جمعیت ایران در طول یک قرن ۸ برابر شد
عضو هیئت علمی جمعیت‌شناسی دانشگاه تهران گفت: در سال ۱۳۰۰ جمعیت کشور کمتر از ۱۰ میلیون نفر بوده و در طول یک قرن تقریباً ۸ برابر شد؛ بنابراین نیاز است تا این شتاب رشد جمعیت، متعادل شود؛ چراکه مشکلات را بیشتر می‌کند.
محمد میرزایی امروز در نشست «جمعیت و توسعه با تاکید بر ایران» که در دانشگاه فردوسی مشهد برگزار شد، اظهار کرد: براساس برآوردهای صورت گرفته با پیدایش کشاورزی تخمین‌زده شده جمعیت دنیا ۵ تا ۱۰ میلیون نفر بود. پس از آن مطابق با بررسی‌های صورت گرفته در سال صفر میلادی جمعیت جهان بین۷۰ تا ۳۳۰ میلیون بوده است.
وی افزود: درواقع پس از پیدایش کشاورزی جمعیت جهان تا حدودی رشد داشته است. در سال‌های ۱۵۰۰ میلادی جمعیت جهان به حدود ۴۹۰ میلیون نفر رسیده و همچنان رشد کرده و درنهایت در اواسط قرن نوزدهم جمعیت دنیا به یک میلیارد نفر رسید. باید توجه داشت که در طول تاریخ تا سال‌های ۱۸۴۰ میلادی جمعیت جهان به یک میلیارد نفر رسید و به‌سرعت بر تعداد جمعیت میلیاردی افزوده شد. براین اساس در سال ۱۹۹۹، ۶ میلیارد، در سال‌های ۲۰۲۵ به ۸ میلیارد و در سال ۲۰۴۵ به ۸ میلیارد نفر خواهد رسید.
میرزایی ادامه داد: براساس بررسی‌های صورت گرفته از سال‌های ۱۹۶۳ تا ۲۰۱۱ میلادی به‌طور میانگین هر ۱۲ سال یک میلیارد نفر بر جمعیت جهان افزوده شد. نکته اینجاست که با توجه به تعدیلی که امروز در رشد جمعیت صورت گرفته، احتمال کنترل رشد جمعیت وجود دارد.
این استاد جمعیت‌شناس دانشگاه تهران با بیان اینکه «۶۰ درصد جمعیت دنیا در قاره آسیا زندگی می‌کنند»، تصریح کرد: رشد جمعیت دنیا ۱.۲ است، این درحالیست که رشد جمعیت آفریقا ۲.۳ درصد بوده که بیشترین میزان رشد جمعیت است و از سویی دیگر آسیا رشد جمعیت در آسیا ۱.۳ درصد است.
وی با اشاره به نظریه جمعیت‌شناسی بازراپ خاطرنشان کرد: خانم بازراپ جمعیت‌شناس انگلیسی بحث مهمی را در رابطه با رشد جمعیت و تأثیر آن در توسعه کشور مطرح کرد. درواقع فشار جمعیت منجر به تطور نوع معیشت و در نهایت عمقی‌شدن کشت می‌شود. بارزاپ معتقد است محرک انقلاب صنعتی، اشباع کشاورزی در اروپا بوده است.
میرزایی با اشاره به نظریه جمعیت‌شناسی دیویس توضیح داد: دیویس معتقد است در مقابل فشار جمعیت می‌توان چهار واکنش ارائه داد، این واکنش‌ها شامل کاهش باروری، مهاجرت، عمقی شدن کشت و افزایش مرگ‌ومیر است. برای نمونه یکی از مشکلات ایران حفر چاه‌های بسیار آب است که نتیجه عمقی شدن کشت است. درواقع این عمقی شدن کشت، ایراداتی را ایجاد می‌کند.
این استاد دانشگاه تهران بیان کرد: علت اصلی افزایش جمعیت کاهش مرگ‌ومیر است. براساس برآوردها تا ۱۵۰ سال پیش از هر ۱۰۰۰ تولد نوزاد، ۳۰۰ نفر آن‌ها فوت می‌کردند، اما امروز این میزان به زیر ۲۰ در هر هزار تولد رسیده است. ایران در طول دهه ۳۰ تا ۶۰ شمسی رشد ۳ درصدی جمعیت داشته است که رشدی انفجاری محسوب می‌شد. از سویی دیگر امروز امید به زندگی ایرانیان ۷۰ سال است.
