دل نگـرانی نفتی
طبق سهمیه تعیین شده از سوی اوپک، ایران مجاز به تولید روزانه ۳.۸ میلیون بشکه نفت در روز است.
به گزارش بازتاب به نقل از قانون، هنوز تاریخ رسمی آغاز تحریم‌ها فرا نرسیده اما آثار آن به خوبی در حوزه‌های مختلف دیده می‌شود، خصوصا در بخش نفت و انرژی. بنابراین به نوعی تحریم‌ها پیش‌تر از تاریخ رسمی آن بر اقتصاد ایران سایه افکنده؛ بسیاری از کشورهای واردکننده نفت ایران، خرید خود را از ایران کاهش داده یا متوقف کرده‌اند. از سوی دیگر کشورهای تولیدکننده نفت نیز افزایش تولید را در برنامه خود قرار داده‌اند. از جمله این کشورها عراق است که سهم بزرگی در تامین نفت دنیا دارد. این کشور دومین تولیدکننده و صادرکننده نفت بزرگ اوپک است. تحلیلگران پیش‌بینی کرده‌اند که تولید نفت عراق تا 10 سال آینده به هفت میلیون بشکه در روز برسد. البته علاوه بر عراق، عربستان نیز به عنوان بزرگ‌ترین صادرکننده و دومین تولیدکننده بزرگ نفت جهان قصد افزایش تولید دارد. طبق آمار اوپک، این کشور در سال ۲۰۱۶ ، ۷.۵ میلیون بشکه نفت در روز صادر کرده است. به این ترتیب، تصمیم افزایش تولید نفت توسط برخی از کشورها(عراق، عربستان و‌روسیه) این نگرانی را برای ایران به وجود آورده که نتواند نفت خود را در آینده در بازار بین‌المللی عرضه کند.
نگرانی از افزایش تولید نفت جهان
اکنون این نگرانی وجود دارد که کشورهای عضو اوپک با افزایش تولید نفت خود نیاز مشتریان نفت ایران را برطرف سازند. بیژن زنگنه، وزیر نفت می‌گوید در صورتی‌که اوپک نتواند از تغییر بدون مجوز سطح تولید نفت در بین اعضا جلوگیری کند، ممکن است به نشست فوق العاده اوپک نیاز باشد. او در شکایتی که به اوپک فرستاده بود، نوشت ایران شاهد بوده که برخی از اعضا تلاش میکردند که تغییراتی در میزان تولید نفت خود ایجاد کنند. اگرچه زنگنه از کشوری اسم نبرده اما از جمله کشورهایی که می‌خواهند تولید و صادرات نفت خود را افزایش دهند عربستان، عراق و روسیه هستند. این درحالی‌است که آمریکا نیز به دنبال کاهش شدید و یا قطع صادرات نفت ایران است و از تولیدکنندگان دیگر خواسته است کمبود ناشی از کاهش نفت ایران در بازارهای بین المللی را جبران کنند. تحریم‌های ایران که از سه سال پیش توسط باراک اوباما معلق شده بود، در روز ۱۵ مرداد امسال توسط ترامپ رییس جمهور آمریکا، امضا شد.
محدودیت‌های تولید نفت ایران
بر اساس سهمیه تعیین شده از سوی سازمان کشورهای صادر کننده نفت (اوپک)، ایران مجاز به تولید روزانه ۳.۸ میلیون بشکه نفت در روز است. برای حفظ ظرفیت تولید جاری نفت خام خود، ایران نیازمند ۱۰ میلیارد دلار سرمایه گذاری سالانه است و در صورت اجرای طرح‌های افزایش تولید تا مرز ۴.۲ میلیون بشکه در روز سرمایه لازم تا ۲۰ میلیارد دلار می‌تواند افزایش یابد.درآمد ارزی مجموع ایران از فروش نفت خام، فرآورده‌‌های نفتی، میعانات و مایعات گازی در سال گذشته ۴۱ میلیارد و ۱۲۳ میلیون دلار برآورد شده است که با توجه به نیازهای ارزی وسیع دولت، امکان اندکی برای سرمایه‌گذاری کافی در بخش تولید نفت باقی می‌ماند. بهبود وضعیت تولید و صادرات نفت ایران در دو سال گذشته ناشی از توافق اتمی ژوییه سال ۲۰۱۵ بوده و در صورت عملی شدن تهدید آمریکا به خروج از برجام در ماه مه سال جاری، وضعیت تولید و صادرات نفت ایران تدریجا با مشکلات بیشتری روبه‌رو خواهد شد.
