«دلمه» چگونه به نام آذربایجان ثبت شد؟

آذربایجان درحالی پرونده «دلمه» را به نام خود در یونسکو ثبت کرد که ایران می‌توانست پرونده مشترکی با آن کشور داشته باشد اما دست خالی ماند.

درحالی که ایران در کمیته بین الدول میراث ناملموس جهانی با پرونده اختصاصی «چوگان بازی سوار بر اسب همراه با روایتگری و موسیقی» شرکت کرد و پرونده هنر ساختن و نواختن کمانچه را نیز به صورت مشترک با آذربایجان به ثبت رساند؛ اما از پرونده ثبت جهانی «دلمه» جا ماند. چرا که آذربایجان در همین اجلاس که هفته گذشته در کره جنوبی برگزار شد؛ پرونده دلمه را ارائه و آن را به نام خودش ثبت کرد.

پیش از این آذربایجان اعلام کرده بود که قصد دارد چنین پرونده‌ای را به ثبت برساند، رسانه‌های ایران نیز سال گذشته به این موضوع پرداخته و اعلام کردند که سازمان میراث فرهنگی می‌بایست اقدامی انجام دهد. اما کاری از پیش نرفت تا اینکه امسال در دوازدهمین نشست کمیته بین الدول یونسکو برای پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس به ثبت رسید.

آذربایجانی‌ها عنوان پرونده دلمه را سنت پخت و به اشتراک گذاشتن دلمه به‌عنوان یک عامل هویت بخش فرهنگی (Dolma making and sharing tradition, a marker of cultural identity) انتخاب کرده‌اند و از سال گذشته همه کشورها از جمله ایران در جریان اقدام آن‌ها قرار داشت.

آذربایجان در پرونده‌های اولیه خود به‌وضوح اعلام کرده بود که سنت پخت دلمه در کشورهای دیگر به خصوص کشورهایی که شهروندان ترک زبان دارند، مانند ایران رایج است. اما این پرونده در زمان ثبت تغییر و کلمه ایران از آن حذف شد.

از سوی دیگر ایران می توانست درخواست کند تا به این پرونده ملحق و دلمه به صورت مشترک ثبت شود چرا که سهمیه ثبت جهانی میراث ناملموس در قالب پرونده های چند ملیتی نامحدود است و ایران امسال تنها پرونده چوگان را به صورت چند ملیتی در دست داشت که البته این پرونده نیز به صورت مشترک با آذربایجان به ثبت رسید.

پیش از این محمد حسن طالبیان معاون میراث فرهنگی کشور گفته بود: اگر ایران بخواهد دلمه را در قالب یک پرونده مشترک وارد کند هیچ ایرادی وجود ندارد. کشور آذربایجان زودتر از ایران پرونده را ارائه داده است. بنابراین ما اکنون نمی‌توانیم درخواست پرونده مشترک بدهیم، اگر از ابتدا آذربایجان به ایران اعلام کرده بود که قصد ارائه چنین پرونده‌ای را دارد، ما نیز می‌توانستیم وارد شویم و بلافاصله به آن بپیوندیم.

طالبیان به‌رغم اطلاع‌رسانی رسانه‌ها از وضعیت پرونده دلمه آذربایجان در سال گذشته ادعا کرد: ایران پیش از اعلام یونسکو مطلع نبود که آذربایجان چه پرونده‌ای را ارائه داده است، زمانی مطلع شدیم که پرونده دلمه روی سایت یونسکو قرار گرفته بود. وقتی پرونده را فرستاده و در هیأت‌های بررسی ارزیابی‌های مورد نظر روی آن انجام و در سایت اعلام شد، دیگر هیچ کاری برای آن نمی‌توان انجام داد.

معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری اگرچه گفته بود که سال آینده سازمان میراث فرهنگی می‌تواند به آذربایجان درخواست کند که قصد دارد به پرونده «دلمه» بپیوندد. اما این کار هم انجام نشد و ایران برای سال ۲۰۱۸ دست خالی ماند.

با این وجود ایران برای سال آینده هیچ پرونده ای را در حوزه میراث ناملموس برای ثبت جهانی در سیزدهمین نشست کمیته بین الدول یونسکو ارائه نکرده است. در فهرست میراث به اشتراک گذاشته شده و پیشنهادی کشورها تنها میتوان پرونده یلدا و دانش سنتی و مهارت ساخت عروسک های بدون چهره را دید که از سوی سازمان میراث فرهنگی به رای گذاشته شده اما هنوز تکلیف آن نیز نامشخص است چون می بایست تا مارس ۲۰۱۷ پرونده ای از ایران به یونسکو برای ثبت در سال ۲۰۱۸ ارسال می شد ولی این اقدام انجام نگرفت.

مسئولان سازمان میراث فرهنگی هنوز منتظر هستند تا کشوری نسبت به پرونده یلدا واکنش نشان دهد این درحالی است که کشورهای دیگر منتظر چنین واکنش‌هایی نمی‌مانند و ثبت میراث خود را با مذاکرات مکرر به نتیجه می رسانند.

در کمیته بین الدول میراث ناملموس که در جزیره ججو کره جنوبی برگزار شد، از سوی سازمان میراث فرهنگی احمد جلالی نماینده ایران در یونسکو، محمدحسن طالبیان معاون میراث فرهنگی، فرهاد نظری مدیرکل دفتر ثبت آثار تاریخی و فرهنگی، شروین معظمی گودرزی کارشناس میراث ناملموس، مرتضی رضوانفر کارشناس میراث ناملموس و مردم‌شناس، محمدصادق اسحاقی کارمند دفتر ثبت آثار تاریخی، شبان میرشکرایی کارشناس میراث ناملموس، رامین والی و حمزه ایلخانی زاده نمایندگان فدراسیون چوگان حضور داشتند. اما در این جلسه نماینده ای از خانه موسیقی و یا تدوین کنندگان پرونده کمانچه حضور نداشت.

منبع:مهر