خانه «شهرزاد» در یک قدمی نابودی
در مرکز شهر تهران و در کوچه پس‌کوچه‌های قدیمی این شهرنیز خانه ها وبناهای قدیمی زیادی وجود دارد که خانه وثوق‌الدوله از جمله آن‌هاست. خانه‌ای با قدمتی حدود دو قرن (در سال ۱۲۱۱ ه.ش) که در زمان سلطنت محمدشاه قاجار برای میرزامحمد قوام‌الدوله آشتیانی از صاحب منصبان و رجال آن دوره ساخته شد.
بر بلندای یک صخره عظیم در نیو مکزیکو، خانه‌هایی قرار دارند که بر اساس گفته بسیاری از باستان شناسان، قدیمی‌ترین سکونتگاه در قاره آمریکا هستند که هنوز هم دارای سکنه‌اند.
نام این سکونتگاه، آکوما پوعبلو است که از سال ۱۱۵۰ میلادی توسط مردم آکوما اشغال شده ولی امروزه فقط حدود ۵۰ نفر سکنه دایمی دارند. آکوما پوعبلو در مکزیک، مجموعه‌ای از قدیمی‌ترین خانه‌های دنیا را دارد. خانه‌هایی که به همان شکل قدیمی نگهداری شده‌اند و نه برق دارند، نه آب و نه سیستم دفع فاضلاب.
مردم در این روستا به ابتدایی‌ترین شکل ممکن زندگی می‌کنند. همین مساله این منطقه را به یکی از جاذبه‌های گردشگری معروف مکزیک تبدیل کرده است که گردشگران بسیاری را به سمت خود می‌کشاند.
در مرکز شهر تهران و در کوچه پس‌کوچه‌های قدیمی این شهرنیز خانه ها وبناهای قدیمی زیادی وجود دارد که خانه وثوق‌الدوله از جمله آن‌هاست. خانه‌ای با قدمتی حدود دو قرن (در سال ۱۲۱۱ ه.ش) که در زمان سلطنت محمدشاه قاجار برای میرزامحمد قوام‌الدوله آشتیانی از صاحب منصبان و رجال آن دوره ساخته شد.
این خانه با وجود تمام زیبایی‌های منحصر به فردش، گچ‌بری‌ها و کاشی‌کاری‌هایش، باغ پر درخت و … تا به حال برای ما سهمی در جذب توریست و گردشگر نداشته و با خبرهای تلخی هم که از آن به گوش می‌رسد، در آینده هم نخواهد داشت.
میراث؛ گرفتار تناقض
روزنامه قانون: بهار سال ۹۵ رییس ایکوموس ایران«شورای بین‌المللی ابنیه و محوطه‌های تاریخی» در گفت‌وگویی اعلام کرد: «درِ خانه «وثوق‌الدوله» همیشه باز بوده و هست». او همچنین در همین گفت‌وگو گفته است: «این خانه تاریخی در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است، بنابراین نباید در آن را به روی مردم بست».
این حرف‌ها در حالی است که هفته گذشته تصمیم گرفتم به این خانه تاریخی سری بزنم و از نزدیک وضعیت را گزارش کنم ولی با در بسته مواجه شدم. نکته‌ای که در همان آغاز ماجرا توی ذوق می‌زد، آیفون تصویری روی دیوار کاهگلی این خانه بود. این همان اولین نشانه عدم مراقبت از این خانه دو قرنی برایم به حساب آمد. زنگ ایکوموس را زدم.
خانمی آیفون تصویری را جواب داد و وقتی با درخواست بازدیدم از خانه و باغ مواجه شد، با پرخاش گفت: «یعنی چی؟ اینجا اداره‌است! معلومه که در رو باز نمی‌کنم». از او پرسیدم که اداره‌شان چطور سر از این خانه تاریخی درآورده که گفت: «ما اینجا رو اجاره کردیم و الان تحت مالکیت ماست».
پرسیدم از که، خانه را از بنیاد مستضعفان اجاره کردید که جواب داد: نخیر خانم، چه کار به بنیاد مستضعفان دارد؟ ما از میراث اجاره کردیم. گفتم در سایت‌ها نوشته‌اند بازدید برای عموم آزاد است که با جواب کوبنده سرکار خانم مواجه شدم: این‌ها رو یک سری علاف که اینجا می‌چرخند، می‌نویسند. هیچ بازدیدی نداریم و آیفون را گذاشت.
این دیالوگ چند دقیقه‌ای من و خانمی که نمی‌دانم در شرکت ایکوموس چه کاره بود، چند نکته را مشخص می‌کند. مجموعه‌ای که توسط میراث ثبت ملی شده، به یک اداره اجاره داده شده است. نکته قابل توجه اینجاست؛ ایکوموس، سازمانی که برای نگهداری و پاسداری از اماکن میراث فرهنگی در سراسر جهان فعالیت می‌کند؛
چگونه در پرونده خانه وثوق‌الدوله این چنین زمینه‌های تخریب و نابودی این میراث ارزشمند را فراهم کرده است. گویا ایکوموس نیز در ایران کارکرد و تاثیر واقعی خود را از دست داده و به‌جای حفاظت از میراث به سازمانی علیه میراث تبدیل شده است.
