دلایل ساخت دایک مرزی در هورالعظیم/ سدسازی‌های گسترده برروی دجله و فرات
رئیس گروه رودخانه‌های مرزی و منابع آب مشترک غرب کشور با اشاره به اینکه شیب بستر تالاب هورالعظیم به سمت عراق است و آبی که از کرخه وارد هورالعظیم می‌شود به سمت این کشور می‌رود، گفت: ایران به‌منظور تامین امنیت و سهولت صیادی مردم خوزستان و عدم تامین حقابه تالاب توسط عراق، به ساخت دایک مرزی در این تالاب اقدام کرد.
فریده آوریده در نشست علمی دیپلماسی آب که امروز توسط موسسه پژوهشی – آموزشی خانه آب ایران با محوریت تالاب مرزی هورالعظیم در دانشگاه صنعتی شریف برگزار شد، اظهارکرد: تالاب هورالعظیم بین دو رودخانه دجله و فرات در منطقه بین‌النهرین در جنوب عراق قرار دارد. در اصطلاح محلی هور به تالاب گفته می‌شود.
وی ادامه داد: تالاب هورالعظیم از نوع MARCH است؛ به این معنا که مملو از علف و نی و درختچه‌های کوچک و ناحیه انتقالی بین اکوسیستم آب و خشکی و اشباع از آب محسوب می‌شود.
رئیس گروه رودخانه‌های مرزی و منابع آب مشترک غرب کشور با اشاره به اینکه هورالعظیم یا هورالهویزه در مرز بین ایران و عراق با مساحت بیش از ۳۰۰۰ کیلومتر مربع واقع شده است گفت: کمتر از یک‌سوم این تالاب مرزی در داخل ایران قرار گرفته است. هم‌چنین این تالاب از سمت عراق از رودخانه‌های دجله و فرات و از سمت ایران از رودخانه کرخه تغذیه می‌شود.
آوریده با اشاره به ارزش‌های اقتصادی و اجتماعی تالاب هورالعظیم تصریح کرد: این تالاب به لحاظ ماهیگیری و شیلات، دامپروری، تامین علوفه دامی، صنایع دستی و کشاورزی دارای ارزش است. هم‌چنین هورالعظیم و سایر تالاب‌های منطقه بین‌النهرین در کنترل سیلاب، تلطیف هوا، ذخیره‌سازی رسوب نقش دارند.
وی با اشاره به سابقه اتفاقاتی که در هورالعظیم صورت گرفته است، گفت: احداث سد در حوضه دجله و فرات و میزان ذخیره‌سازی آب در حوضه دجله توسط ترکیه تقریبا سالانه ۱۷ میلیارد مترمکعب برآورد می‌شود. هم‌چنین در همین حوضه ۸۲ میلیارد متر مکعب آب به‌طور سالانه توسط عراق ذخیره می‌شود. از سوی دیگر حدود ۱.۵ میلیارد مترمکعب نیز کشور سوریه در حوضه دجله ذخیر می‌کنند.
وی با اشاره به وضعیت ذخیره‌سازی آب رودخانه فرات اظهارکرد: با اجرای پروژه گاپ توسط ترکیه، میزان ذخیره‌سازی آب فرات در این کشور معادل ۹۵ میلیارد مترمکعب است که این میزان سه برابر آورد سالیانه این رودخانه در ترکیه به حساب می‌آید. هم‌چنین سدسازی‌ها و انحراف جریان آب رودخانه فرات در عراق و سوریه حدود ۵۲ میلیارد مترمکعب است که نشان می‌دهد ترکیه، عراق و سوریه حدود پنج برابر آورد سالیانه فرات را با احداث سد ذخیره کرده‌اند.
