دو تهدید بزرگ برای نفت کردستان
دولت منطقه ای کردستان در حالی تلاش می‌کند جذابیت بخش انرژی از نقطه نظر سرمایه گذاری را به وضعیت پیش از سال ۲۰۱۴ بازگرداند که با چالش‌های کلیدی متعددی دست و پنجه نرم می‌کند.
اصلی‌ترین این چالش‌ها، تلاش‌های دولت منطقه‌ای کردستان برای حفاظت از دارایی‌های استراتژیک و فعالیت‌های شرکت‌های نفت بین المللی است.
به گزارش بازتاب به نقل از ایسنا، مطمئنا برای شرکت‌هایی که در بازارهای نوظهور و جدید فعالیت می‌کنند، شرایط امنیتی ضعیفی که ممکن است فعالیت پروژه آنها را مختل کند، ناآشنا نیست اما دولت منطقه ای کردستان با افزایش خشونت مواجه شده و در معرض پیشروی گروه‌های شبه نظامی سنی قرار گرفته است.
پایگاه اینترنتی اویل پرایس در گزارشی به بررسی تهدید حاصل از گروه داعش و پ. ک.ک و تاثیر آنها بر بخش نفت و همچنین نقشی که ممکن است ایفا کنند، پرداخته است.
داعش
داعش در اوایل سال ۲۰۱۴ پس از تصرف اولیه نواحی در غرب عراق به خوبی شناخته شد. با این‌همه این گروه تروریستی در ژوئن سال ۲۰۱۴ پس از اینکه شهر موصل و همچنین بخشی از استان کرکوک را تصرف کرد، به تهدید امنیتی جدی برای شمال تبدیل شد.
به این ترتیب گروه داعش نه‌تنها حاکمیت دولت فدرال عراق در قلمرو داخلی این کشور را به چالش کشید، بلکه کنترل دولت منطقه‌ای کردستان بر مناطقی از کردستان عراق را تضعیف کرد و باعث شکل گیری یک اختلاف حقوقی دوجانبه میان دولت فدرال عراق و دولت منطقه‌ای کردستان شد.
این اتفاق، همزمان ظرفیت پالایش در بازار نفت داخلی عراق و دولت منطقه‌ای کردستان را مورد تهدید قرار داد. عراق سه پالایشگاه نفت اصلی شامل بیجی، داورا و بصره دارد. داورا در جنوب شرقی بغداد واقع شده و بصره یکی از جنوبی‌ترین نقاط عراق است. به این ترتیب این دو پالایشگاه بسیار دورتر از خط مقدم مبارزه علیه داعش هستند و همچنین از سوی نخبگان سیاسی در اربیل بلامعارض هستند. بنابراین موج اخیر جنگ بر این دو منطقه به هیچ وجه تاثیری نداشته است.
با این‌همه پالایشگاه بیجی مورد توجه است زیرا هر سه طرف ذکر شده در درگیری‌های اخیر منافعی را واگذار کرده‌اند. داعش حمله به شهر بیجی در استان صلاح‌الدین را که خانه بزرگترین پالایشگاه عراق است، در ژوئن سال ۲۰۱۴ آغاز کرد. این استان در مکان استراتژیکی در کنار بزرگراه ۱ که از بغداد تا شهر مرزی رابعه در شمال غربی عراق امتداد پیدا می‌کند، واقع شده است. بعلاوه بایجی تنها ۱۱۱ کیلومتر از کرکوک فاصله دارد و در برگیرنده امتیازات نفتی است که از سوی دولت منطقه‌ای کردستان به شرکت‌های نفت بین‌المللی در جنوب شرقی کردستان داده شده است.
حضور داعش در این منطقه و کنترل لذ این پالایشگاه نه تنها مانع تولید نفت بغداد شد بلکه اقلیم کردستان را در معرض تهدید گسترش حضور داعش قرار داد. در آوریل سال ۲۰۱۵ این پالایشگاه در برابر حملات داعش سقوط کرد و به تصرف این گروه تروریستی درآمد و ظرفیت پالایش ۳۱۰ هزار بشکه در روز به خطر افتاد. داعش احتمالا پس از اینکه کنترل این پالایشگاه را به دست گرفت، به اداره آن پرداخت اما آن طور که منابع آزاد می‌گویند، کنترل این پالایشگاه از سوی داعش مدت زیادی طول نکشید و این گروه تروریستی توسط دولت فدرال عراق از شهر بیجی بیرون رانده شد.
