جدال نفس گیر دو زن بر سر برجام
گفتمان موگرینی چند جانبه گرا، گفت و گو محور و سازمان محور است در حالی که در طرف مقابل نیکی هیلی که نمایندگی مرد موطلایی را در کاخ سفید بر عهده دارد و کم و بیش بر نظرات همدیگر تاثیر دارند، گفتمانی یک جانبه گرا، مونولوگ محور و ماکیاولیستی دارد.
شاید بسیاری به سادگی می اندیشند تمام منافع ایالات متحده با اروپا همپوشانی دارد و آنچه از آن به عنوان منازعه برجامی اروپا و امریکا یاد می شود یک بازی بی سر و ته برای فشار به ایران است و در نهایت اروپا با پشت کردن به برجام و در راستای منافع اقتصادی خود با ترامپ همراه خواهد شد. استدلال این طیف از افراد این است که اروپا شریک و همپیمان قدیمی امریکا است و برای آن تفاوتی نمی کند چه کسی ناخدای کشتی امریکا است. مهم این است که اروپا با امریکا در یک کشتی قرار دارند و ایران در این کشتی مخصوصا با کشتی بانی چون ترامپ جایی ندارد.
اما نگاه به روندی که از مذاکرات هسته ای آغاز شده و تا بدین جا رسیده و هم اکنون ورود برجام به سومین سال آن را شاهد هستیم نشان می دهد همه چیز به سادگی آنچه گفته شد نیست. در کلیت این روند می توان منازعه ای را دید که دو سوی آن را دو زن نمایندگی می کنند. خانم موگرینی به عنوان نماینده سیاسی اروپا در یک سو و نیکی هیلی نماینده امریکا در سازمان ملل در سوی دیگر. نگاه به تفکرات این دو زن نشان می دهد مناقشه های سختی از سر گذشته و تنشهای سخت تری در پیش است. یکی برای حفظ برجام می جنگد و یکی برای نابودی آن.
با بررسی رویکردهای دو تفکر رودروی هم می توان گفت این منازعه تنها در موضوع خاص برجام نیست. اختلافات عدیده در نگاه به نظام بین الملل و مسائل ریز و درشت ما را به این نتیجه می رساند که با دو گفتمان متفاوت از بروکسل و نیویورک روبرو هستیم.
گفتمان موگرینی که تلاش کرده است این روند را در اتحادیه اروپا نیز ترویج دهد، گفتمانی چند جانبه گرا، گفت و گو محور و سازمان محور است در حالی که در طرف مقابل نیکی هیلی که نمایندگی مرد موطلایی را در کاخ سفید بر عهده دارد و کم و بیش بر نظرات همدیگر تاثیر دارند، گفتمانی یک جانبه گرا، مونولوگ محور و ماکیاولیستی است.
خروج امریکای ترامپ یکی پس از دیگری از توافقات بین المللی و اعتراض به همه ساختارها و سازمانهایی که از گذشته وجود داشته، اصرار بر تخریب میراث اوباما و پیشبرد راهبردی بر اساس شعار «اول امریکا» این موضوع را روشن می کند.
بجز آن اگر برجام را به عنوان محصول یک دنیای گفت و گو محور به عنوان مبنای مطالعه دو گفتمان یاد شده قرار دهیم خواهیم دید این دو زن جدال نفس گیری را داشته اند و البته همچنان خواهند داشت.
دونالد ترامپ و تیم او در امریکا با یک گفتمان و استراتژی سیاسی جدید وارد کاخ سفید شده و اساسا از لحاظ ارزشی و منفعت، برجام را به ضرر منافع ملی امریکا می‌بیند. از لحاظ ارزشی، ترامپ ضد گفتمان باراک اوباما در سیاست داخلی و خارجی امریکا و به نوعی خواهان ویران کردن همه آنها از جمله برجام است. برجام در تفکر ترامپ یک گفتمان درست در نزدیکی با ایران نبود. واشنگتن با این رویکرد به برجام می نگرد و از این رو نمی تواند برجام را از مسائل دیگر ایران تفکیک کند و همه چیز را بصورت یک بسته می بیند. از این رو ایران با برجام از نظر امریکا نه تنها ضعیف نشده و ضعیف نگه داشته نمی شود بلکه مسیر آن را برای توسعه برنامه موشکی و نفوذ منطقه ای آن هموار می کند.
