جدال نفس گیر دو زن بر سر برجام

گفتمان موگرینی چند جانبه گرا، گفت و گو محور و سازمان محور است در حالی که در طرف مقابل نیکی هیلی که نمایندگی مرد موطلایی را در کاخ سفید بر عهده دارد و کم و بیش بر نظرات همدیگر تاثیر دارند، گفتمانی یک جانبه گرا، مونولوگ محور و ماکیاولیستی دارد.
شاید بسیاری به سادگی می اندیشند تمام منافع ایالات متحده با اروپا همپوشانی دارد و آنچه از آن به عنوان منازعه برجامی اروپا و امریکا یاد می شود یک بازی بی سر و ته برای فشار به ایران است و در نهایت اروپا با پشت کردن به برجام و در راستای منافع اقتصادی خود با ترامپ همراه خواهد شد. استدلال این طیف از افراد این است که اروپا شریک و همپیمان قدیمی امریکا است و برای آن تفاوتی نمی کند چه کسی ناخدای کشتی امریکا است. مهم این است که اروپا با امریکا در یک کشتی قرار دارند و ایران در این کشتی مخصوصا با کشتی بانی چون ترامپ جایی ندارد.

اما نگاه به روندی که از مذاکرات هسته ای آغاز شده و تا بدین جا رسیده و هم اکنون ورود برجام به سومین سال آن را شاهد هستیم نشان می دهد همه چیز به سادگی آنچه گفته شد نیست. در کلیت این روند می توان منازعه ای را دید که دو سوی آن را دو زن نمایندگی می کنند. خانم موگرینی به عنوان نماینده سیاسی اروپا در یک سو و نیکی هیلی نماینده امریکا در سازمان ملل در سوی دیگر. نگاه به تفکرات این دو زن نشان می دهد مناقشه های سختی از سر گذشته و تنشهای سخت تری در پیش است. یکی برای حفظ برجام می جنگد و یکی برای نابودی آن.

با بررسی رویکردهای دو تفکر رودروی هم می توان گفت این منازعه تنها در موضوع خاص برجام نیست. اختلافات عدیده در نگاه به نظام بین الملل و مسائل ریز و درشت ما را به این نتیجه می رساند که با دو گفتمان متفاوت از بروکسل و نیویورک روبرو هستیم.

گفتمان موگرینی که تلاش کرده است این روند را در اتحادیه اروپا نیز ترویج دهد، گفتمانی چند جانبه گرا، گفت و گو محور و سازمان محور است در حالی که در طرف مقابل نیکی هیلی که نمایندگی مرد موطلایی را در کاخ سفید بر عهده دارد و کم و بیش بر نظرات همدیگر تاثیر دارند، گفتمانی یک جانبه گرا، مونولوگ محور و ماکیاولیستی است.

خروج امریکای ترامپ یکی پس از دیگری از توافقات بین المللی و اعتراض به همه ساختارها و سازمانهایی که از گذشته وجود داشته، اصرار بر تخریب میراث اوباما و پیشبرد راهبردی بر اساس شعار «اول امریکا» این موضوع را روشن می کند.

بجز آن اگر برجام را به عنوان محصول یک دنیای گفت و گو محور به عنوان مبنای مطالعه دو گفتمان یاد شده قرار دهیم خواهیم دید این دو زن جدال نفس گیری را داشته اند و البته همچنان خواهند داشت.

دونالد ترامپ و تیم او در امريكا با يك گفتمان و استراتژي سياسي جديد وارد كاخ سفيد شده و اساسا از لحاظ ارزشي و منفعت، برجام را به ضرر منافع ملي امريكا مي‌بيند. از لحاظ ارزشي، ترامپ ضد گفتمان باراك اوباما در سياست داخلي و خارجي امريكا و به نوعي خواهان ويران كردن همه آنها از جمله برجام است. برجام در تفكر ترامپ يك گفتمان درست در نزديكي با ايران نبود. واشنگتن با این رویکرد به برجام می نگرد و از این رو نمی تواند برجام را از مسائل دیگر ایران تفکیک کند و همه چیز را بصورت یک بسته می بیند. از این رو ایران با برجام از نظر امریکا نه تنها ضعیف نشده و ضعیف نگه داشته نمی شود بلکه مسیر آن را برای توسعه برنامه موشکی و نفوذ منطقه ای آن هموار می کند.

با این نگاه نیکی هیلی خبرنگاران را دور خود جمع می کند و لاشه موشکی را نشان می دهد که از سوی یمن به سمت ریاض شلیک شده و متهم اصلی جز ایران نیست. او معتقد است چون ایران به حوثی ها موشک داده است پس برجام بی برجام. و همین نگاه است که ترامپ مهلتی 120 روزه به دوستان اروپایی خود می دهد تا هر طور شده برنامه موشکی ایران را به برجام جوش دهد.