نیویورک تایمز به گزارش‌های ارتش عراق اشاره کرده است که بر اساس آنها، میدان نفتی بیجی در ۱۶ اکتبر سال ۲۰۱۵ از داعش پس گرفته شد و کنترل شش ماهه داعش بر این پالایشگاه پایان یافت. اگرچه داعش دیگر این منطقه را در اشغال ندارد اما آسیبی که پس از تصرف مجدد آن وارد شده بود، بسیار گسترده بود.
گزارش‌هایی در اوایل سال ۲۰۱۶ منتشر شد، حاکی از این بود که این پالایشگاه فراتر از تعمیر، مورد غارت قرار گرفته است. این امر مرتبط با تاکتیک داعش در تخریب همه زیرساخت‌های موجود در زمانی بود که ناچار به خروج از یک منطقه می‌شد. جالب این است که تاکتیک مذکور مشابه تاکتیکی بود که صدام حسین در سال ۲۰۰۳ زمانی که از سوی نیروهای آمریکا به زیر زمین پناه برد، مورد استفاده قرار گرفته بود.
هنوز مشخص نیست چه مدت طول خواهد کشید تا این میدان نفتی همانند پیش از سال ۲۰۱۴ عملیاتی شود. گزارش‌های بیشتری درباره اینکه بیجی بار دیگر عملیاتی شده یا اینکه نشان دهد همچنان نیازمند تعمیر است، دریافت، تایید یا تکذیب نشده است. با وجود نزدیکی جغرافیایی به میدان‌های نفتی کردستان، پالایشگاه بیجی بیش از یک دارایی استراتژیک برای شرکت ملی نفت بغداد در مقابل اربیل است. اکنون که کنترل این منطقه در اختیار دولت فدرال عراق قرار گرفته است، تهدیدها از سوی بیجی برای منافع نفتی کردستان اندک است اما اگر خشونت‌ها دوباره بروز کند، این منطقه ممکن است متلاطم شده و خطری برای دولت منطقه‌ای کردستان خواهد بود.
پ. ک.ک به عنوان یک بازیگر انرژی در منطقه کردستان
علاوه بر گروه داعش، یک گروه شبه نظامی دیگر که ظرفیت عملیاتی بخش نفت کردستان را تهدید می‌کند، حزب کارگران کردستان یا پ. ک.ک است که از زمان تاسیس در اوایل دهه ۱۹۸۰ در سیاست ترکیه حضور داشته و همچنین در کشورهای همجوار با استان‌های جنوب شرقی ترکیه نقش منطقه ای ایفا کرده است. حضور منطقه‌ای این حزب با ایدئولوژی ملی‌گرایی در ادعای تشکیل کردستان و متحد کردن مردم کرد ترکیه، سوریه، عراق و ایران توجیه شده است.
در این چارچوب منطقه‌ای، با وجود یک رقابت سیاسی تاریخی برای رهبری منطقه ای کردستان میان پ. ک.ک و سایر گروه‌ها، پ. ک.ک اغلب یک بازیگر اصلی در کردستان دیده شده است.
این رقابت اتحادهای منطقه‌ای را به دنبال داشته که در آن منطق سیاسی “دشمن دشمن من، دوست من است”، غالب بوده است. این مسئله در اتحاد سیاسی میان دولت ترکیه به ریاست رجب طیب اردوغان و دولت منطقه‌ای کردستان عراق به ریاست مسعود بارزانی دیده می‌شود.
با توجه به این رقابت سیاسی، هر سیاستی که صادر دشه است، برای منافع سیاسی میان پ. ک.ک و دولت منطقه کردستان مورد استفاده قرار گرفته است و انرژی نیز در این میان مستثنی نبوده است. اگرچه پ. ک.ک زیرساخت انرژی میان دولت منطقه‌ای کردستان و ترکیه را هدف گرفته است، می‌تواند یک بازیگر فعال در بخش انرژی در نظر گرفته شود که به میزان فزاینده ای در اکتشاف فعالیت داشته است.
از دهه ۱۹۸۰ پ. ک.ک خط لوله سیهان-کرکوک را هدف حمله قرار داده است. این حملات و قطعی‌های پیامد انتقال نفت بسیار عظیم بودند و ضررهای غیرقابل شمارشی را به بار آوردند. آخرین حمله پ. ک.ک به خاک ترکیه در فوریه سال ۲۰۱۶ انجام شد و تصور می‌رود به قطع انتقال نفت به مدت یک ماه منجر شد و ضرر مالی ۱۱۲ میلیون دلار آمریکا را برای دولت منطقه‌ای کردستان به بار آورد.
