دریای خزر دریایی تنش زا است یا دریای صلح؟

بهرام امیر احمدیان کارشناس مسائل قفقاز در گفت و گو با نامه نیوز به بررسی مسائل مطرح شده در رابطه با خزر پرداخته است.
به کزارش نامه نیوز: دریای خزر محوری بین پنج کشور ساحلی است که می تواند باعث تعریف منافع مشترک بین این کشورها شود. گفت و گو برای رسیدن به یک توافق جامع بین کشورهای ساحلی دریای خزر بیش از بیست سال است که ادامه داشته و هنوز نتیجه مشخصی در این باره در مورد مسائل اصلی و کلیدی به دست نیامده است. پنج کشور ساحلی دریای خزر پس از سالها بحث در این مورد به کنوانسیونی دست پیدا کردند تا برخی مسائل توافق شده را محوری برای گفت و گوهای بعدی قرار دهند. اما این کنوانسیون باعث شکل گیری بحثهای رسانه ای بسیاری در مورد چند و چون این موضوع شد. اصل ماجرا چیست و چه روندی تا به حال طی شده است؟
در این باره با بهرام امیر احمدیان کارشناس مسائل قفقاز به گفت و گو نشستیم که مشروح آنرا از نظر می گذرانید.

یکی از موضوعات مطرح شده در بین توافقات کشورهای ساحلی دریای خزر این بودکه چهار کشور دیگر با همدیگر گفت و گوها و توافقاتی داشتند. مثلا قزاقستان و روسیه بحثهایی کرده اند. آیا آنها خط و خطوطی را مشخص کرده اند؟

ما با روسیه و با قزاقستان مرز مشترک نداریم. اگر آنها مسائلی را بین خودشان حل کرده باشند، بین خودشان است، ولی علی‌الاصول ایران گله‌مند بود که چرا آنها در عین اینکه می‌گویند قرارداد ۱۹۴۰ و ۱۹۲۱ مبنا است، چرا بین خودشان شروع به کار کردند ؟ تا قبل از اینکه کنوانسیون جدید نوشته شود، رژیم حقوقی جدید نوشته شود، چرا آنها مذاکره کردند؟ آنها برای خودشان می‌گویند کنوانسیون یا هر چیزی باشد، ما دو تا باید با هم توافق کنیم. آذربایجان و قزاقستان که روبروی هم هستند و روسیه که روبرو هر دو اینها است. بنابراین یک محدوده‌ای برای خودشان می‌توانند تعیین کنند. بعد به ایران می‌گویند حالا شما هم با این دو کشوری که همسایه تو هستند و آب‌های مرزی دارید، توافق کنید؛ آنها هرگونه تقسیم انجام دهند، به نفع یا ضرر ما نیست، چون ما اصلا ذینفع نیستیم در آنجا، آب‌های دور از ما هستند. آب‌های شمال قزاقستان، آب‌های شمال ترکمنستان، آب‌های شمال آذربایجان که از یک طرف به روسیه وصل می‌شود، از یک طرف به قزاقستان و آذربایجان. آنها مسئله خودشان را دارند و ما در اینجا ذی‌مدخل نیستیم و اصلا ذینفع هم نیستیم، ولی در جنوب که ما هستیم، باید با دو همسایه بنشینیم و صحبت کنیم. این را هم توصیه می‌کنند و فکر می‌کنم در دبیرخانه خزر هم این حرف را می‌زنند.

– موضوع لوله‌کشی نفت و گاز و اینها که در این دریا از قبل صحبت شده بود از مسائل مهم کشورهای ساحلی است، در این کنوانسیون هم مطرح شده است؟

بله، در آنجا گفته شده و شرایط خاصی را هم مطرح کرده‌اند که می‌توانند کشورها خطوط لوله را ببرند. شرط و شروط گذاشته که به محیط زیست ایراد وارد نکند، حق و حقوق دیگر کشورهای ساحلی را زیر پا نگذارد، با اجازه و موافقت آنها باشد و خیلی چیزهای دیگر به آن مرتبط است. همین که عرض می‌کنم، در این مبحث می‌توانند اسناد را منتشر کنند، در سطح وسیع که همه بخوانند. امضا شده و سند حقوقی است، صاحبنظران بخوانند و بعد نظر بدهند؛ نخوانده که که نمی‌شود حرف زد. بنابراین هر کسی ایراد می‌گیرد، شاید سوالاتی دارد و در ثانی این اصطلاحات حقوقی برای خودش معنی دارد و هر کسی نمی‌تواند از آن استنباط کند تا اینکه نداند و آگاهی نداشته باشد و این یک چیز کلی است و آن‌جا ببینند چقدر مفصل راجع به هر مسئله‌ای بحث کردند.

