حتی اگر کودک شیرین زبانی دارید، بخوانید!

اختلالات گفتاری و شنوایی از آن دسته اختلالاتی هستند که به شدت در روحیه، اعتماد به نفس و آینده یک انسان تاثیرگذارند، اختلالاتی که می توانند از کودکی تا سالمندی فرد را گرفتار کرده و بر کیفیت زندگی او تاثیر مستقیم بگذارند.

گرچه این اختلالات از شایع ترین مشکلات مادرزادی هستند، اما در عین حال می توانند در برهه های مختلف زندگی و تحت تاثیر عوامل مختلف بروز کنند تا جایی که مشکلی جدی پیش روی سالمندان محسوب می شوند. این اختلالات می‌توانند بطور خفیف، متوسط، شدید یا عمیق از لحظه تولد تا دوران کهولت فرد را درگیر کنند و رفع هر کدام نیازمند مداخلات درمانی ویژه خود است.

در گفت و گو با رئیس هیات مدیره انجمن علمی گفتاردرمانی ایران به تشریح اختلالات گفتاری و شنوایی و آسیب‌های متاثر از این اختلالات پرداخته‌ایم. پیشنهاد می‌کنیم خواندن این گفت و گو را از دست ندهید.

علی قربانی در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: گفتار زبان از یک ساختار معنایی ناشی از اندیشه و تفکر و یک ساختار ساختمانی که اجرای آن را تشکیل می‌دهد، ساخته شده است. اگر انسان در ذهن خود اندیشه و تفکری نداشته باشد، اصلا قادر به تکلم نیست و باید یک اندیشه‌ای در ذهن انسان وجود داشته باشد تا به گفتار تبدیل شود.

وی با اشاره به اینکه اندیشه‌ای که در ذهن انسان وجود دارد یا به صورت زبان اشاره، یا در قالب حالت‌های چهره یا در ساختار زبان و گفتار، بروز می‌کند، ادامه داد: انسان به نوعی از تجربیات، دریافت‌ها، شنیده‌ها و ایده‌های خود در ذهنش متجلی می‌شود و آن چیزی که در ذهن تشکیل شد باید به بیرون منتشر و با استفاده از ابزار زبان، اشاره، حالت چهره، فرم نگاه کردن یا نوع حالت بدن به دیگری منتقل شود.

وی با اشاره به اینکه زبان گفتاری یادگرفتنی است، افزود: اگر کودک در محیطی زبان فارسی قرار بگیرد، فارسی یاد می‌گیرد، اگر در محیط عربی، هندی، انگلیسی و … قرار بگیرد همان زبان را یاد می‌گیرد. بنابراین انسان از محیط خود زبان مکالمه‌ای را فرا می‌گیرد.

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران در ادامه به ساختار ساختمانی زبان شامل صرف، نحو، واژگان، جمله و عبارت اشاره کرد و افزود: ساختار اجرایی زبان نیز شامل تلفظ صداها، صدایی که می‌شنویم و … می‌شود. از یک فرد تنومند یا یک مرد انتظار صدای قوی و مردانه، از یک فرد نحیف، کودک یا زن انتظار صدای ضعیف، کودکانه و زنانه داریم.

او در ادامه به روان بودن گفتار نیز اشاره کرد و افزود: روان بودن گفتار را عامه مردم با واژه عربی “لکنت” می‌شناسند اما گفتاردرمان‌ها ترجیح می‌دهند آن را ناروانی گفتار بنامند. وقتی گفتار روان باشد فاقد مشکل در گفتار و مکث است و در صورت ناروان بودن گفتار، مشکلات در تکلم بوجود می‌آید.

وی با تاکید بر اینکه اختلالات گفتاری ممکن است زبان انسان را تحت تاثیر قرار دهد، گفت: صرف، نحو و تعداد واژه‌ها در صورت وجود اختلالات گفتاری دچار اشکال می شود. هرگاه تولید صداها تحت تاثیر قرار گیرد تلفظ با چالش مواجه می‌شود مثلا فرد ممکن است به جای “ک”، “ت” بگوید یا بجای “س”، “ش” تلفظ کند که نشان از بدتلفظ کردن و نابجا گفتن واژه ها دارد و در برخی موارد واژه ها حذف می شوند که به ساختارهای درونی و اجرایی خاص تلفظ کننده برمی گردد.