حضور پ. ک.ک در بخش انرژی دولت منطقه ایکردستان دو گانه است. در درجه اول و از نظر تاریخی، پ. ک.ک خط لوله کرکوک-سیهان را هدف قرار داده و میلیون‌ها دلار ضرر به بخش انرژی کردستان وارد کرده است. ثانیا و به تازگی تصور می‌رود پ. ک.ک در استخراج و فروش نفت از داخل سرزمین‌های دولت منطقه ای کردستان مستقیما دست داشته است. این به دلیل حضور سنگین پ. ک.ک در مناطق قندیل و زنجار است که به این گروه مسلح اجازه داده است با فروش نفت استخراج شده از طریق ایران، از منابع انرژی دولت منطقه‌ای کردستان متنفع شود.
بعلاوه حضور پ. ک.ک در بازارهای انرژی دولت منطقه‌ای کردستان کمک نمی‌کند دولت منطقه ای کردستان یک بازیگر سیاسی قوی و یکپارچه که اغلب پیش‌شرط اعتماد سرمایه‌گذار است، به نظر رسد. کنترل پ. ک.ک بر دارایی‌های نفتی، حاکمیت سیاسی دولت منطقه‌ای کردستان را تضعیف می‌کند و بعلاوه، دولت منطقه‌ای کردستان با ناتوانی برای حفظ امنیت مرزهای خود، اقتدارش را از دست می‌دهد. در این معنا، تحلیل مشروعیت سیاسی و امنیت، تهدید مستقیمی برای ثبات اقتصادی و دورنمای سرمایه‌گذاری خارجی در این منطقه به شمار می‌رود.
یک پ. ک.ک قوی بر ثبات سیاسی در دولت منطقه ای کردستان که در حال حاضر نیز شکننده است، تاثیر مستقیم می‌گذارد و راه را برای احیای احتمالی مناقشات داخلی کردستان که آخرین بار در دهه ۱۹۹۰ دیده شد، هموار می‌کند.
انشعاب سیاسی پ. ک.ک در سوریه، عراق و ترکیه، محو کامل این گروه از چشم‌انداز ژئوپلیتیکی را بسیار غیرمتحمل می‌سازد. در این معنا، محدود کردن نفوذ پ. ک.ک در منطقه کردستان به سایر بازیگران سیاسی بستگی دارد که می‌توانند میانجی صلح میان بازیگران مختلف کردستان عراق شوند. یکی از مهم‌ترین این بازیگران، دولت ترکیه است که از نظر تاریخی با شورش کردها مبارزه کرده و پ. ک.ک را یک گروه تروریستی می‌داند. تحت ریاست جمهوری اردوغان گفت‌وگو با پ. ک.ک با تحقق فاصله دوری داشته است و اتحاد ترکیه با دولت منطقه‌ای کردستان، تنها رقابت سیاسی میان بازیگران کرد را افزایش می‌دهد و ابهام اقتصادی و سیاسی آتی بیشتری را به وجود می‌آورد.
دورنمای امنیت پیش رو
اگرچه داعش هرگز مستقیما تهدید نکرد امتیازات بزرگی از دولت منطقه‌ای کردستان به دست آورد را اما مبارزه علیه این گروه تروریستی باعث شده به شکل غیرمستقیم منابع مالی دولت منطقه‌ای کردستان تقلیل پیدا کند. جنگ علیه داعش یکی از عواملی بوده که دولت منطقه‌ای کردستان را با بحران بودجه روبرو کرده و مناقشه طولانی و پرهزینه دولت منطقه ای کردستان را وادار ساخته حقوق اعضای نیروهای مسلح پیش‌مرگه را پرداخت کند.
بعلاوه حضور پ. ک.ک به تثبیت نوسان اقتصادی منطقه کردستان کمک نمی‌کند. حملات مختلف به زیرساخت انرژی و بهره برداری مستقیم از بعضی از منابع انرژی ضررهای اقتصادی بیشتری را برای دولت منطقه کردستان به بار آورده است. به خصوص توانمند شدن پ. ک.ک و فعالیت‌هایش در بخش انرژی منطقه کردستان می‌تواند به اعتبار دولت بارزانی لطمه زند. حضور و آزادی که با آن پ. ک.ک در داخل منطقه کردستان عمل می‌کند، نشان می‌دهد دولت کردستان بر سرزمین‌های خویش کنترلی ندارد و نقش این دولت به عنوان تنها بازیگر امنیتی در سرزمین‌های خود را تضعیف می‌کند.
