خوزستان چه بود؟ خوزستان چه شد؟ مروری بر اطلاعات دو مقاله علمی دهه 40 در مورد خوزستان

  در روز و هفته های اخیر شهرهای مختلف استان خوزستان آبستن اعتراضات و نا امنی هایی بود که به واسطه بحران آب و مشکل جدی در تأمین منابع آب شرب و کشاورزی به وجود آمد؛ مشکلی که البته جدید نیست، اما به واسطه کاهش نزولات جوی در سال آبی جاری شدت یافته است.

«بازتاب»؛ آرش خداپرست- اعتراضات میدانی مردم در شهرهای مختلف خوزستان مثل آبادان، ایذه، خرمشهر، سوسنگرد، اهواز، بهبهان و… در حالی اتفاق افتاده است که می دانیم دلیل اصلی این اعتراضات بحران آب و خشک شدن بخش زیادی از آب رودهای اصلی این استان مثل کارون و کرخه است.

وضعیتی که اکنون خوزستان به آن دچار شده و اساساً حیات را برای بسیاری از مردم این استان با مشکل رو به رو کرده در حالی است که تا همین چند دهه پیش این استان یکی از آبادترین، سرسبزترین و حاصلخیزترین مناطق کشورمان قلمداد می شود.

امروز در حالی حقابه تالاب هایی چون شادگان و هورالعظیم به درستی و اندازه کافی تأمین نمی شود و سدهای بزرگ و فراوانی در بالادست این تالاب ها آب را از مناطق پایین دستی دریغ کرده است که در دهه های گذشته رودهای خروشان و پرآب رونق خاصی به این استان بخشیده بود.

هر چند در سال و دهه های گذشته کاهش شدید نزولات جوی نیز که بر اساس آمار و در مقایسه با میانگین 52 ساله نزدیک به 40 درصد در این بحران آب کنونی اثرگذار بوده، اما ما شاهد این هستیم که شرایط فعلی با شرایط مثلاً 50 سال قبل حتی در حد 50 درصد کمتر هم نیست و در پایین دست جز خشکی و کمبود شدید آب دیده نمی شود.

همانطور که اشاره شد، این در حالی است که در دهه چند دهه قبل این استان یکی از پر رونق ترین و ثروتمندترین استان های کشور به لحاظ منابع طبیعی مثل آب و محصولات کشاورزی بود.

برای اثبات این مدعی و پاسخ به سئوال این گزارش هرچند مصادیق و مستندات فراوانی وجود دارد، اما اینجا به اطلاعاتی که در دو مقاله دهه 40 در رابطه با وضعیت منابع آبی استان خوزستان نوشته شده بود، اکتفا می کنیم.

در یک مقاله از مجید موقر که در نشریه مهر فروردین سال 1344 به چاپ رسیده بود و در مقدمه این مقاله که با عنوان «سرزمین (پنج آب)» به چاپ رسیده آمده است: هند را پنجاب است و ایران را «پنج آب»:  خوزستان.

سرمایه فراوانی هند از پنجاب است.

ایران را هم در گذشته همه برکت ها و نعمت ها از سرزمین زرخیر پنج آب خوزستان بوده است.

کارون- کرخه-دز-جراحی و هندیجان.

اما پنج آب ایران را دیگر نعمتها و برکتهاست که پنجاب هند را نباشد.

منابع زیززمینی و زیرآبی نفت بی پایان

گازهای طبیعی فراوانی و

دسترسی به دریای آزاد.

نکته اینکه البته در همان سال 1344 نیز علی رغم همه پرآبی ها نویسنده به نقل از دیگر کارشناسان مدعی است که شرایط خوزستان و دیگر مناطق کشور در دهه های قبل تر به مراتب بهتر بوده است.

جدا از مقاله بالا همچنین در نشریه بورس که در سال 1345 منتشر شده بود، در مورد خوزستان آمده بود: «مشکل خوزستان مشکل کم آبی است. کم آبی به این معنا که خوزستان آب دارد ولی آب لجام گسیخته و مهار نشده که هرز می رود و زمین را عاطل و باطل می گذارد.»

در همان مجله در مورد خوزستان نوشته شده بود: خوزستان را می توان چشم و چراغ ایران نامید. سابقه تمدن و آبادانی این استان زرخیر از آن قرار بود که شمه ای در بالا گذشت… خوزستان به گواه متخصصین چنان استعدادی از لحاظ ترقیات صنعتی و کشاورزی و اقتصادی و اجتماعی دارد که در تمام خاورمیانه بی نظیر است بلکه خوزستان را می توان از لحاظ ثروت طبیعی یکی از مستعدترین و غنی ترین سرزمین های جهان نامید…

…خوزستان آب های فراوان دارد، اراضی مستعد و زرخیز دارد، نفت فراوان دارد، آنقدر گاز دارد که پنجاه سال بی انصافانه آنرا بیهوده می سوزانند تا از مخازن نفت هایی که در زیر این گازها قراردارد استفاده عاجل کنند. راه آهن سراسری و جاده آسفالته درجه اول سراسری دارد. به دریای آزاد دسترسی دارد. بندرگاه های مجهز و فرودگاه های معتبر دارد.

اما مهم ترین بخش مقاله آنجایی است که در آن آمده است:  خوزستان آنقدر توانایی دارد که گفته اند به تنهایی می تواند تمام ایران را نان بدهد و معمور و متنعم و مرفه نگاه دارد. یعنی اگر خوزستان را آباد کنند و تمام مردم سایر استان های ایران در بستر فراغت و استراحت بیارامند نان آنها و زندگی آنها تأمین است….

آنچه مورد اشاره قرار گرفت، بخش هایی از دو مقاله علمی بود که در سال 1343 و 1345 منتشر شده بودند.

مقالاتی که ضمن توصیف وضعیت پر رونق و آباد خوزستان همچنین از روزهای بهتر این منطقه از کشور در دهه و سده های قبل تر نوشته اند.

حالا اما خوزستان ایران اسیر بحران های بسیاری مثل خشکسالی، کم آبی، ریزگردها و دیگر بحران هایی است که مردم این منطقه را عصبانی و معترض کرده است.

هر چند در این مسیر همانطور که اشاره شد موضوعاتی مثل تغییر اقلیم و خشکسالی بی تأثیر نبوده اما سوء مدیریت ها و دست اندازی بر منابع این استان نیز نقش اساسی در بروز چنین شرایطی داشته است.

امید اینکه شرایط پیش آمده کنونی منجر به هوشیاری و بیداری مسئولان مربوطه شود و آنها در اقدام های هوشمندانه و عاقلانه هر چه سریعتر در حد توان به جبران خطاهای گذشته بپردازند؛ موضوع مهمی که در صورت عدم انجام روزهای بدتری را پیش روی خوزستان قرار خواهد داد.