خانه‌تکانی پاییزی در اکران/ پای خانواده‌ها به سینما باز می‌شود؟
ترکیب فیلم‌های روی پرده سینماها از این هفته با ورود ۶ فیلم جدید متحول شده است؛ آیا این تغییر در ترکیب فیلم‌ها به تغییر در رویکرد مخاطبان و پایان رکود گیشه‌ها منتهی خواهد شد؟
از چهارشنبه ۱۵ آبان ماه ترکیب فیلم‌های روی پرده سینماهای کشور با ۶ فیلم «چشم و گوش بسته» به کارگردانی فرزاد موتمن، «منطقه پرواز ممنوع» ساخته امیر داسارگر، «سمفونی نهم» به کارگردانی محمدرضا هنرمند، «تورنادو» به کارگردانی سیدجواد هاشمی، «بنیامین» به کارگردانی محسن عنایتی و «مطرب» به کارگردانی مصطفی کیایی تازه شد.
از نکات مهم در این ترکیب پایان مهجوریت سینمای کودک و نوجوان در چرخه اکران با حضور ۲ فیلم کودک به نام «تورنادو» و «بنیامین» و یک فیلم نوجوان با نام «منطقه پرواز ممنوع» است؛ نکته‌ای که عدم توجه به آن در چند ماه گذشته مورد بحث اهالی سینما بود، چراکه آخرین فیلمی که در حوزه سینمای کودک و نوجوان در سینماها به نمایش درآمده بود «تپلی و من» ساخته حسین قناعت در نیمه مردادماه بود.
هرچند با این تصمیم‌گیری فرصت تماشای فیلم برای کودکان در زمانی که فراغت بال داشتند از دست رفت، نکته مهمتر اما این است که اساساً این گروه سنی در سبد اکران نادیده گرفته شدند که البته تمام این موضوع به تصمیم شورای صنفی نمایش باز نمی‌گردد، بلکه بخشی از آن ناشی از عدم تمایل صاحبان آثار به نمایش فیلم هایشان به دلیل تقارن با ماه محرم بود.
با این همه، سوالی که مطرح می‌شود این است که اکران همزمان ۳ فیلم کودک و نوجوان می‌تواند به نفع صاحبان فیلم‌ها و البته کودکان باشد؟ درواقع در حالی که پیش از این، سینمای کودک خالی از فیلم بود حالا با تراکمی مواجه شده که با توجه به ظرفیت محدود چرخه اکران، اساسا توفیق یکی می‌تواند به شکست دیگری منجر شود.
فارغ از این نکته اما هر ۶ فیلم تازه راه یافته به اکران، لااقل مستند به مواد تبلیغاتی که تا کنون منتشر کرده‌اند، فاقد محدودیت سنی برای تماشا هستند و این هم نکته دیگری است که می‌تواند زمینه را برای آشتی دوباره «خانواده»ها با سینما فراهم آورد.
تورنادو؛ ادامه خیال‌پردازی‌های یک فیلمساز
پیشتر سیدجواد هاشمی را به عنوان رزمنده در فیلم‌های دفاع مقدسی می‌شناختیم که اکثراً در این آثار به شهادت می‌رسید، اما حالا چند سالی می‌شود که در عرصه کارگردانی متمرکز شده و اتفاقاً فیلمسازی برای کودکان را تجربه می‌کند. خودش می‌گوید سی سال دبیر مدرسه بوده و با روحیات بچه‌ها آشنا است و از همین رو، دوست داشته این حوزه را تجربه کند چراکه معتقد است چراغ سینمای کودک ۱۵ سال است خاموش مانده است.
ورود هاشمی به سینمای کودک با موفقیت نیز همراه بوده است، ساخته‌های پیشین او با نام‌های «آهوی پیشونی سفید؛ اختاپوس» و دو دنباله آن یعنی «پیشونی سفید ۲ و ۳» با استقبال کودکان مواجه شد تا جایی که حتی فیلم اخیر او با نام «پیشونی سفید ۳» توانست به عنوان یک فیلم کودک در ترکیب اکران نوروزی که از مناقشه برانگیزترین فصل‌های اکران است، قرار بگیرد و به فروشی بالغ بر ۲ میلیارد تومان هم دست پیدا کند.
هاشمی در این سال‌ها که کارگردانی را تجربه می‌کند، توانسته «تخیل» را در سینمای کودک احیا کند؛ موضوعی که هرچند یکی از اصلی‌ترین مولفه‌های فیلم‌های کودک است و پرفروش‌ترین فیلم‌های کودک و نوجوان سینمای جهان با تکیه بر همین عنصر به موفقیت رسیده‌اند اما همین نکته در سینمای کودک ما به فراموشی سپرده شده است.
