دولت در سایه؛ مرهمی بر زخم بازندگان انتخابات؟
احزاب و شخصیت‌ها – چند سالی هست که مفهوم «دولت در سایه»جای خودش را در ادبیات سیاسی ایران باز کرده است؛ عبارتی که هرچند فضای عمومی سیاست ایران با آن بیگانه است، اما معمولا این بازندگان انتخابات هستند که بعد از باخت‌شان دم از آن می‌زنند.
مردم چندان با لفظ آن آشنا نیستند؛ با واژه «دولت در سایه». آنها پای صندوق‌های رای می‌روند، رای می‌دهند و منتظر تشکیل دولت مستقر می‌مانند. اما انتخابات ریاست جمهوری برای سیاستمداران معنای متفاوتی دارد. آن ها تمام تلاششان را می‌کنند تا گزینه مورد نظرشان را روی کار بیاورند و از هیچ روشی هم فروگذار نیستند. از تبلیغات متنوع گرفته تا تخریب و توهین.
اما چند سالی هست که مفهوم «دولت در سایه»جای خودش را در ادبیات سیاسی ایران باز کرده است؛ عبارتی که هرچند فضای عمومی سیاست ایران با آن بیگانه است، اما معمولا این بازندگان انتخابات هستند که بعد از باخت‌شان دم از آن می زنند. واژه ای که بیشتر از هر جای دیگری در ادبیات سیاسی انگلیس کاربرد دارد و حزبی که قدرت را در دست ندارد دولت سایه تشکیل می دهد. همه اجزای آن هم مانند دولت مستقر است و در کشورهای دموکراتیک اروپایی پس از برگزاری انتخابات برای بهتر اداره شدن کشور تشکیل شده و البته هدف آن نه تخریب دولت که اعلام آمادگی برای ورود به انتخابات بعد از پایان دولت است.
حالا بعد از گذشت دو هفته از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری واکنش‌ها همچنان به طرح موضوع دولت در سایه از سوی بعضی از اصولگرایان ادامه دارد؛ هرچند ایده‌پردازان این موضوع همچنان بر آن مصرند و نمی‌خواهند میدان مبارزه را ترک کنند.
شروع داستان «در سایه بودن»؛ از 84 تا 96
هنوز چند روزی از انتخابات اردیبهشت ماه نگذشته بود که بعضی از حامیان سید ابراهیم رییسی با برگزاری نشستی با عنوان «حامیان نامزد اصلح»، دم از تشکیل دولت در سایه زدند. آن ها بازندگان انتخابات بودند و در حالی به فکر تشکیل دولت در سایه با استناد به رأی 16 میلیونی ابراهیم رئیسی افتادند که این تحرکات اصولگرایان با فراخوان سعید جلیلی برای تشکیل دولت سایه و پیام تلگرامی عزت‌الله ضرغامی، رئیس اسبق صداوسیما، در کانال تلگرامی‌اش شکل جدی تری به خود گرفت.
علاوه بر حامیان رییسی، محمدباقر قالیباف، رقیب انصرافی رئیسی، چند روزی بعد از انتخابات ریاست جمهوری در بیانیه‌ای مدعی شد که او هم پیگیر مطالبات مردم و وعده‌های رئیس‌جمهور خواهد شد و با تاکید بر شعارهای انتخاباتی اش گویی او هم خط و نشانی برای دولت دوازدهم کشید؛ خط و نشانی برای تشکیل دولت در سایه دوم.
اما این اولین بار نیست که فعالان سیاسی به فکر تشکیل چنین دولتی افتاده اند. بعد از انتخابات سال 84 بود که برخی چهره‌های اصلاح‌طلب پیشنهاد تشکیل دولت در سایه را مطرح کردند اما واکنش اصولگرایان به این موضوع چنان تند بود که اصلاح طلبان همان زمان عطای دولت در سایه را به لقای آن بخشیدند. آن روزها اصولگرایان مدعی شدند که اصلاح‌طلبان قصد دارند با تشکیل دولت سایه، براندازی انجام دهند و آنها را متهم به خیانت کردند.
