در اصفهان چه خبر است؛ آیا امیدی به حل مشکل آب زاینده رود وجود دارد؟

 از صبح امروز، هزاران نفر از شهروندان اصفهانی با پیشگامی کشاورزان شرق اصفهان در مجاورت پل خواجو اقدام به برگزاری اعتراضی مردمی کردند که هدف از انجام آن جلب توجه مسئولین برای حل بحران آب زاینده رود است؛ بحرانی ریشه دار بسیار جدی که حالا امان میلیون ها شهروند ساکن در فلات مرکزی کشور را بریده است.

«بازتاب»؛ آرش خداپرست- مردم معرض اصفهانی با شعارهایی مثل «به اصفهان نفس بده، زاینده رود را پس بده» در بستر خشک زاینده رود حاضر شده و با جمعیتی چشمگیر تلاش کردند تا مسئولان را نسبت به احیای زاینده رود به واکنش و اقدام جدی وادارند.

بر اساس بررسی ها از جمله مطالبات اصلی مردم معترض اضفهانی در جریان اعتراض امروز و نیز اعتراضات دنباله داری که در گذشته برگزار می شد، اجرای مصوبات 9 ماده ای شورای عالی آب است که در سال 1392 به تصویب هیأت دولت رسید، اما در 8 سال گذشته زمینه برای اجرای تمام و کمال آن فراهم نشده است.

البته همانطور که اشاره شد این اولین اعتراض مردمی کشاورزان و شهروندان اصفهانی نیست، اما به نوعی در دولت جدید می تواند اولین اعتراض گسترده با موضوع بحران آب زاینده رود تلقی شود.

اعتراضی که در محور اصلی آن اجرای مصوبات 9 ماده ای شورای عالی آب به شرح زیر مشاهده می شود:

بند نخست: وزارت نیرو مکلف است نسبت به تاسیس واحد مدیریت یکپارچه حوضه آبریز زاینده رود اقدام کند

 بند دوم: تشکیل شورای هماهنگی حوضه آبریز زاینده رود با حضور استانداران اصفهان، چهارمحال وبختیاری و یزد و معاونین وزرای نیرو، جهاد کشاورزی، صنعت معدن و تجارت و نمایندگان اصناف کشاورزی ؛ وزارت نیرو مکلف شده درمدت ۳ ماه نسبت به تشکیل این شورا اقدام کند

بندسوم: تعیین میزان حقابه ها، سهم آبه ها و صاحبان حق اشتراک و حقابه زیست محیطی رودخانه زاینده رود و تالاب گاوخونی توسط وزارت نیرو

 بند چهارم: ممنوعیت بارگذاری جدید بر منابع آب زاینده رود تا پیش از تعیین تکلیف در این حوضه

 بند پنجم: ساماندهی برداشت آب در استان های اصفهان، یزد و چهارمحال وبختیاری و جلوگیری از برداشت های غیرمجاز

 بند ششم: فراهم کردن تسهیلات لازم برای تغییر شیوه های آبیاری توسط وزارت جهادکشاورزی در منطقه

بند هفتم: تأسیس صندوق تأمین خسارت خشکسالی در حوضه آبریز زاینده رود، براساس این بند مصرف کنندگان بخش صنعت که در زمان خشکسالی بدون کاهش سهم خود آب دریافت می کنند باید خسارات کمبود آب سایر مصرف کنندگان حوضه را پرداخت کنند

 بند هشتم: انجام مطالعات تونل آبرسانی به اصفهان با عنوان طرح گلاب (انتقال آب) توسط وزارت نیرو

بند نهم: وزارت نیرو باید درباره طرح انتقال آب بهشت آباد که صرفاً به منظور تأمین آب شرب طراحی شده است ، بررسی های دقیق را انجام داده و ضمن ارزیابی زیست محیطی ، طرح را به اجرا در آورد

همانطور که اشاره شد در 8 سال گذشته نه تنها این مصوبات 9 ماده ای به اجرا در نیامد، بلکه بسیاری از اقدامات اجرایی دولت های یازدهم و دوازدهم در مغایرت کامل با این مصوبات اجرایی شد.