سیدجواد هاشمی در «تورنادو» هم دست به تخیل زده است. این فیلم روایتگر زندگی پروفسوری است که موفق به ساخت یک رستوران شده است؛ رستورانی که در نهایت به یک سفینه تبدیل می‌شود. حال با ورود چهار نوجوان به قصه و با شیطنت آنان، این سفینه مقداری زودتر از موعد به پرواز درمی‌آید. سفینه در نهایت به فضا رفته و در یک سرزمین ناشناخته فرود می‌آید.
در این فیلم اکبر عبدی، کامران تفتی، بهنوش بختیاری، الناز حبیبی، ارسلان قاسمی، عباس جمشیدی، وحید نفر، امیر رونقی، راستین عزیزپور، امیررضا احمدی، محمدمهدی ایرانی و نگار نافذ به ایفای نقش پرداخته‌اند.
سیدجواد هاشمی خود می‌گوید «فیلم کودک باید یک چیز شتر، گاو، پلنگ باشد تا بتواند کودک را به خود جذب کند و در یاد او بماند» به نظر می‌رسد بر اساس همین باور است که او تخیل را به عنوان یک مساله جدایی ناپذیر در آثارش می‌گنجاند.
«تورنادو» در سی و دومین جشنواره فیلم‌های کودکان و نوجوانان اصفهان نیز به نمایش درآمد و اتفاقا توانست طیفی از کودکان را با خود همراه کند اما همین فیلم در کسب جوایز اصلی ناکام ماند و شاید همین امر باعث شده او شیوه‌ای قهرگونه را در پیش بگیرد و بگوید: «تصمیم گرفته‌ام که دیگر در جشنواره فیلم‌های کودکان و نوجوانان شرکت نکنم، جشنواره فیلم‌های کودکان و نوجوانان یک جشنواره فرمایشی است و این امر از انتخاب داورانش که هیچ ربطی به سینمای کودک و نوجوان ندارند گرفته تا انتخاب آثاری که چندان مورد علاقه مخاطب نیست، کاملا مشخص است به همین دلیل لزومی نمی‌بینم تا آثار من در این جشنواره‌ها شرکت کنند، تاکید می‌کنم که هیچ انتقادی به جشنواره ندارم و معتقدم این جشنواره باید همان طور که تا امروز اداره شده پیش رود، جشنواره‌ای که تنها برای نمایش فیلم‌هایی است که ربطی به مخاطب ندارد.»
بنیامین؛ تجربه تازه در یک آزمون و خطا
دیگر فیلمی که از چهارشنبه روی پرده رفته است انیمیشن سینمایی «بنیامین» به کارگردانی محسن عنایتی است که به دوره سی و هفتم فیلم فجر راه یافت البته این اتفاق به لطف نبود آثار انیمیشن دیگر رخ داد!
اما شاید صاحبان این اثر یکی از پرانتقادترین نشست‌های خود را در خلال سی و دومین جشنواره فیلم‌های کودکان و نوجوانان اصفهان تجربه کردند. در این نشست خبرنگاران نوجوان و جسور این رویداد این انیمیشن را از نحوه انیمیت تا نوع روایت به باد انتقاد گرفتند اما تنها پاسخ محسن عنایتی به همه این انتقادها جمله‌ای مانند جمله‌های غلامحسین پیروانی مربی فوتبال بود که به طور مرتب تکرار می‌کرد: «بضاعت ما همینقدر بود».
کارگردانی که در اظهاراتی شگفت‌آور عنوان می‌کرد: «ما در پیش تولید فیلمنامه کامل داشتیم اما آن را بازنویسی نکرده بودیم، دکوپاژ و استوری برد هم نداشتیم اما کارهای انیمیت را انجام دادیم» این در حالی است که مرحله پیش تولید در تولید یک انیمیشن بی‌تردید یکی از مهمترین و اصلی‌ترین مراحل ساخت است.
با این حال نکته قابل توجه این است که «بنیامین» از معدود انیمیشن‌های اکران شده در سال‌های اخیر است. یعنی بعد از «شاهزاده روم»، «ناسور» و «فیلشاه» شاید این جدی‌ترین حضور یک انیمیشن در چرخه اکران باشد.
در خلاصه داستان «بنیامین» آمده است: «خرابکاری آشر، دوست بامزه اما دست و پا چلفتی بنیامین باعث اسارت مادر بنیامین توسط سربازان پادشاه می‌شود. بنیامین تصمیم می‌گیرد برای نجات مادرش به سفری پرخطر برود و این سرآغازی است برای ماجراهای پرفراز و نشیب بنیامین و آشر.»