این مدرس دانشگاه در حوزه گفتار درمانی در ادامه به اشکالاتی که متوجه صوت انسان می‌شود، اشاره کرد و افزود: ممکن است یک مرد جوان صدای زیر نامتناسبی داشته باشد یا در اثر مشکلاتی که در تارهای صوتی ایجاد می شود ممکن است صدای خشن، گرفته یا بی‌صدایی شنیده شود.

وی از ناروان بودن گفتار به عنوان یکی از پدیده‌هایی یاد کرد که جزو اختلالات شناخته شده است و حتی در یونان قدیم نیز این اختلالات گفتاری شناخته شده بوده و آنرا ناروایی می دانستند و افزود: اختلالات ناروان بودن گفتار در دوره رشد انسان پیش می‌آید و معمولا در سنین دو تا پنج سالگی کودک یعنی زمانی که در جریان رشد گفتاری است شکل می‌گیرد که در اثر عوامل درونی، بیرونی و زمینه‌های فامیلی و رشدی و بسیاری عوامل دیگری که کاملا شناخته شده نیست، بوجود می‌آید.

او افزود: برخی از این ناروانی‌ها در آن دوران، طبیعی تلقی می‌شود و بدیهی است که کودک پس از طی دوره ناروانی به حالت طبیعی در روان بودن گفتار برگشته و مشکلی ایجاد نمی‌شود، اما برخی حساسیت‌های محیط و خانواده و سربسر گذاشتن کودک موجب می‌شود که این اختلالات گفتار به صورت عادتی در او نهادینه شده و ماندگار شود که نیازمند درمان است. البته این اختلالات بعضا قابل درمان نبوده و فرد در سنین بزرگسالی با مشکلات متعددی در ناروانی گفتار و برقراری ارتباط با دیگران مواجه می شود و حتی مشکلات تحصیلی و شغلی برای فرد در سنین بزرگسالی ایجاد خواهد شد.

قربانی در ادامه گفت: اگر بخواهیم اختلالات زبان، تولید صداهای گفتار، صوت و اختلالات روانی گفتار را تقسیم بندی کنیم اول باید ببینیم نقش شنوایی انسان چیست. باید گفت تمامی اختلالات گفتاری ممکن است از کودکی تا سالمندی ایجاد شوند. یعنی این طور نیست که بگوییم که در فرد ۵۰ ساله اختلالات گفتاری ایجاد نخواهد شد که ممکن است در اثر سکته و یا آسیب مغزی متاثر از تصادف و سانحه و یا بسیاری عوامل دیگری که سیستم عصبی فرد را با مشکل مواجه کند، اختلالات گفتاری ایجاد شود. حتی برخی افراد که دچار سرطان حنجره می‌شوند بواسطه عمل جراحی، حنجره خود را از دست می‌دهند و طبیعی است که نیاز به گفتار درمانی دارند، بنابراین طیف اختلالات گفتاری از کودکی تا سالمندی وجود دارد.

وی از شنوایی به عنوان اصلی‌ترین راه یادگیری فرآیند گفتار یاد کرد و افزود: اگر یک کودک ناشنوا باشد، گفتار را یاد نمی گیرد، اما یک کودک نابینا به خوبی گفتار را فرا می‌گیرد و شنوایی در واقع اصلی‌ترین راه یادگیری فرآیند گفتار است. حس شنوایی در کودک از دوره ای که در شکم مادر و در دوران جنینی است، زودتر از سایر حواس پنچگانه او فعال می‌شود و جنین تحت تاثیر صدای ناگهانی محیط، در شکم مادر حرکت و عکس العمل نشان می‌دهد و در اصطلاح رایج به شکم مادر لگد می‌زند که اینکار تحت تاثیر صدایی است که با فعال شدن شنوایی می شنود و از خود واکنش حرکتی نشان می‌دهد.

رئیس هیات مدیره انجمن علمی گفتار درمانی ایران افزود: در آموزه‌های دینی آمده است که مادران باردار برای کودکانی که در شکم خود هستند قرآن بخوانند و صدای خوب یا آهنگی به او منتقل کنند تا واکنش مثبت از همان دوران جنینی شکل گیرد که این آموزه ها بر مبنای شکل گیری قوه شنوایی در جنین توصیه شده است.