رویه ای که حالا زمینه را برای تشدید مشکلات در منطقه فراهم کرده و هزاران شهروند اصفهانی را ناگزیر به انجام اعتراضات میدانی کرده است.

دکتر رضا رحیمی، دانش آموخته جغرافیای سیاسی در همین رابطه به «بازتاب»، گفت: آنچه که امروز تحت عنوان اعتراضات گسترده مردمی در شهر اصفهان و با محوریت کشاورزان شرق اصفهان شکل گرفته است، محدود به این منطقه نیست و باید بپذیریم که بحران آب در کشور ما ابعاد و دامنه های گسترده تری دارد و نگاه بخشی و محلی به آن نقطه آغاز تشدید مشکلات خواهد بود.

رحیمی ادامه داد: اگرچه کشاورزان و شهروندان اصفهانی به درستی به سیاست های غلط سال و دهه های گذشته معترض هستند و مطالبه جدی مبنی بر احیای زاینده رود را دنبال می کنند، اما این را هم باید مدنظر قرار بدهیم که احیای زاینده رود بدون توجه به وضعیت سایر حوضه های آبریز، کلید حل مشکلات آبی اصفهان نیست.

این کارشناس مسائل جغرافیای سیاسی افزود: اجرای مصوبات 9 ماده ای شورای عالی آب به تنهایی دردی را دوا نمی کند و گره گشا نخواهد بود، چرا که مجموعه ای از اقدامات اشتباه شرایط فعلی را رقم زده و برای عبور از آن و رسیدن به یک شرایط عادی کار بسیار سخت تر از این حرف هاست؛ مشکلاتی که بسیاری از آنها در مصوبه 9 ماده ای مورد توجه قرار نگرفته و یا به صورت ناقص به آنها اشاره شده است.

وی ادامه داد: یکی از مهم ترین معضلات موجود بحث تغییر اقلیم و کاهش شدید بارندگی هاست که به صورت کلی بسیاری از حوضه های آبریز کشور از جمله حوضه آبریز زاینده رود را با بحران رو به رو کرده است و تغییر این شرایط تا حدود زیادی از اختیار مسئولان و مردم خارج است و تنها راه برخورد با آن تغییر سبک زندگی و سازگاری با شرایط جدید آبی کشور است.

رحیمی اضافه کرد: البته همه دلیل مشکل تغییر اقلیم نیست و مسئله جدی تر بارگذاری و برداشت های بی رویه از منابع زیرزمینی آب است که به خشک شدن بسیاری از چشمه ها و رودهای کشور به ویژه در حوضه زاینده رود منجر شده و برای حل آن چاره ای جز حذف و یا محدودسازی این بارگذاری ها نداریم.

این پژوهشگر مسائل هیدروپلیتیک در ادامه متذکر شد: متأسفانه در دهه های گذشته روندهای توسعه ای در کشورما با توانمندی و ظرفیت های محیطی مطابقت نداشته است و همین مسئله باعث شده است، شرق حوضه آبریز زاینده رود از جمله شهر اصفهان علی رغم ظرفیت های اکولوژیکی ضعیف به واسطه تمرکز امکانات پذیرای بخش زیادی از جمعیت استان اصفهان و دیگر شهرهای منطقه باشد و حال اینکه بسیاری از مناطق مستعد و توانمند منطقه مثل شهرستان های غربی استان اصفهان اکنون با بحران جمعیت و خالی شدن روستاها دست به گریبان هستند. بر همین اساس باید متذکر شد که نمی توان بدون لحاظ کردن این نکته مهم و بدون اجرایی کردن پروژه های نظیر مهاجرت معکوس امیدی به حل موثر مشکل آب زاینده رود داشت.