«بنیامین» تازه‌ترین محصول فرآیند آزمون و خطای بخش خصوصی برای حضور در عرصه انیمیشن‌سازی است؛ این آزمون و خطا به‌ویژه با تمرکز بر داستان‌های مذهبی حالا به نمونه‌های قابل بررسی متعددی منجر شده که طبیعتا از منظر هم‌افزایی نمی‌توان تأثیر تک‌تک این تجربه‌ها را در توفیقات کلانی مانند راه‌یابی انیمیشن ایرانی «آخرین داستان» به جشن اسکار ۲۰۲۰ نادیده گرفت؛ انیمیشن ایرانی هنوز راهی بلند پیش روی خود دارد.
منطقه پروایز ممنوع؛ یک امیدواری نوجوانانه
در میان فیلم‌های اکران شده یک فیلم نوجوان به نام «منطقه پرواز ممنوع» به کارگردانی امیر داسارگر هم به چشم می‌خورد. امیر داسارگر که پیش از این فیلم‌های کوتاهش را با همکاری جشنواره «عمار» تولید می‌کرد، این بار اولین فیلم بلندش را با پشتوانه همین جریان ساخته است که از این منظر راه‌یابی آن به چرخه اکران را می‌توان اولین حضور جدی یک محصول جریان «عمار» در چرخه رسمی اکران سینماهای کشور قلمداد کرد.
حضور این فیلم از منظر ژانر نیز یک اتفاق محسوب می‌شود؛ «فیلم نوجوان» تا به امروز تنها یک عنوان در ویترین سینمای ما بوده است. چراکه عملا فیلمی با مختصات نوجوانان تولید نمی‌شود. با مروری بر آثار تولید شده در چند سال اخیر می‌توان با یک فقر در این حوزه مواجه شد؛ فقری که از نشناختن روحیات نوجوانان توسط سینماگران نشات می‌گیرد. اساساً فیلمنامه‌های موجود در این حوزه هم قرابتی با نوجوانان ندارد و محصول خروجی آنها در نهایت یک فیلم دست چندم فیک می‌شود که نوجوانان خود را در آنها نمی‌بینند، آنقدر دور که گاهی یک نمای کاریکاتوری از آنها ارایه می‌دهند. با این وجود آخرین فیلمی که در این حوزه به نمایش درآمد فیلم سینمایی «ضربه فنی» ساخته غلامرضا رمضانی بود که با شکست در گیشه رو به رو شد.
حالا «منطقه پرواز ممنوع» با در نظرگیری همین موضوعات روی پرده آمده است. فیلمی که البته بی‌نقص نیست اما می‌تواند این گروه سنی فراموش‌شده را در ویترین سینماهای کشور نمایندگی کند. «منطقه پرواز ممنوع» روایتگر داستان سه نوجوان است که در حین آماده شدن برای مسابقه ساخت پهپاد، با پیدا شدن یک یوزپلنگ در حوالی محل زندگیشان، وارد مسائل و درگیری‌های مختلفی می‌شوند.
هادی حجازی‌فر، محمد فیلی، متین‌پاکزاد، متین کرمانی، علیرضا اکبری، علی ذکریایی، زین‌العابدین تقی‌پور و بهار نوحیان از جمله بازیگران فیلم هستند.
چشم و گوش بسته؛ فیلمساز جدی و فیلم کمدی
شاید در تصور کمتر کسی می‌گنجید که فرزاد موتمن بعد از «خداحافظی طولانی» و «آخرین بار کی سحر رو دیدی» به سراغ ساخت یک کمدی برود و پیش‌بینی می‌شد در همان مسیر به ساخت آثار خود بپردارد.
فرازد موتمن البته پیش از این کمدی کم اقبال «پوپک و مش ماشاالله» را ساخته بود. هرچند آثارش همواره با طیف کمی از مخاطبان مواجه می‌شود اما این واقعیتی غیرقابل انکار است که موتمن به خوبی سینما را می‌شناسد و هنوز هم برای بسیاری از سینمادوستان، او به‌واسطه کارگردانی «شب‌های روشن» کارنامه‌ای قابل احترام دارد.