خداحافظی با نام عقاب اوپک
بنابر صحبت‌های زنگنه، وزیر نفت در مورد افزایش ظرفیت تولید نفت خام اوپک و کاهش قیمت نفت خام، نه با قابلیت افزایش ظرفیت تولید نفت ایران همسو است و نه با سیاست‌های گذشته تهران در جهت حمایت از قیمت‌های جهانی نفت. ایران که زمانی «عقاب اوپک» خوانده می‌شد با سقوط به رده ششم و هفتم صادرکنندگان نفت، قدرت تاثیرگذاری در بازارهای جهانی نفت و تنظیم قیمت‌ها را از دست داده است. در این زمینه بخصوص بعد از اعمال تحریم‌های اتمی سال ۲۰۱۲، به چرخ پنجم کشورهای صادر کننده نفت تبدیل شده است.
تغییر سیاست نفتی ایران
پیش از اعلام حمایت وزیر نفت ایران از سیاست افزایش تولید نفت خام اوپک، وزیر انرژی عربستان سعودی اسفند سال جاری از احتمال افزایش تولید نفت خام اوپک در سال ۲۰۱۹ میلادی خبر داده بود. به منظور پیشگیری از سقوط بیشتر قیمت نفت خام و بنا بر تصمیم ۲۴ کشور عضو و غیر عضو اوپک، تولید جهانی نفت در سال ۲۰۱۷ به میزان سه میلیون بشکه در روز کاهش یافت و اجرای این تصمیم مشترک که هر 6 ماه قابل بررسی و تجدید‌نظر است قرار است تا پایان سال ۲۰۱۸ ادامه یابد. بیژن زنگنه در خصوص سیاست تازه نفتی ایران و دلیل استقبال از قیمت نفت هر بشکه ۶۰ دلار، ورود نفت فراساحلی آمریکا را به بازار عنوان کرد که در صورت افزایش قیمت‌های جهانی نفت می‌تواند از رشد سریع‌تری برخوردار شود. در حال حاضر قیمت نفت برنت حدود ۶۵ دلار در هر بشکه و قیمت نفت خام وست تگزاس آمریکا اندکی بیش از هر بشکه ۶۱ دلار است.
ورود رقیب تازه به بازار جهانی
با وجود پیش‌بینی افزایش تقاضای جهانی نفت در سال جاری و سال آینده به میزان حداقل ۱.۵ تا دو میلیون بشکه در روز، روسیه و عربستان، دو تولیدکننده بزرگ نفت جهان، با نوعی نگرانی مراحل ورود رقیب تازه به بازارهای جهانی را تعقیب می‌کنند. افزایش قیمت‌های جهانی نفت و عبور آن از مرز ۷۰ دلار در هر بشکه می‌تواند رشد تولید و عرضه «شل اویل» آمریکا را به‌دنبال داشته باشد.