وی اظهار کرد: پس از تولد کودک، شنوایی از اهمیت خاصی برخوردار است، تا جایی که محققین گفته‌اند دو سال اول زندگی کودک دوران طلایی شنیداری است، چرا که پایه‌های گفتار پی‌ریزی می‌شود و کودک دو ساله با اطرافیان خود ارتباط کلامی داشته و نیازهای خود را با اشاره یا صدا یا با گفتن عبارات تک کلمه ای یا دو کلمه‌ای بیان کرده و دستوراتی که گفته می شود را اجرا می‌کند.

وی ادامه داد: اگر کودک مادرزادی ناشنوا بوده یا افت شنوایی داشته باشد، این نقیصه به نسبت ملایم یا شدید بودن افت شنوایی، نقش‌های متفاوتی را در گفتار کودک ایفا می کند، هر چقدر ناشنوایی کمتر باشد یا دیرتر رخ دهد به نظر می‌رسد در گفتار خللی ایجاد نمی‌کند، هرچند برخی صدمات جزئی ایجاد می‌شود. وقتی صدا به درستی شنیده نشود دریافت‌ها کامل نخواهد بود. البته باید گفت شنوایی مطلق وجود ندارد و صدا هرچقدر ضعیف که باشد، برای فرد ناشنوا قابل دریافت است.

او همچنین از عفونت گوش میانی به عنوان یکی از عارضه‌هایی یاد کرد که برخی نوزادان بدان مبتلا می‌شوند و وقتی کودک دچار سرماخوردگی می‌شود بواسطه ارتباط حفره بینی با مجرای گوش که بدان “شیپور استاش گوش” گفته می شود، عفونت به گوش میانی منتقل می شود که نیازمند درمان است. عفونت گوش میانی منجر به افت شنوایی شده و پس از درمان، شنوایی برمی‌گردد ولی خانواده باید مراقب سرماخوردگی کودکان خود باشند تا افت شنوایی در آنها ایجاد نشود.

قربانی، به آسیب دیدن گفتار در نتیجه افت شنوایی اشاره کرد و گفت: آسیب دیدن گوش موجب می شود که وضوح دریافت صدا در فرد کاهش پیدا کند و صدای واضحی که دیگران دریافت می کنند را دریافت نکند. مثلا به او گفته می‌شود “توپ” ولی صدای “سوپ” دریافت می‌کند. بنابراین واژه‌ها دچار مشکل شده و خزانه واژگان دچار محدودیت می‌شود. در این حالت، فرد همه واژه‌های شبیه به هم را بطور یکسان دریافت می‌کند و دچار یک نابهنجاری فکری و ذهنی در خصوص واژه‌های نزدیک به هم می‌شود، وضوح گفتاری نخواهند داشت و به مشکلات جمله بندی نیز دچار خواهد شد.

او افزود: وقتی فرد صدای واضحی را دریافت نکند، طبیعتا پاسخ او نیز ناواضح خواهد بود. معمولا کودکان ناشنوا، ناروان نیستند و در واقع جنبه‌های تولید صدا و گفتار در این کودکان آسیب می‌بیند. اما اگر شنوایی سالمندان در اثر کهولت و بیماری‌های شنوایی آسیب ببیند، صرفا دریافت آنها مختل می‌شود، اما در گفتار با دیگران مشکلی نخواهند داشت.

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران در خصوص درمان اختلالات گفتاری و شنوایی گفت: درمان پزشکی شامل جراحی، تجویز سمعک، کاشت حلزون و … کمک می‌کند تا کودک هر آنچه را که از نظر مهارت‌های شنوایی نیاز دارد بدست آورد. البته به محض بدست آوردن شنوایی، گفتار فرد روان نخواهد شد، بلکه باید کودک بعد از جراحی، کاشت حلزون یا سمعک در معرض گفتار قرار بگیرد تا گفتار را فرا گیرد و چون در معرض گفتار قرار گرفتن محرک کافی را نمی‌دهد، حتما نیاز به گفتاردرمانی هست و علاوه بر آن باید تکنیک‌های خاصی را در قالب آموزش یاد بگیرد تا صدای طبیعی را دریافت کند و وضوح گفتاری بالا رفته و درک از گفتار با تمرکز بر صداها افزایش یابد.

وی در پاسخ به این پرسش که برآورد هزینه درمانی اختلالات گفتاری و شنوایی و جوابگو بودن امکانات زیرساختی در ایران برای درمان این اختلالات توضیح داد: هرگونه درمانی که در دنیا برای کودکان دچار اختلالات گفتاری و درمانی انجام می‌شود در ایران نیز قابل انجام است و زیرساخت‌های موجود جوابگوی نیازهای درمانی بوده و مشکلی وجود ندارد.