وی با بیان اینکه «جمعیت‌شناسی با نام برلسون عوامل مؤثر با توسعه را شامل مواردی چون غذا، فضا و نیازهای مرتبط با توسعه می‌داند» اظهار کرد: برلسون معتقد است ما در زمانی زندگی می‌کنیم که افزون بر نیازهایی چون غذا و سطح زندگی افراد، نیازمند نیازهای مرتبط با توسعه چون آموزش هستیم.
برای نمونه میزان باسوادی مردم ایران در سال ۱۳۳۵ تنها ۱۵ درصد بوده، اما امروز به ۹۰ درصد رسیده است. عامل دیگری که در توسعه نقش دارد، بهداشت است. باید توجه داشت در مرحله انتقال جمعیتی، مرگ‌ومیر پایین می‌آید و باروری همچنان بالاست. انتقال جمعیتی در ایران ابتدا با پایین آمدن مرگ‌ومیر همراه بوده و پس از آن باروری کاهش یافته است.
میرزایی تشریح کرد: در سال ۱۳۶۵، ۴۶ درصد جمعیت ایران در گروه سنی زیر ۱۵ بوده‌اند، بر براساس برآوردها در سال ۱۴۳۰ جمعیت این گروه سنی به ۲۰ درصد خواهد رسید که نشانگر ظهور جمعیتی سالخورده است و بیش از ۱۵ درصد جمعیت کشور بالای ۶۵ سال خواهند بود. در سال ۱۹۵۰ میلادی هرم سنی جمعیت ایران کاملا جوان و در حال انتقال بود. با کاهش باروری این هرم سنی از جوانی به سالخوردگی خواهد رسید. درواقع در نیمه دوم قرن ۲۱ میلادی تمامی کشورها دچار سالخوردگی خواهند شد.
در شرایط فعلی جمعیت کشور کم نیست
این استاد دانشگاه تهران با بیان اینکه «جمعیت ایران از 19 میلیون نفر در سال ۱۳۳۵ به ۸۰ میلیون نفر در سال 1380 رسید»، ادامه داد: در شرایط فعلی تعداد جمعیت کشور کم نیست. بایستی توجه داشت که در سال ۱۳۰۰ جمعیت کشور کمتر از ۱۰ میلیون نفر بوده و در طول یک قرن تقریباً ۸ برابر شد، بنابراین نیاز است تا این شتاب رشد جمعیت، متعادل شود؛ چراکه مشکلات را بیشتر می‌کند.
وی افزود: میزان باروری در ایران ۱.۲۴ درصد براساس سرشماری سال 1395 بوده که جمعیت براساس این میزان رشد تصاعدی خواهد بود. حتی اگر میزان باروری رشد یک درصد باشد جمعیت کشور در طول ۱۰۰ سال دوبرابر خواهد شد. درحال حاضر ساختمان سنی کشور، ایده‌ال است، اما یکی از مشکلات جامعه این بوده که نتواتستیم از این ساختمان سنی ایده‌آل و جمعیت جوان کشور به‌درستی بهره‌مند شویم و بیکاری در بین جوانان بی‌داد می‌کند.
میرزایی توضیح داد: کشور دو دهه است که در سطح خرد، در درون خانواده‌ها دچار چالش شده است که این چالش، باروری زیر سطح جانشینی است. باید توجه داشت رشد منفی باروری ۵۰ سال زمان می‌برد به طول می‌انجامد تا اثرات خود را نشان دهد بنابراین نیاز است تا سال ۱۴۳۰ باید این مشکل را رفع کنیم. برخی معتقدند که باید برنامه‌های تنطیم خانواده را برداشته شود که کار اشتباهی است. درواقع این تصمیم خود مردم است که نمی‌خواهند بچه داشته باشند و این تصمیم نیز به کسی ارتباطی ندارد که هر خانواده چند فرزند داشته باشد؛ چراکه خصوصی‌ترین تصمیم زوجین است.
۱۶.۵ درصد جمعیت ایران سالخورده‌اند
میرزایی با اشاره به اینکه در دهه نخست پس از انقلاب بحث تهدید موالید مطرح شد، اظهار کرد:باید توجه داشت که زیرساخت‌های تنطیم خانواده در ایران از سال ۱۳۴۶ آغاز شده بود و سابقه تنظیم خانواده رسمی در این مدت زمان بوده که این برنامه‌ها منجر شد تا میزان نرخ باروری روی ۱.۸ متوقف شود.
وی بیان کرد: ما دچار فوبیای سالخوردگی هستیم و سالخوردگی امری اجتناب‌ناپذیر است. ۱۶.۵ درصد جمعیت ایران بالای ۶۵ سال بود. درواقع هرچه بتوانیم جمعیت ۱۵ تا ۶۴ سال را توانمند بار آوریم؛ مشکلات سالخوردگی کمتر خواهد شد.