روند رو به رشد تولید نفت خام آمریکا
بر اساس اطلاعات منتشره از سوی دولت فدرال آمریکا، در ماه دسامبر سال گذشته یک محموله در حدود ۷۰۰ هزار بشکه میعانات گازی آن کشور که معادل نفت خام سبک و بسیار مرغوب است، به امارات متحده عربی فروخته و این محموله ارسالی از ایالت هیوستون به مقصد ابوظبی، در همان ماه در خلیج فارس تخلیه شد.تا سال گذشته و پیش از بروز تنش‌های سیاسی بین امارات و قطر، ابوظبی نیازهای پالایشگاهی خود را به میعانات گازی از قطر تامین می‌کرد. محموله میعانات گازی فروخته شده آمریکا به ابوظبی مشابه محموله نفتکش سانچی متعلق به شرکت ملی نفتکش ایران است که ۷۰۰ هزار بشکه میعانات گازی را از عسلویه به مقصد کره جنوبی حمل می‌کرد و روز ۱۶ دی ( ۶ ژانویه سال جاری) در نتیجه برخورد با یک فروند کشتی فله‌بر چینی به نام «کریستال» پیش از رسیدن به مقصد در آب‌های چین غرق شد.صادرات نفت آمریکا در سال ۲۰۱۳ در حدود ۱۰۰ هزار بشکه در روز بود و این ظرفیت تا ماه نوامبر سال گذشته به ۱.۵۳ میلیون بشکه در روز افزایش یافته است. روند رو به رشد تولید نفت خام آمریکا در صورت افزایش قیمت‌های جهانی نفت خام سرعت بیشتری خواهد گرفت.
دنیا دیگر محتاج نفت ایران نیست؟
سعید ساویز، کارشناس حوزه نفت و انرژی در پاسخ به این پرسش مبنی بر اینکه آیا با وجود افزایش تولید نفت توسط کشورهای دیگر در آینده، همان‌طور که وزیر نفت گفته است دنیا به نفت ما احتیاج پیدا می‌کند می‌گوید: نفت کالای سیاسی است. اولین بار سال1973 انور سادات از نفت به عنوان یک سلاح نام برد. بنابراین نفت مانند یک سلاح است. اتفاقاتی که در 1973 (تحریم اول آمریکا و هم پیمانانش) و 1979 یعنی پیروزی انقلاب اسلامی افتاد، دیگر تکرار نخواهد شد. در این دو شوک نفتی قیمت نفت به چهار برابر رسید به خاطر اینکه در بازار نفتی گزینه‌های جایگزینی وجود نداشت. امروزه داستان متفاوت شده است و بخشی از بازار انرژی‌های بین‌المللی به وسیله انرژی‌های نو تامین می‌شود و بسیاری از کشورها مانند آمریکا ، روسیه و … به جمع تولیدکنندگان نفت پیوستند و دیگر دنیا مانند گذشته به نفت ایران محتاج نیست. برای مثال ونزوئلا که بیشترین مخازن نفتی شناخته شده جهان را دارد، اکنون این کشور از بازار حذف شده و هیچ اتفاقی در بازار با حذف این کشور رقم نخورده است زیرا کشورهای جاگزین برای تامین نفت جهان بسیار هستند اما به هر حال رقابت‌های سیاسی و چانه‌زنی‌ها وجود دارد، حتما بیژن زنگنه، وزیر نفت ایران چیزی از سیاست می‌داند که شاید ما ندانیم که می‌گوید دنیا به نفت ایران محتاج است و گرنه به عنوان یک کارشناس از لحاظ فنی باید بگوییم که دنیا تنها به بخشی از نفت ایران محتاج است اما احتمال دارد تا 6 ماه آینده، زیرا ممکن است تا 6 ماه آینده با افزایش ظرفیت بخشی از کشورها در تولید نفت، دیگر احتیاجی به نفت ایران نداشته باشد. نهایتا تا یک یا دو سال دیگر این اتفاق عملی خواهد شد. احتمال اینکه کمبود نفت ما در بازار جهانی جبران شود بسیار زیاد است. البته افزایش نفت در دنیا کار راحتی نیست . این‌طور نیست که شیر نفت را باز کنند و تولید به این شکل افزایش یابد. به هر حال به تمهیدات فنی مهندسی نیاز دارد. از لحاظ سیاسی ممکن است دنیا به نفت ایران احتیاج پیدا کند اما از لحاظ فنی نه آنچنان، فکر نمی‌کنم این‌طور باشد. با این وجود باید حرف آقای وزیر(اینکه دنیا به نفت ما احتیاج دارد) را با شک و تردید بگوییم.