از نظر تيم ترامپ روابط امريكا و متحدان منطقه‌اي‌اش مثل عربستان و رژيم اسراييل با سياست‌هاي مصالحه‌جويانه اوباما تضعيف شده بود و لذا اكنون بايد آن را به جاي اول برگرداند.

اروپايي‌ها در مقابل امريكا معتقد به حفظ برجام هستند. برجام يك مذاكره و قرارداد موفق چندجانبه در جهت افزايش نفوذ جهاني اروپا است. در تعريف جديد و پوياي اتحاديه اروپا كه به ويژه در انديشه فدريكا موگريني به عنوان نماينده تفكر اروپايي كاملا مشهود است، اروپا يك توليد‌كننده مهم امنيت در صحنه جهاني و خواهان سهم خود است. در اين تعريف هدف اروپا فقط اقتصاد و استاندارد بالاي زندگي نيست، بلكه همكاري‌هاي سياسي و استراتژيك در يك دنياي پويا بسيار مهم است. نگاه موگرینی در اتحادیه اروپا بازی در صحنه سياست جهاني برای رسیدن به جايگاهی معتبر است. از اين نگاه، اضطرار ژئوپولتيك مهم‌ترين اصل براي اروپا در حصول و حفظ برجام بوده است.

از این رو در نگاه اروپایی ها مساله احتمال وقوع يك جنگ ديگر در منطقه در نتيجه به هم خوردن برجام بسيار نگران کننده است. البته ترامپ این بار نگراني و حساسيت اروپايي‌ها را درک کرده و از این موضوع برای مذاکرات روی برنامه موشکی و نفوذ منطقه ای ایران اصرار دارد.

نکته دیگر اینکه در دنیای جدید اروپا براي خود نقش جديدي تعريف مي‌كند كه الزاما با استراتژي‌هاي امريكا به خصوص در دوران ترامپ هماهنگ نيست. ديدگاه اروپايي در مورد بي‌ثباتي و ناامني و تروريسم يا ابزارهاي حل بحران مثلا به‌كارگيري تحريم، جنگ، تغيير رژيم و ديپلماسي بسيار پوياتر و روند-محور است و با ديدگاه كوتاه‌مدت و پروژه-محور امريكايي تفاوت‌هاي جدي دارد.

اروپا به دنبال شكل دادن به اين گفت‌وگو در يك قالب مثبت‌تر است. در نگاه اروپايي، ايران کشوری باثبات‌ است كه بايد با آن وارد مذاكرات منطقه‌اي براي ايجاد ثبات منطقه‌اي شد. برخلاف نگاه امريكايي، در تعريف اروپايي نقش ايران را نمي‌توان ناديده يا تضعيف كرد و بايد با آن وارد مذاكره و گفت‌وگو براي حل معضلات جاري منطقه‌اي به ويژه تروريسم شد؛ به عبارت ديگر، اروپا منافع خود را در نزديك شدن به ايران و پرهيز از هرگونه برخورد احتمالي بين ايران و امريكا يا با هر بازيگر منطقه‌اي ديگر مثل سعودي يا اسراييل مي‌بيند.

همین رویکرد است که نیکی هیلی را در مقابل موگرینی قرار می دهد. هیلی در سازمان ملل همه مسائل ایران از جمله برنامه موشکی، برخورد موشک یمنی به ریاض با پیش فرض ایرانی بودن آن، ناآرامی های داخلی ایران و غیره را از طریق کشاندن مسائل به شورای امنیت و گرفتن رای علیه آن پیش می برد و تلاش آن این است که با اجماع جهانی علیه ایران، آن را به عنوان بازیگر برهم زننده ثبات معرفی کرده و اقدام نظامی و سخت را علیه آن مشروع جلوه دهد.

این در حالی است موگرینی، چاره کار برای حل بحرانها را از طریق تماسهای مکرر با تهران، تلاش برای دیدارهای متعدد و برقراری دیالوگ با رئیس دستگاه دیپلماسی ایران و در میان گذاشتن نگرانی ها و تلاش برای حل منازعات از طریق شیوه نرم و آرام را پیش می برد.

این منازعه همچنان ادامه خواهد داشت و آینده آن را کنشهای ترامپ و تلاش نماینده آن در سازمان ملل، رویکرد اروپا برای ارتباط گیری با تهران و همچنین کنش های منطقه ای ایران و باز شدن مسیر برای گفت و گوهای منطقه ای تعیین خواهد کرد. ایجاد فضای گفتمانی بین دو بازیگر منطقه ای یعنی ایران و عربستان می تواند روندهای آینده را تغییر داده و پیشبرد فضای گفت و گو محور را تسهیل کند.