– در مورد گفتگوهای قبلی که در مورد خط لوله‌ها بوده بحث‌های قبلی این بود که بین سه کشور ترکمنستان، آذربایجان و ایران یک خط‌هایی به اروپا کشیده شود. چه چشم‌اندازی برای آن وجود دارد؟ چون اگر این خطوط شکل بگیرد، واقعا دریا به دریای صلح تبدیل می‌شود، یعنی یک منافع مشترک گازی و نفتی تعریف می‌شود که آن مسئله رژیم هم خیلی راحت تر حل می‌شود. این چشم‌انداز وجود دارد که به سمت اروپا شکل بگیرد ؟

اگر یادتان باشد در دوره آقای خاتمی از اتریش آمدند در ایران و یک تفاهمنامه‌ای امضا کردند برای صادرات گاز ایران به اتریش به مبلغ ۲۰ میلیارد دلار. همه تعجب می‌کردند که اتریش در اروپا چگونه می‌خواهد از ایران گاز بگیرد؟‌ یک نکته‌ای که هست و باید به آن توجه کنیم، بر اساس گزارشات BP در گزارش‌های سالانه خودش در سال ۲۰۱۷ من خواندم، پس از اکتشافاتی که در پارس جنوبی انجام شده و استخراج و بهره‌برداری گاز، میزان ذخایر اثبات‌شده گاز ایران در مقام اول جهان قرار گرفته است، منتها ما صادرکننده گاز نیستیم، ما برای اینکه صادر کنیم، نیاز به سرمایه گذاری داریم. کجا بازار ما است؟ البته روسیه شیطنت می‌کرد و به ما می‌گفت گاز را به سمت پاکستان بفرستیم. ما را از دسترسی به بازار اروپا دور کرده بود. لطفا خیلی دقت کنید. ما برای اینکه بتوانیم گازمان را به اروپا صادر کنیم، به دو چیز نیاز داریم؛ یکی سرمایه‌گذاری و یکی تکنولوژی که هیچ کدام را نداریم. مقام معظم رهبری قبل از برجام که می‌خواست مذاکرات شروع شود ، در یک سخنرانی گفته بود اروپا دقت کند با این گروهی که می‌خواهد مذاکره کند. کاری نکند که ما اروپا را تحریم گازی کنیم. شاید مردم خوب نگرفتند. من همیشه در گفته هایم این را تاکید کردم. مفهومش این است که اروپا در آینده برای امنیت انرژی خودش نیاز به گاز دارد و تنوع‌بخشی وارداتش و روسیه ممکن است حقوقش را ضعیف کند و تحمیل اراده کند. ایران گاز دارد؛ اروپا بدانید. اتریش آمده بوده قبل از این برنامه‌ها در آغاز دهه ۸۰ و گفته ایران می‌خواهد گاز بخرد. بنابراین ما باید یک پلی بزنیم به اتحادیه. اروپا می‌دانید که دارد از ما حمایت می‌کند؛ هرچند تحت فشار آمریکا است، ولی ما به اروپا تضمین می‌دهیم. شما بیایید و در ایران سرمایه گذاری کنید، ما تضمین می‌کنیم سرمایه گذاری شما را. از ایران گاز بخرید، لوله‌کشی کنیم و به هر طریق ممکن ما گازمان را صادر کنیم به شما. اگر ما بتوانیم این کار را بکنیم، ناباکو مطرح بود و بروید ناباکو را ببینید که ایران و عراق هم شاملش شده بود. و بعد این خط لوله که شما الان می‌گویید اگر از ترکمنستان و قزاقستان لوله گاز بیاید به سمت دریای خزر و از دریای خزر می‌خواهد برود و بیفتد در خط باکو – تفلیس – ارزوم، ما هم می‌توانیم وارد این خط شویم، از شمال خطوط داریم و به راحتی می‌توانیم با هم کار کنیم. نه از طریق دریای خزر، آنها بیایند خزر را وصل کنند، ما از طریق زمینی وصل می‌شویم به آستارا و از آنجا وصل می‌شویم. این کار خیی عالی‌ای است.
در آینده نفت ایران تمام خواهد شد، چاه‌ها کهنه می‌شوند، استخراجش مشکل است، از لحاظ محیط زیستی مشکل دارد، ولی گاز انرژی پاک است، در منشور اتحادیه اروپا عمدتا سرمایه گذاری روی انرژی پاک است. روسیه را چکار داریم ما؟ روسیه که نباید به ما زور بگوید. ما بگوییم بازار پیدا کردیم، اروپا است و می‌خواهیم صادر کنیم. از طرف ترکیه صادر می‌کنیم، از طریق هر کشوری که هست؛ می‌دانید که کشوری که در ترانزیت قرار می‌گیرد، پول می‌گیرد، بدون اینکه زحمتی بکشد. لوله از آن کشور رفته، او هم روی لوله خوابیده، نه کاری می‌خواهد بکند و نه چیزی، فقط نگهداری دارد. الان آذربایجان دارد پول به گرجستان که گازش از آنجا رد شود، به ترکیه پول می‌دهد که گازش از آنجا رد شود؛ خب خیلی خوب است. این ایده شما مورد پسند است، ما می‌توانیم راجع به این کار کنیم. دریای خزر، دریای صلح و دوستی است. بله، خط لوله را ببرید.