خبر مرگ لغو تحریم‌ها با برجام!

طبق برجام کل امتیاز داده شده به ایران در حوزه‌ تحریم‌ها، از طرف آمریکا به معنای حفظ کامل ساختار تحریم‌های آمریکا و تنها ارائه یک تخفیف تحریمی به ایران بیان شده است.

مدت مدیدی است شکوفایی و گشایش اقتصادی منوط به حفظ برجام شده و حامیان دولت چنان وانمود می کنند که در صورت به هم خوردن برجام نمی توان انتظار رونق و تحرکات اقتصادی را برای کشور متصور شد. زیرا تمامی تحریم‌ها دوباره بر می‌گردند و همچون غل و زنجیر پای سرمایه گذار و تولیدکنندگان کشور را می بندند. اما تا چه حد چنین تصوری از برجام را می توان نزدیک به حقیقت دانست؟

از لحاظ شکل و شمایل، برجام توافقی طولانی است که همین نکته باعث عدم اقبال رسانه ها و صاحب نظران به بررسی دقیق آن شد. در نقد بند به بند برجام، اندک پژوهشگرانی در کشور همت گماردند و عمدتا به خاطر نداشتن رسانه و تخصصی بودن پیامشان در بین شارلاتانیزم رسانه‌ای محو شدند و صدایشان به جایی نرسید. اما اثراتی را برای ثبت در تاریخ به جا گذاشتند که علاقه مندان برای فهم برجام، لازمست به آنها رجوع کنند. اما در این نوشته قصد داریم اندکی به کم و کیف تعهدات برجامی طرف مقابل بپردازیم تا استانداردهای برجام مشخص شود و بدانیم برجام چه اثری در رفع تحریم ها داشته؟

نکته مهم: برجام قصد رفع همه تحریم ها را ندارد

با اینکه رییس جمهور با وعده رفع همه تحریم ها توانست اقبال مردم را به سمت خویش بکشاند و بارها بعد از ریاست جمهوری نیز با صدای رسا برجام را موجب لغو همه ی تحریم ها دانست؛ اما طرف مقابل، به هیچ وجه این خواسته را برای روحانی فراهم نکرد و این نکته با کمال ظرافت در متن برجام تعبیه شد:

(بخشی از مقدمه برجام)

This JCPOA will produce the comprehensive lifting of all UN Security Council sanctions as well as multilateral and national sanctions related to Iran’s nuclear programme, including steps on access in areas of trade, technology, finance and energy.

این برجام موجب لغو جامع کلیه تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد و همچنین تحریم‌های چندجانبه و ملی مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران و نیز شامل گام‌هایی برای ایجاد دسترسی در حوزه‌های تجارت، فناوری، مالی و انرژی خواهد شد.

و اینگونه در مقدمه ی برجام خیال ایران از عدم رفع تحریم های غیر هسته ای راحت شد. اما آیا این به معنای رفع شدن همه تحریم های هسته ای است؟

پاسخ روشن است.

(بند ۲۴ برجام)

The E3/EU and the United States specify in Annex II a full and complete list of all nuclear-related sanctions or restrictive measures and will lift them in accordance with Annex V.

اتحادیه اروپایی، کشورهای آلمان، انگلیس و فرانسه و نیز ایالات متحده فهرست کامل و جامعی از تحریم‌ها یا اقدامات محدودیت ساز مرتبط با هسته‏‌ای را مشخص می‏‌کنند و آنها را منطبق با پیوست ۵ لغو خواهند کرد.

طرف مقابل حتی حاضر به رفع همه تحریم های هسته ای نیز نمی شود و اتفاقی به مراتب بدتر رقم می خورد. طرف مقابل قضیه را برای همیشه تمام می‌کند و صراحتا اعلام می کند، منظورش از تحریم های هسته ای، همان‌هایی است که در این برجام مشخص کرده. این بدان معناست که غرب روی تحریم هایی که مایل است رفع کند نام «مرتبط با هسته‌ای» گذاشته و آنها را که بخش اندکی از تحریم های ایران محسوب می شوند به اسم «تحریم های جامع مرتبط با هسته‌ای»جا زده است.

کل تحریم‌هایی که آمریکا در برجام متعهد شده است اجرای‌شان را متوقف کند، تنها بخش‌های اندکی از تحریم‌های آمریکا (چه قوانین کنگره و چه دستورات اجرایی رئیس جمهور) را شامل می‌شود. مراجعه به لیست موارد ذکر شده نشان می‌دهد بخش‌های بسیار زیادی از قوانین تحریمی آمریکا، اصلاً در این لیست وجود ندارند. بر همین مبنا، کل امتیاز داده شده به ایران در حوزه‌ تحریم‌های این توافق، از طرف مقامات آمریکایی به معنای حفظ کامل ساختار تحریم‌های آمریکا و تنها ارائه یک تخفیف تحریمی به ایران بیان شده است.

مثلاً از کل قانون تحریمی CISADA یکی از چهار قانون مهم تحریم ایران تنها بخش ۱۰۴(c)(2)(E)(ii)(I) که هیچ ارتباطی به تحریم‌های اقتصادی کشور ندارد جزء لیست تحریم‌های مورد بحث (تعلیق) در برجام ذکر شده و باقی بندهای این قانون (یعنی بیش از ۹۹ درصد آن) بدون هیچ تغییری (حتی تعلیق موقت) برقرار باقی خواهند ماند؛ این موضوع موجب می‌شود تحریم‌های مختلف مندرج در این قانون (مانند تحریم سرمایه‌گذاری در صنعت نفت و گاز، و تحریم‌های مالی بانکی ذکر شده در آن) مانند قبل از توافق بدون هیچ تغییری ادمه داشته باشد.

یا از کل قانون NDAA 2012 فقط دو بخش ۱۲۴۵(d)(1) و ۱۲۴۵(d)(3) در لیست مورد نظر برجام ذکر شده است، که با توجه به نیامدن بخش ۱۲۴۵(d)(4) اثربخش بودن توقف اجرای همان دو بخش نیز زیر سؤال رفته است.

همین مسئله مهم راجع به دو قانون اصلی دیگر تحریمی آمریکا یعنی TRA و IFCA نیز صادق است و بر اساس برجام، آمریکا تنها به توقف اجرای چند بند از آنها متعهد شده است. براین اساس برجام چیزی خارج از وضعیت موجود ندارد که بخواهیم برای شکوفایی‌اش منتظر باشیم و باید گفت همه برجام همین است و نباید آینده‌ای اقتصادی فراتر از وضعیت امروز برایش متصور بود.