اما این پایان ماجرا نبود؛ انتخابات پر سروصدای سال 88 که از راه رسید محسن رضایی به عنوان یکی از نامزد انتخابات ریاست جمهوری نه بعد از برگزاری انتخابات که قبل از آن و در برنامه های تبلیغاتی اش اعلام کرد که علاوه بر دولت رسمی، دولت در سایه ای تشکیل خواهد داد که به قول خودش شامل اتاق فکر با حضور سابقون بود. گرچه در همان زمان میرحسین موسوی در مناظره با او تشکیل اتاق فکر و نه دولت در سایه را در کنار دولت مناسب دانست، اما این بار هم این پیشنهاد رضایی با بی‌مهری اصولگرایان مواجه شد و محسن رضایی هم از پیگیری این موضوع خودداری کرد.
اما باز هم این پایان کار نبود؛ بعد از انتخابات سال 92 و روی کار آمدن حسن روحانی بود که خبر از تشکیل دولت در سایه از سوی محمود احمدی نژاد و یاران قدیمی‌اش به گوش رسید. خبری که حکایت از تشکیل جلسات هفتگی رییس جمهور سابق به همراه دولتمردان قبلی در محله محمودیه تهران داشت. طبق خبرهایی که در سال 94 منتشر شد، آنها برای جلساتی به محمودیه می رفتند و با تشکیل دولت درسایه به ریاست محمود احمدی نژاد در این جلسات کوشش می شد تا ضمن رصد مستمر و دقیق فعالیتهای دولت حسن روحانی، شیوه های بازگشت به قدرت را با استفاده از شناسایی و بزرگنمایی نقاط ضعف دولت یازدهم هموار کنند. حتی همان زمان خبر رسید که طبق احکامی که توسط احمدی نژاد صادر شده است، «دولت در سایه» ، ۲۹ مقام مسئول دارد که هریک از این افراد مسئولیت رصد و تحلیل فعالیتها و عملکرد مسئولیت های متناظر خود در دولت یازدهم را برعهده دارد.
هرچند زمان زیادی از انتشار این خبرها نگذشته بود که سیدمجتبی ثمره هاشمی دستیار ارشد محمود احمدی‌نژاد در دولت دهم، تشکیل دولت در سایه توسط احمدی نژادی ها را تکذیب کرد.
آغاز واکنش مخالفان
یک روز از انتشار فراخوان سعید جلیلی و تحرکمات دیگر دوستان اصولگرایش برای تشکیل دولت در سایه نگذشته بود که واکنش ها به این تحرکات کلید خورد؛ حسام الدین آشنا مشاور روحانی از اولین چهره های دولتی بود که به این موضوع واکنش نشان داد و در کنایه ای به سعید جلیلی گفت: پیشنهاد می کنم مناسب است به جای قرارگاه و جبهه و جمنا که هر دو سال یک بار سبز می شود تلاش کنند یک حزب با مسمی تشکیل بدهند وسنت حسنه دولت سایه را نه با بودجه غیر دولتیِ غیر عمومیِ غیر خصوصی بلکه با کمک همفکران و حامیان خود دنبال بفرمایند.
محمد شريعتمداري معاون اجرايي دولت از دیگر چهره های دولتی بود که او هم در گفت و گو با خبرآنلاين به طراحان دولت در سایه کنایه زد و گفت: همه گروه هاي سياسي بايد کم کم در سايه نشستن را به صورت کلي ياد بگيرند. اين فکر خوبي است. اينکه دولت در سايه تشکيل شود، نه. اما در سايه نشستن خودش عالمي دارد!
حمید بعیدی نژاد سفیر جمهوری اسلامی ایران هم در یادداشتی که البته بیشتر مطلبی آکادمیک است به توضیح مفهوم دولت در سایه پرداخت و با اشاره به طرح بحث هایی درمورد تشکیل دولت سایه در فضای سیاسی ایران عنوان کرد: دولت در سایه در یک نظام پارلمانی و نظامی که وزیران خود نماینده مجلس باشند، معنا پیدا می کند.
معصومه ابتکار معاون رییس جمهور هم به این موضوع واکنش نشان داد و در گفت وگو با خبرآنلاین گفت: اگر دولت سایه بخواهد مفهومی داشته باشد مفهوم آن در قالب کمک به دولت معنا پیدا می کند پس کسانی که چنین ایده ای را دنبال می کنند اگر نیتی غیر از این دارند برای سازندهی تخریب و مانع تراشی و اذیت، دولت سایه تشکیل ندهند
حجت‌الاسلام حسین ابراهیمی عضو جامعه روحانیت مبارز هم در واکنش به این موضوع گفت: دولت در سایه نداشتیم، نداریم و نخواهیم داشت. دولت همانی است که با آرای مردم مشخص می شود.
