“دگردیسی” حسن روحانی
همزمان با فرا رسیدن روز‌های پایانی ضرب الاجل دو ماهه ایران به اعضای باقیمانده در توافق هسته‌ای و آشکار شدن بی‌عملی اروپا در تامین منافع اقتصادی ایران از این توافق، ادبیات و لحن دیپلماتیک رئیس‌جمهور حسن روحانی کاملا تغییر کرده و تقریبا بی‌ملاحظه شده است.
زمانی که دونالد ترامپ در هشتم ماه مه ۲۰۱۸، با وجود مخالفت جامعه جهانی، آمریکا را به طور یکجانبه از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام)، خارج کرد و تمام تحریم‌های کشورش را علیه ایران مجددا برقرار کرد، توافقی را به خطر انداخت که حسن روحانی با وعده حصول آن، در انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۱۳۹۲ پیروز شده بود. روحانی تقریبا در تمام دوره اول ریاست جمهوری‌اش بر مذاکرات هسته‌ای و سپس اجرای برجام متمرکز و امیدوار بود که در دوره دوم با امضای برجام‌های دیگر، «برجام یک» را تکمیل کرد.
از این رو، روحانی در پنج سال اول ریاست‌جمهوری خود به حدی بر اهمیت دیپلماسی و رفع تحریم‌ها تاکید می‌کرد که به «شیخ دیپلمات» ملقب شد. چه در انتخابات سال ۹۲ و چه در ۹۶، دیپلماسی و بهبود مناسبات خارجی ایران، مهمترین شعار دولت روحانی بود. وی در تبیلغات انتخاباتی سال ۹۶ گفت: «ما با برجام بین ایران و جهان پل برقرار کردیم، ما دیوار تحریم را فرو ریختیم، البته اگر ملت ایران اجازه دهد و رهبری فرهیخته یاری کند، با همین دکتر ظریف باقی تحریم‌ها هم برخواهیم داشت.» وی افزود: «ما می‌خواهیم تعامل سازنده با جهان را ادامه دهیم.» و در جایی دیگر عنوان کرد: «برجام یک تمام شد، همه باید برای اجرای برجام دو به صحنه بیایند.».
اما چرخ روزگار به گونه‌ای چرخید که روحانی نه تنها شعار‌های قبلی خود را رها کرد، بلکه مواضعی اتخاذ کرد که احتمالا با گرایش‌ها و منظومه فکری خودش هم تناسبی نداشت. او در جلسه اخیر هیئت دولت گفت که ایران از ۱۶ تیر، اجرای تعهدات هسته‌ای بیشتری را متوقف می‌کند. روحانی در لحنی که از ملاحظات دیپلماتیک دور بود، خطاب به غرب گفت: «از ۱۶ تیر، ما اقدام بعدی را می‌کنیم. اگر می‌خواهید اظهار تأسف کنید، از همین حالا اظهار تأسف بفرمایید. اگر هم بناست بیانیه بدهید، از همین حالا بدهید. ۱۶ تیر، سطح غنی‌سازی ما دیگر ۳.۶۷ نخواهد بود. ما این تعهد را کنار می‌گذاریم.»
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، که چندبار با همتای ایرانی خود وارد جنگ لفظی شده بود، این بار هم به اظهارات روحانی واکنش نشان داد و در توئیتی نوشت: «ایران به تازگی هشدار جدیدی داده است. روحانی گفته است که اگر توافق هسته‌ای جدیدی در کار نباشد، “به هر میزانی که بخواهیم” به غنی‌سازی اورانیوم خواهیم پرداخت. ایران، مراقب تهدیداتت باش. این تهدیدات ممکن است طوری تو را بگزند که تا به حال کسی را نگزیده باشند.»
به گزارش فرارو، این نخستین بار نیست، که ترامپ به اظهارات روحانی واکنش نشان می‌دهد. او پیش از این هم چند بار به سخنان روحانی پاسخ داده بود. این در حالی است که این بار ظاهرا مخاطب اصلی روحانی، آمریکا نبود، بلکه اروپایی‌ها بودند. همان کسانی که روحانی در یک سال گذشته به امید اینکه بتوانند برجام را نجات دهند، به آن‌ها یک سال فرصت داد. اما نهایتا معلوم شد که اروپایی‌ها برای تامین منافع اقتصادی ایران از برجام نمی‌توانند معجزه کنند. در یک سال گذشته، برخی مقامات ایران امیدوار بودند که ایران از شکاف میان اروپا و آمریکا استفاده کند. اما هر چه زمان گذشت، بی‌اعتمادی ایران به اروپا بیشتر و بیشتر شد. تهدیدات اخیر اروپا، مبنی بر اینکه اگر ایران از برجام خارج شود با تبعات بدی مواجه خواهد شد و نیز توقیف نفتکش ایرانی در تنگه جبل‌الطارق توسط بریتانیا، آن هم به دستور آمریکا، کوچکترین تردیدی در دولت ایران باقی نگذاشت که دیگر امکان انعطاف‌پذیری وجود ندارد. شاید به همین دلیل، روحانی این روزها، ملاحظات دیپلماتیک را کنار گذاشته و با لحنی صریح با اروپا حرف می‌زند.
ناتوانی یا فقدان اراده اروپا در تامین منافع اقتصادی ایران، و در کل شرایط بین المللی، شاید دلیل اصلی دگردیسی روحانی باشد، اما مطمئنا تنها دلیل نیست. روحانی مدام از محافل داخلی یاد می‌کند که نگذاشتند برجام به ثمر برسد. او اخیرا طی سخنرانی در جمع مدیران نظام سلامت، با اشاره به منتقدان توافق هسته‌ای خاطرنشان کرد عده‌ای همچون مادر شوهر به قدری غر زدند که شب عروسی (امضای برجام) به کام مردم تلخ شد. علاوه بر این، روحانی اخیرا از کمبود اختیارات خود نیز گلایه کرده است.
تقریبا دو سال تا پایان ریاست‌جمهوری روحانی باقی مانده است. با توجه به حساسیت‌های داخلی و شرایط بغرنج بین المللی، بسیار بعید است که او در فرصت باقیمانده بتواند برنامه سیاست خارجی خود را اجرا کند. اما آیا این به معنی شکست برنامه روحانی است؟ قضاوت در این مورد به عهده مورخان است.