او به برخورداری پزشکان از مهارت‌های پزشکی برای درمان اختلالات گفتاری و شنوایی در ایران اشاره کرد و افزود: آنچه در درمان اختلالات حائز اهمیت است هنر و توانمندی استفاده از ابزارها و زیرساخت‌های درمانی است. یکی از نقاط ضعف موجود در کشور ما عدم تولید دستگاه کاشت حلزون گوش است و هم اکنون این ابزار از خارج از کشور خریداری می‌شود و توسط متخصصان، جراحی و مورد استفاده قرار می‌گیرد.

قربانی در ادامه، عدم تولید سمعک در کشور را از دیگر نقایص زیرساختی و تجهیزاتی در ایران برشمرد و افزود: برخی موانع پیش روی شرکت‌های دانش بنیان باعث شده است که تاکنون نتوانند موفق به ساخت سمعک شوند، از این رو ایران در ساخت و خدمات سمعک و کاشت حلزون وابستگی به خارج از کشور دارد و اگر یکی از متعلقات این دستگاه بسوزد و از کار بیفتد ناگزیر به خرید متعلقات نظیر برد، میکروفن، بلندگو و … خواهیم بود.

وی با تاکید بر اینکه تمامی خدمات توانبخشی منطبق بر پیشرفته‌ترین پروتکل‌های درمانی دنیا در شنوایی شناسی و گفتار درمانی در ایران اجرا می‌شود، گفت: خوشبختانه دانشجویان و متخصصان این امر همگام با پیشرفت‌های علمی دنیا در این حوزه فعالیت دارند و نگرانی در این خصوص وجود ندارد.

او به هزینه بالای خرید سمعک و کاشت حلزون با توجه به نوسانات ارزی در کشور اشاره کرد و گفت: در اوایل دهه ۷۰ خانواده‌هایی وجود داشتند که با فروش آپارتمان شخصی خود اقدام به خرید و کاشت حلزون برای کودکان می‌کردند، اما اخیرا قیمت آن تا حدودی معقول شده و با حمایت‌های بیمه‌ای و کمک برخی بیمارستان‌های دولتی خدمات درمانی در این خصوص تسهیل یافته است.

رئیس هیات مدیره انجمن علمی گفتار درمانی ایران، در ادامه از نظام سلامت کشور خواست تا با انجام سازوکارهای حمایتی و نظام بیمه‌ای برای کودکان، زمینه بهره گیری از خدمات گفتار درمانی را تا هفت سالگی رایگان کرده یا به حداقل برسانند تا نگرانی خانواده‌ها از بین برود. بسیاری از خانواده ها به دلیل ناتوانی در تامین هزینه بالای درمان، منتظر می مانند تا کودک آنها بدون درمان بهبودی پیدا کند ولی از دست دادن زمان منجر به کاهش انگیزه کودک برای درمان شده و تبعات منفی بر جای خواهد گذاشت و زمانی تصمیم به درمان کودک می‌گیرند که دیر شده و هزینه‌ای به مراتب بیشتر از گذشته باید پرداخت شود.

وی حمایت نظام بیمه‌ای و سلامت کشور از کودکان دچار اختلالات گفتاری و شنوایی را زمینه ساز به ارتقای سلامت جامعه دانست و افزود: باید گفت گفتاردرمانی به نسبت خیلی از ارزانتر از خدماتی نظیر کاشت و ترمیم ناخن و … است، اما با این حال نیازمند حمایت نظام بیمه‌ای و سلامت است.

او با اشاره به اینکه تعرفه گفتار درمانی در ایران یک دهم تعرفه جهانی است، اظهار کرد: به نسبت هزینه‌هایی که برای گفتار درمانی انجام می شود با توجه به مشکلاتی که کودک در حوزه گفتاری و شنوایی با آنها مواجه است یا مشکلاتی که بعضا کودکان دچار فلج مغزی یا اوتیسم و … به آنها گرفتار می شوند، معقول و منطقی است. این تعرفه تا بهمن ماه سال ۹۹ مانند تعرفه سال ۹۸ و بدون هیچ افزایشی دریافت شد و بسیاری از همکاران فعال در حوزه گفتار درمانی با وجود کار بسیار سختی که انجام می دهند، بهره مندی لازم را ندارند که این شرایط به دور از انصاف است.