آیت الله محسن غرویان استاد حوزه و دانشگاه هم در گفت وگو با خبرآنلاین در مخالفت با این موضوع گفت: آیا تشکیل دولت در سایه معنایش عصیان و طغیان علیه رییس جمهور و حکومت دینی و ولایت فقیه نیست؟! من پیشنهاد می‌کنم که اصولگرایان روی این موضوعاتی که مطرح می‌کنند مطالعه بیشتری کنند.
اما حسین سبحانی نیاکه یک فعال سیاسی اصولگرا است در مخالفت با این ایده هم طیفی هایش گفت: نیروهای اصولگرا باید خود را بازسازی کنند اما چون حزب منسجم و با برنامه در ایران نداریم ایده تشکیل دولت در سایه جا نمی افتد و معنی پیدا نمی کند
موافقان چه می گویند؟
اما طرح موضوع دولت در سایه موافقانی هم دارد؛ آن هم نه در میان اصولگرایان که در میان چهره های اصلاح طلب. هرچند این حمایت آن ها همراه با اما و اگرهایی است. محمود صادقی نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی در گفت وگو با خبرآنلاین تشکیل دولت در سایه را حرکتی مدنی دانسته و معتقد است دولت در سایه اگر به همان صورت متعارف اجرا شود می تواند منجر به تقویت کشور شود اما اگر هدف تخریب و رفتارهای ایذایی باشد، این موضوع نامطلوب خواهد بود. لذا چنانچه جناح رقیب به دنبال تشکیل دولت در سایه است دولت آقای روحانی باید از آن استقبال کند.
احمد حکیمی‌پور دبیرکل حزب اراده ملت یکی دیگر از چهره‌های اصلاح طلب بود که با استقبال از تشکیل دولت در سایه گفت: علاقه‌مندم واقعا اصولگرایان اجرایی شدن ایده دولت در سایه را دنبال و این مجموعه را راه اندازی کنند چون به پویایی و تعالی مملکت و نظام کمک خواهد کرد.
صادق زیباکلام، استاد دانشگاه و فعال سیاسی اصلاح طلب هم در گفت و گو با خبرآنلاین هرچند معتقد است تشکیل دولت در سایه با نظام سیاسی ما مطابقت ندارد و شاید در سال های بعد با توسعه سیاسی بتوان این موضوع را هم نهادینه کرد اما می گوید تشکیل دولت در سایه طغیان علیه رییس جمهور نیست.
جلیلی دست‌بردار نیست!
حدود دوهفته از مطرح کردن ایده اولیه تشکیل دولت در سایه از سوی سعید جلیلی نگذشته بود و واکنش ها به این ایده ادامه داشت که سعید جلیلی باز هم وارد میدان شد و این بار در اولین نشست هم‌اندیشی پس از انتخابات ریاست جمهوری دوازدهم خطاب به دوستان اصولگرایش گفت که نباید به خاطر نتیجه یک انتخابات منعفل شد و تاکید کرد که امروز بیش از هر زمان دیگری به تشکیل یک «دولت سایه» نیازمندیم. او که واکنش های مخالفان این ایده را شنیده بود به تعریف مضمون دولت در سایه پرداخت و گفت: «دولت سایه» یعنی دولتی که زبان گویای ملت برای مطالبه از دولت مستقر جهت رسیدن به وضع مطلوب باشد نه اینکه در برابر مردم قرار بگیرد.
با این اظهارات به نظر می رسد سعید جلیلی که حتی نامش در میان نامزدهای مورد حمایت اصولگرایان در این انتخابات قرار نگرفت، میان دار اصلی طراحی دولت در سایه است و با تاکید دوباره اش بر تشکیل این دولت با تکیه بر رای 16 میلیونی ابراهیم رییسی نمی خواهد همچنان میدان مبارزه انتخاباتی را ترک کند. هرچند باید منتظر روزهای آینده ماند و دید آیا او هم مانند پیشنیان خود از عملی ساختن این ایده دست می کشد یا این بار با طراحی و میان داری این ایده می خواهد التیامی بر زخم‌های شکست های چند سال اخیرش دست و پا کند.