بنیاد تخریب باغ‌ها و میراث
اما در طرف دیگر ماجرای خانه وثوق‌الدوله، مالک آن قرار دارد. مالکی که به تخریب آثار تاریخی و باغ‌ها مشهور است. دوباره پای بنیاد مستضعفان در تخریب میراث و محیط زیست درمیان است. سازمانی که به بنیاد تخریب آثار تاریخی مانندکاخ مروارید، باغ سیب، کاخ گچسر، باغ برره، باغ فرشته و … شناخته می شود.
رییس بنیاد در حالی مدعی است که با تانکر این باغ را آبیاری می‌کند و قصد خشک کردن درختان را ندارد که همسایه‌ها و افراد محلی در دوره‌ای از صدای اره برقی که از این باغ به گوش می‌رسید، به ستوه آمده بودند. اما از وضعیت نامساعد باغ و درختان که بگذریم، خود عمارت وثوق‌الدوله در شرایط بسیار بدی قرار دارد.
یکی از همسایه‌های عمارت، به ما اجازه داد تا از پشت بام خانه‌شان نگاهی به عمارت بیندازیم. هر چند که چیز زیادی مشخص نبود اما آنچه را باید می‌فهمیدیم ، فهمیدیم.
سایه شوم تخریب در خانه «شهرزاد»
باورنکردنی بود که این عمارت همان لوکیشن زیبا و دلچسب سریال شهرزاد، یعنی خانه بزرگ آقاست. حوض آبی کثیف و لجن گرفته، چهارچوب‌های چوبی پنجره‌ها شکسته و انگار که از در و دیوار عمارت غم ببارد. انگار که آخرین تصویرهای زیبا از این عمارت با سریال «شهرزاد» تمام شده باشد و حالا این خانه به حال خود رهاست تا از بین برود.
خانه قوام الدوله آشتیانی در ابتدا مساحتی حدود ۱۲هزار متر مربع داشت که بعدها به دلیل تعریض کوچه، قسمت اعظمی از خانه از بین رفت. در مجاورت این خانه حمام قوام الدوله نیز قرار داشته که در گذشته یکی از درهای خانه به سمت حمام باز می‌شده اما در طول زمان این حمام به تاریخ پیوست و دیگر اثری از آن باقی نمانده است.
همچنین فضای سبز و پارک فعلی موجود در کوچه محمدوزیر، در آن ایام پارکینگ کالسکه در کنار خانه محسوب می‌شده است.
عمارت قوام‌الدوله، توسط گروه دکور سریال «شهرزاد»، از سال ۹۴ تا ۹۷ تبدیل به عمارت پر ماجرا و پرجنب و چوش دیوان‌سالارها شد. خانه‌ای که مثل زندگی واقعی‌اش شاهد تاریخ این شهر بود. شاهدی که رو به نابودی است و شواهد نشان می‌دهد تلاشی برای زنده نگه داشتنش نمی‌شود.
سوال اصلی اینجاست که چرا اجازه بازدید از این عمارت و باغ داده نمی‌شود؟اگر زیرساخت‌های خانه مناسب رفت و آمد زیاد نیست، چرا خانه‌ای که ثبت ملی شده را آماده بازدید نمی‌کنند؟وقتی هم که به دنبال جواب این‌ها برویم، درست مثل باغ برره! به رد پای سازمان بنیاد مستضعفان می‌رسیم.
اما آنچه خانه قوام‌الدوله را برای بیننده خاص و جذاب می‌کند، نظم و تقارن موجود در خانه است که پوشیده شده از آجر و چوب است. همچنین هنگام مشاهده بنا، دو بادگیر قرینه در بالای بام خانه نیز وجود دارند که از عناصر زیبای این سرای باقدمت هستند.
بیشتر خانه‌های دوران قاجار مانند سرای وثوق الدوله شامل اندرونی و بیرونی بودند که دورتادور حیاط بیرونی آن اتاق‌هایی وجود داشت که در حال حاضر در این عمارت اثری از آن‌ها باقی نمانده است.
تزیینات قسمت اندرونی این خانه از شاهکارهای معماری سنتی و اصیل ایرانی است که توسط هنرمندی به نام لطفعلی شیرازی در سال ۱۲۱۱ ه.ش انجام شده است؛ البته نقاشی های به کار برده شده در اندرونی ابتدا برگرفته از هنر ایرانی بوده که با بازسازی های مجدد، تزیینات و نقاشی به اشکال فرنگی درآمده‌اند.
پس از این بازدید نیمه کاره و خوردن ما به در بسته عمارت قوام‌الدوله، به نظر می‌رسد با تلاش‌های مسئولان بنیاد مستضعفان و پشتکار میراث فرهنگی، به زودی عمارت‌ها و باغ‌‌های تاریخی تهران، این شهر پر حادثه را فقط بتوانیم از طریق لوکیشن سریال‌ها و فیلم‌ها به یاد آوریم و دیگر از خودشان چیزی باقی نماند.
