شهر نسبت به جرم‌های خشن، بویژه نسبت به کودکان و دختران حساسیت زیادی وجود دارد و «کسی به کسی هست». وقتی دختر ده سالهای به نام هولی جونز در کانادا ناپدید شد، به مدت دو روز «خبر اول» تمام شبکه‌های مهم خبری این کشور بود.
ما چه می‌کنیم؟ فورا اینگونه اخبار را پنهان می‌کنیم تا زمان دستگیری مجرم. پس از دستگیری مجرمان، اگر بر حسب اتفاق خبرنگاری از مجازات مجرم مطلع شود در چند سایت این خبر منتشر می‌شود. نهایت جدیت ما آن است که در عصر رسانه، مجرم را معمولا چند سال پس از وقوع حادثه با حضور چند صد نفر اعدام می‌کنیم و تصور می‌کنیم همه مجرمان ترسیدند؛ در حالی که اکثریت آنان اساسا از آن مطلع نمی‌شوند.
قطعا اگر قرار بود غربی‌ها به روش ما عمل کنند آمار جرم و تعرض و جنایت در غرب چندین و بلکه ده‌ها برابر رقم فعلی بود. آیا غربی‌ها که روحیه لذت‌گرایی در میانشان موج می‌زند کمبود عقلی دارند که با پخش این گونه اخبار خشونت آمیز، آن هم گاهی در صدر اخبار، خاطر مردم خود را مکدر و آنان را نگران می‌کنند؟ آیا از کم شعوری آن‌هاست که برنامه‌های مهم تلویزیونی را قطع کرده و تعقیب و گریز یک مجرم را به طور زنده پخش می‌کنند؟”
خبرنگار سرویس رسانه ایسنا در گفت‌وگو با حمید شکری خانقاه – جامعه‌شناس ارتباطات – موضوع بالا را به بحث گذاشته است.
او درباره وظیفه رسانه‌ها در قبال انعکاس اتفاقاتی مانند قتل و تجاوز به یک دختر بچه در جامعه گفت: رسانه‌ها در برابر این موقعیت‌های اجتماعی و رویدادهایی که برای جامعه پیش می‌آید و احساسات مردم جامعه را جریحه دار می‌کند قطعا باید به صورت حرفه‌ای عمل کنند. یک استراتژی در تمام رسانه‌های حرفه‌ای دنیا وجود دارد که رویداد را به صدر اخبار تبدیل می‌کنند و بسیاری از رسانه‌های ما باید این رویکرد را پیش بگیرند اما اینگونه عمل نمی‌کنند.
شکری خانقاه با اشاره به عملکرد رسانه‌های کشور در قبال این نوع اتفاقات اظهار کرد: صداوسیما هرگز این موضوعات را به صدر اخبار تبدیل نخواهد کرد و به عنوان یک خبر حاشیه‌ای در این رسانه مطرح خواهد شد. رسانه‌ها باید به همان وظیفه حرفه‌ای خود که بیان واقعیت‌ها و تبدیل این رویداد به صدر اخبار است، عمل کنند. رسانه‌های رسمی مانند خبرگزاری‌ها و روزنامه‌ها باید این موضوع را به تیتر اصلی تبدیل کنند تا جنبه هشداردهندگی آن بالا برود و همچنین به حاشیه نرود.
این استاد دانشگاه با بیان عملکرد شبکه‌های اجتماعی در این راستا گفت: وجود و واکنش شبکه‌های اجتماعی تاحدی تحلیل‌ها و نظریه‌های رسانه‌ای را دستخوش تغییر کرده است. رسانه‌های رسمی در گذشته تعیین‌کننده بودند اما درحال حاضر شبکه‌های اجتماعی نقش تعیین کننده و اساسی دارند.
این جامعه‌شناس ارتباطات با بیان اینکه رسانه‌های حرفه‌ای و مردمی باید دنباله‌روی حساسیت‌های مردمی باشند، ادامه داد: زمانی که رسانه‌ها به موضوعاتی مانند مساله «آتنا» به عنوان یک رویداد توجه کنند، بزرگترین پیام به جامعه این است که این مسائل برای ما حساسیت‌زاست و باید با انتشار واقعیت‌ها و با بیان قبح مساله به افرادی که دارای اختلالات شدید روانی هستند و از سکوت رسانه‌ای سوء استفاده می‌کنند، هشدار بدهیم. بسیاری از جرم و جنایت‌ها به دلیل سکوت عمد و غیرعمد رسانه‌ها در برابر این جنایت‌ها اتفاق می‌افتد.
شکری خانقاه افزود: برای مثال زمانی که در کشورهای خارجی یک رویداد مشابه پیش می‌آید تمام خبرگزاری‌ها و شبکه‌های تلویزیونی برنامه‌های عادی خود را قطع می‌کنند و برنامه‌هایی درباره این اتفاق پخش می‌کنند. این، میزان توجه رسانه‌های کشورهای دیگر را نشان می‌دهد و بزرگترین پیامش برای جامعه این است که ما از این مسائل ساده نمی‌گذریم و این رویداد بخشی از حساسیت‌های جامعه ماست.
او با اشاره به دلایل بی‌توجهی رسانه‌های ما به این نوع رویدادها گفت: یکی از دلایلی که رسانه‌های ما توجهی به این موضوع ندارند این است که این نوع موضوعات را امنیتی می‌کنند. یک توهم توطئه دست به گریبان رسانه‌هاست که اگر موضوع آتنا را مطرح کنیم کشورهای دیگر از آن سوء استفاده خواهند کرد اما این سکوت به ضرر ما تمام می‌شود. در واقع یک سکوت و آرامش کاذب در جامعه وجود دارد و برخی رسانه‌ها به دلیل سیاسی کاری که دارند امنیت جامعه را فدا می‌کنند. برخی رسانه‌ها می‌گویند جامعه را پرالتهاب نشان ندهیم اما جامعه پر از التهاب، جرم و جنایت است و برای اینکه بتوانیم جلوی افرادی که اختلال روانی دارند را بگیریم باید جامعه را از خطرات آگاه کنیم.
شکری خانقاه در پایان تصریح کرد: روانشناسان و جامعه‌شناسان باید این موضوع را به بهترین شکل تبیین کنند و زوایای اجتماعی، روانی و جامعه‌شناختی این اتفاق را برای جامعه روشن کنند و همچنین حقوقدانان هم باید مباحث قانونی این موضوعات را به جامعه نشان دهند. برخی از مردم در بی‌خبری به سر می‌برند و برای اینکه از بی‌خبری دربیایند باید قبح مسائل را بشکنیم و مسائل اجتماعی را به دیده امنیتی و سیاسی نبینیم.
