خصوصی سازی چگونه 23 سال به بیراهه رفته است؟

عملکرد ضعیف سازمان خصوصی‌سازی در 23 سال گذشته نشان می‌دهد که این فرآیند به طور کامل با اهداف اولیه خود فاصله دارد و در سال‌های گذشته کسری‌ بودجه را به اقتصاد تحمیل کرده است.

طی 23 سال اخیر سازمان خصوصی سازی نتوانسته حتی نیمی از اهداف بودجه‌ای را محقق سازد و کاملا به بیراهه رفته است.

دولت هرساله در بودجه، ردیف درآمدی تحت عنوان «درآمد از محل واگذاری سهام و بنگاه‌ها به بخش خصوصی» را در نظر می‌گیرد تا هم بتواند بخشی از هزینه‌های خود را از این محل پوشش دهد و هم در راستای خصوصی‌سازی حرکت کند.

بررسی گزارش‌های سازمان خصوصی سازی طی سال‌های 1380 تا 1402 نشان می‌دهد عملکرد سازمان خصوصی سازی در مجموع قابل قبول نبوده و توانسته در همه سال‌های اهداف بودجه‌ای را تحقق بخشد.

طی 23 سال گذشته، سازمان خصوصی‌سازی در ایران نتوانسته حتی نیمی از اهداف بودجه‌ای خود را در زمینه واگذاری سهام و بنگاه‌های دولتی به بخش خصوصی محقق کند. این موضوع در حالی رخ داده که دولت هرساله در بودجه، ردیف درآمدی تحت عنوان «درآمد از محل واگذاری سهام و بنگاه‌ها به بخش خصوصی» را در نظر می‌گیرد تا هم بتواند بخشی از هزینه‌های خود را از این محل پوشش دهد و هم در راستای خصوصی‌سازی حرکت کند.

بررسی گزارش‌های سازمان خصوصی‌سازی طی سال‌های 1380 تا 1402 نشان می‌دهد که عملکرد این سازمان در مجموع قابل قبول نبوده و در اکثر سال‌ها نتوانسته به طور کامل اهداف بودجه‌ای خود را تحقق بخشد و همین امر موجب تحمیل کسری بودجه شده است.

عملکرد ضعیف در دو دهه

به نوشته اکو ایران؛ گزارش سازمان خصوصی‌سازی نشان می‌دهد میزان درآمدی که دولت طی 23 سال اخیر (از سال 1380 تا بهمن ماه 1402) از محل واگذاری سهام و بنگاه‌های خود پیش‌بینی کرده قریب به 520 هزار میلیارد تومان بوده است، اما عملکرد ضعیف این سازمان موجب تحقق تنها 38 درصدی این هدف و کسب 197 هزار میلیارد تومان درآمد شده است.

بررسی عملکرد سالانه سازمان خصوصی‌سازی نشان می‌دهد که بیشترین میزان تحقق درآمدی دولت از محل واگذاری سهام و بنگاه‌ها در سال 1399 با 297 درصد (معادل 35.5 هزار میلیارد تومان) و کمترین میزان آن در سال 1400 با تحقق تنها 2 درصد از هدف بودجه‌ای رقم خورده است.

در سال گذشته نیز میزان پیش‌بینی دولت از کسب درآمد از محل واگذاری سهام و بنگاه‌ها (205.5 همت) بی‌سابقه بود و به نظر می‌رسید با توجه به عملکرد سازمان خصوصی‌سازی طی سال‌های اخیر، دولت دچار بیش‌ برآوردی شده باشد؛ به همین دلیل کارشناسان اقتصادی این هشدار را داده بودند که دولت در سال 1402 از این ناحیه دچار کسری بودجه خواهد شد.

عوامل ناکامی خصوصی سازی

عملکرد ضعیف دولت و سازمان خصوصی‌سازی در واگذاری سهام و بنگاه‌ها طی سال‌های اخیر در حالی رخ داده که بسیاری از اقتصاددانان معتقدند واگذاری بنگاه‌های دولتی همچنان با حضور پررنگ و حداکثری شرکت‌های شبه دولتی و عدم حضور جدی بخش خصوصی در خرید سهام شرکت‌های دولتی انجام می‌شود.

از دیگر عواملی که برای عملکرد ضعیف خصوصی‌سازی بنگاه‌های دولتی عنوان می‌شود، سنگ‌اندازی برخی نهادها در این فرآیند و همچنین خودداری شرکت‌های دولتی از واگذار شدن است.

کارشناسان و صاحبنظران حوزه خصوصی‌سازی معتقدند نهادها و سازمان‌های مرتبط با این فرآیند از جمله سازمان خصوصی‌سازی، سازمان بورس اوراق بهادار و وزارت امور اقتصادی و دارایی کشور باید تلاش حداکثری خود را معطوف به افزایش انگیزه و توان بخش خصوصی برای مشارکت فعال در فرآیند خصوصی‌سازی و خرید سهام شرکت‌های دولتی واگذار شده کنند تا حضور بخش خصوصی واقعی در کوتاه‌ترین زمان افزایش یابد.

با وجود تاکیدات مکرر بر ضرورت خصوصی‌سازی در ایران، به نظر می‌رسد این فرآیند با چالش‌های متعددی روبرو است که رفع آنها نیازمند عزم جدی دولت و اصلاحات ساختاری در نظام اقتصادی کشور است.