رئیس گروه رودخانه‌های مرزی و منابع آب مشترک غرب کشور با اشاره به اقدامات عراق که به خشک شدن تالاب‌های منطقه بین‌النهرین از جمله هورالعظیم منجر شده است گفت: در سال ۱۳۶۹ رژیم صدام به‌منظور توسعه کشاورزی و برای اهداف نظامی و سیاسی، جریان آب رودخانه دجله و فرات را از ورود به تالاب‌ها منحرف و به زهکشی آن‌ها اقدام کرد. هم‌چنین عراق با قطع جریان آب ورودی به تالاب‌ها حقابه زیست محیطی این اکوسیستم‌های آبی را نادیده گرفت. درنتیجه این اقدامات هورهای مرکزی و هور الحمار در عراق به‌طور کامل خشک شده و تنها بخش کوچکی از هورالعظیم باقی ماند.
آوریده با اشاره به اینکه قسمت عمیق تالاب هورالعظیم در خارج از مرز ایران قرار دارد و شیب بستر تالاب به سمت عراق است، گفت: در نتیجه این وضعیت هر جریان آبی که از کرخه به سمت هورالعظیم سرازیر می‌شد، ابتدا وارد بخش اراضی شده و درصورت وجود آب اضافی بخش ایرانی تالاب آبگیری می‌شد.
وی با اشاره به ساخت دایک مرزی در تالاب هورالعظیم توسط ایران اظهار کرد: این دایک به‌منظور تامین امنیت و سهولت استفاده از تالاب برای مردم منطقه ساخته شد.
رئیس گروه رودخانه‌های مرزی و منابع آب مشترک غرب کشور با اشاره به تاثیرات منفی خشکی تالاب هورالعظیم اظهارکرد: خشکی این تالاب باعث وقوع گرد و غبار در ایران می‌شود. اقدامات بین‌المللی برای کاهش گرد و غبار صورت گرفته است. برای مثال در سال ۲۰۰۸ در سطح وزیران نشستی بین ایران و عراق برگزار شد که به یادداشت تفاهم بین این دو کشور منجر شد. هم‌چنین در سال ۲۰۱۰ نشست دیگری در سطح وزرا در مورد بحث گرد و غبار مطرح شد که علاوه بر ایران و عراق کشورهای ترکیه و سوریه نیز حضور داشتند. به تدریج قطر و کویت نیز وارد موضوع شده و حتی قرار شد یک صندوق مشترک بین کشورها ایجاد شود که با مخالفت عربستان مواجه شد.
آوریده ادامه داد: برای کنترل گرد و غبارهای ناشی از عراق در مقطعی مالچ‌پاشی در اراضی عراق صورت گرفت. متاسفانه نبود امنیت در عراق توافقات صورت گرفته با این کشور به مرحله عملیاتی شدن نرسید.
وی تاکید کرد: عراق در بحث هورالعظیم به آزادسازی آب توسط ایران از سد کرخه تاکید دارد. البته عدم رهاسازی حقابه زیست محیطی هورالعظیم توسط عراق از شاخه‌های دجله و القای تصویر نادرست از عوامل خشکی تالاب هورالعظیم موضوعی است که مورد توجه ما قرار دارد و همین موضوعات ضرورت همکاری دو جانبه و برقراری ارتباطات هیدرولیک را بین دو بخش ایرانی و عراقی به شرط تامین حقابه زیست محیطی تالاب واجب می‌کند.
به گزارش ایسنا، رئیس گروه رودخانه‌های مرزی و منابع آب مشترک غرب کشور با اشاره به راهکارهای احیای تالاب هورالعظیم اظهارکرد: ضرورت همکاری چهارجانبه بین ترکیه، سوریه، عراق و ایران برای احیای تالاب‌های بین‌النهرین و کاهش گرد و غبار، بکارگیری ظرفیت کنوانسیون‌های بین‌المللی از جمله کنوانسیون رامسر و کنوانسیون مقابله با بیابان‌زایی از جمله پیشنهادات مهم برای حل مشکلات مربوط به هورالعظیم است.