وی در ادامه و در مورد یکی دیگر از ریشه های بروز مشکل گفت: یکی دیگر از جدی ترین دلایل بروز بحران آب در زاینده رود، همین مسئله ای است که در بند دوم مصوبه شورای عالی آب در سال 1392 نیز به آن اشاره شده بود و آن این است که باید برای حل بحران آب زاینده رود مدیریت یکپارچه و فرااستانی در این رابطه اجرایی شود و این رقابت های استانی برای مهارآب بیشتر از بین برود. البته عملیاتی شدن این مهم تنها به واسطه اجرای مصوبه شورای عالی آب میسر نیست و باید بدانیم که بر اساس مصوبه استقلال آبی استان ها در سال 1384، مدیریت منابع آب بر اساس قانون استانی شده و تا قانون اصلاح نشود چنین اقدامی عملاً اتفاق نخواهد افتاد.

رحیمی در ادامه سخنان خود ضمن اشاره به پروژه های انتقال آب اضافه کرد: واقعیت این است که در شرایط حاضر طرح های بزرگ انتقال آب گذشته مثل انتقال آب کوهرنگ و نیز انتقال آب چشمه لنگان نیز به واسطه خشکسالی و بحران آب در بالادست آورده ناچیزی برای رود و سد زاینده رود دارند و بر همین اساس می توان اینگونه عنوان کرد که اجرای پروژه های انتقال آب جدید بدون اجرای پروژه هایی چون مهاجرت معکوس، حذف بارگذاری و برداشت های غیرقانونی آب و نیز یکپارچه شدن مدیریت منابع آب حوضه آبریز جز تشدید مشکلات اثر دیگری نخواهد داشت.

این پژوهشگر مسائل در ادامه سخنانش تصریح کرد: یکی از تناقض های مهمی که در رابطه با پروژه های انتقال آب وجود دارد آن است که مسولان از سویی به دنبال اجرای پروژه های انتقال آب جدید هستند و از سویی تجربه رضایت بخشی از پروژه های انتقال آب گذشته به دست نیاورده اند. به طور مثال با اجرای پروژه هایی انتقال آبی چون کوهرنگ 1 و 2 و نیز چشمه لنگان شاهد تشدید تنش آبی در حوضه آبریز کارون هستیم و از سویی شاهد این هستیم که منابع آب انتقال یافته بدون ضوابط و مدیریت درست در مسیر انتقال به صورت غیرقانونی برداشت می شود و یا اینکه در مبدأ به مصارفی غیرضرور مثل توسعه صنایع و توسعه کشاورزی اختصاص می یابند.

دانش آموخته دکتری دانشگاه تهران همچنین در پایان افزود: متأسفانه مسئولان دولتی درک درستی از سطح و عمق مشکلات آبی کشور نداشته اند و عمدتاً کارشان این شده که به صورت موقت و با برخی مسکن های موقتی بحران ها حل و فصل می کنند. ولی واقعیت این است که حل بحران آب زاینده رود با وعده و وعیدهایی مانند تشکیل ستاد احیای زاینده رود هم ممکن نیست و باید بدانیم حل مشکلات زاینده رود بدون توجه و حل مشکلات حوضه آبریز کارون و یا برچیدن یا محدودسازی صنایع آب بر در استان های اصفهان و یزد و چهارمحال و بختیاری  عملیاتی نیست و لذا مسئولان دولتی باید بدانند این مشکلی که اکنون گریبان حوضه آبریز زاینده رود را گرفته است، مشکلی به مراتب پیچیده تر و آشفته تر از مشکلاتی است که تاکنون با آن برخورد کرده اند.

مستند به موارد بالا به نظر می رسد که بحران آبی که اکنون فلات مرکزی کشور و به ویژه حوضه آبریز زاینده رود را در برگرفته است، به واسطه ریشه ها و دلایل متعدد وقوع طبیعتاً راهکارهای درمانی بسیار پیچیده ای دارد که امیدواریم در دولت جدید، متولیان امر با حساسیت و دقت بالا نسبت به حل و فصل آنها اقدام کنند.