فرزاد موتمن «چشم و گوش بسته» را دور از هیاهو و به نوعی در سکوت خبری ساخت و بر خلاف فیلم‌های دیگرش، این بار این فیلم زود راهی اکران شد اما به نظر می‌رسد این فیلم مانند دیگر فیلم‌های کمدی، المان‌های این گونه سینمایی را ندارد، از همان‌هایی است که می‌تواند ادعا کند تنها عده‌ای خاص آن را می‌فهمند؛ به تعبیری یک فیلم کمدی از یک فیلمساز جدی!
در «چشم و گوش بسته» امین حیایی، بهرام افشاری، آناهیتا درگاهی، مسعود کرامتی، لیندا کیانی، محمدرضا صولتی، مانی حقیقی و پوریا پورسرخ به ایفای نقش پرداخته‌اند.
سمفونی نهم؛ بازگشت فیملساز خاطره‌ساز
«سمفونی نهم» تازه‌ترین فیلم محمدرضا هنرمند است، همان کسی که هر سینمادوستی با آوردن نامش ابتدا «زنگ‌ها»، «دزد عروسک‌ها» و «مرد عوضی» را به یاد می‌آورد.
این فیلم در سی و هفتمین جشنواره فیلم فجر رونمایی و به دلیل فیلمنامه چندپاره‌اش با انتقادات جدی مواجه شد. همین امر سبب شد تهیه‌کننده و کارگردان بعد از بررسی نظرات تماشاگران، منتقدان و اهالی رسانه تغییرات اساسی را در فیلم اعمال و حتی صحنه‌های جدیدی تصویربرداری کنند.
«سمفونی نهم» در رده فیلم‌های فانتزی قرار می‌گیرد که سری به دنیای مردگان می‌زند، هنرمند در این فیلم به واکاوی این موضوع در دوره‌های تاریخی مختلف می‌پردازد اما برخی فیلم او را جزو از نفس افتاده‌ترین آثارش برمی‌شمارند؛ باید دید نظر مخاطبان با نظر این گروه از منتقدان همسو است یا خیر؟
«سمفونی نهم» با بازی حمید فرخ نژاد، ساره بیات، مهرداد صدیقیان، هدی زین العابدین، محمدرضا فروتن، مارین ون هولک، علیرضا کمالی و پژمان بازغی ساخته شده است.
مطرب؛ بازی با خطوط قرمز
پر سروصداترین فیلم ترکیب تازه اکران اما «مطرب» است. فیلمی به کارگردانی مصطفی کیایی که از همان روزهای مُرده اکران، سینماداران نوید احیای گیشه‌ها را با این فیلم می‌دادند؛ فیلمی که بیشترین حساب را روی نزدیک شدن به خطوط قرمز و استفاده از ظرفیت‌های تبلیغاتی همچون «قرار گرفتن در سایه توقیف» باز کرده است.
همزمان با توقیف «خانه پدری» به کارگردانی کیانوش عیاری در هفته گذشته، تیم روابط عمومی فیلم «مطرب» اعلام کرد این فیلم به دلیل نقص فنی ایجاد شده با تعویق یک هفته‌ای به نمایش گذاشته می‌شود؛ حربه‌ای حساب شده از سوی تیم روابط عمومی که خیلی زود با فراگیر شدن شایعه احتمال توقیف این فیلم سبب ایجاد کنجکاوی نسبت به محتوای آن شد.
اگر آثار مصطفی کیایی را در سال‌های اخیر دنبال کرده باشید حتما دیده‌اید که داستان فیلم‌های او را ۲ کاراکتر پیش می‌برند به طوری که مخاطب می‌پندارد آنها «احمق و احمق‌تر» هستند؛ یک فرم تکراری که گویا کیایی به دلیل علقه‌اش به این نوع روایت، قصد ندارد از آن دست بردارد.
«مطرب» حالا تازه‌ترین فیلم کارگردان فیلم‌هایی چون «ضدگلوله»، «عصر یخبندان» و «خط ویژه» است که به‌نظر بیشترین حساب را روی داستان حساسیت‌برانگیز خود بازکرده است؛ داستان یک خواننده قبل از انقلاب که روند «ستاره شدن»اش با وقوع انقلاب اسلامی دستخوش دست‌اندازهایی می‌شود.
در «مطرب» پرویز پرستویی، الناز شاکردوست، مهران احمدی، حسین امیدی، امین مقدم و محسن کیایی به ایفای نقش می‌پردازند.
فارغ از کیفیت فرمی و محتوایی هر یک از این فیلم‌ها که در جای خود می‌توان به‌آن پرداخت، باید دید با آمدن این ۶ فیلم به سینماها آیا یخ اکران باز می‌شود و بخشی از ضرر سینماداران در ۳ ماهه تابستان و یک ماه اول پاییز، جبران خواهد شد یا نه؟