با این نگاه نیکی هیلی خبرنگاران را دور خود جمع می کند و لاشه موشکی را نشان می دهد که از سوی یمن به سمت ریاض شلیک شده و متهم اصلی جز ایران نیست. او معتقد است چون ایران به حوثی ها موشک داده است پس برجام بی برجام. و همین نگاه است که ترامپ مهلتی ۱۲۰ روزه به دوستان اروپایی خود می دهد تا هر طور شده برنامه موشکی ایران را به برجام جوش دهد.
از نظر تیم ترامپ روابط امریکا و متحدان منطقه‌ای‌اش مثل عربستان و رژیم اسراییل با سیاست‌های مصالحه‌جویانه اوباما تضعیف شده بود و لذا اکنون باید آن را به جای اول برگرداند.
اروپایی‌ها در مقابل امریکا معتقد به حفظ برجام هستند. برجام یک مذاکره و قرارداد موفق چندجانبه در جهت افزایش نفوذ جهانی اروپا است. در تعریف جدید و پویای اتحادیه اروپا که به ویژه در اندیشه فدریکا موگرینی به عنوان نماینده تفکر اروپایی کاملا مشهود است، اروپا یک تولید‌کننده مهم امنیت در صحنه جهانی و خواهان سهم خود است. در این تعریف هدف اروپا فقط اقتصاد و استاندارد بالای زندگی نیست، بلکه همکاری‌های سیاسی و استراتژیک در یک دنیای پویا بسیار مهم است. نگاه موگرینی در اتحادیه اروپا بازی در صحنه سیاست جهانی برای رسیدن به جایگاهی معتبر است. از این نگاه، اضطرار ژئوپولتیک مهم‌ترین اصل برای اروپا در حصول و حفظ برجام بوده است.
از این رو در نگاه اروپایی ها مساله احتمال وقوع یک جنگ دیگر در منطقه در نتیجه به هم خوردن برجام بسیار نگران کننده است. البته ترامپ این بار نگرانی و حساسیت اروپایی‌ها را درک کرده و از این موضوع برای مذاکرات روی برنامه موشکی و نفوذ منطقه ای ایران اصرار دارد.
نکته دیگر اینکه در دنیای جدید اروپا برای خود نقش جدیدی تعریف می‌کند که الزاما با استراتژی‌های امریکا به خصوص در دوران ترامپ هماهنگ نیست. دیدگاه اروپایی در مورد بی‌ثباتی و ناامنی و تروریسم یا ابزارهای حل بحران مثلا به‌کارگیری تحریم، جنگ، تغییر رژیم و دیپلماسی بسیار پویاتر و روند-محور است و با دیدگاه کوتاه‌مدت و پروژه-محور امریکایی تفاوت‌های جدی دارد.
اروپا به دنبال شکل دادن به این گفت‌وگو در یک قالب مثبت‌تر است. در نگاه اروپایی، ایران کشوری باثبات است که باید با آن وارد مذاکرات منطقه‌ای برای ایجاد ثبات منطقه‌ای شد. برخلاف نگاه امریکایی، در تعریف اروپایی نقش ایران را نمی‌توان نادیده یا تضعیف کرد و باید با آن وارد مذاکره و گفت‌وگو برای حل معضلات جاری منطقه‌ای به ویژه تروریسم شد؛ به عبارت دیگر، اروپا منافع خود را در نزدیک شدن به ایران و پرهیز از هرگونه برخورد احتمالی بین ایران و امریکا یا با هر بازیگر منطقه‌ای دیگر مثل سعودی یا اسراییل می‌بیند.
همین رویکرد است که نیکی هیلی را در مقابل موگرینی قرار می دهد. هیلی در سازمان ملل همه مسائل ایران از جمله برنامه موشکی، برخورد موشک یمنی به ریاض با پیش فرض ایرانی بودن آن، ناآرامی های داخلی ایران و غیره را از طریق کشاندن مسائل به شورای امنیت و گرفتن رای علیه آن پیش می برد و تلاش آن این است که با اجماع جهانی علیه ایران، آن را به عنوان بازیگر برهم زننده ثبات معرفی کرده و اقدام نظامی و سخت را علیه آن مشروع جلوه دهد.
این در حالی است موگرینی، چاره کار برای حل بحرانها را از طریق تماسهای مکرر با تهران، تلاش برای دیدارهای متعدد و برقراری دیالوگ با رئیس دستگاه دیپلماسی ایران و در میان گذاشتن نگرانی ها و تلاش برای حل منازعات از طریق شیوه نرم و آرام را پیش می برد.
این منازعه همچنان ادامه خواهد داشت و آینده آن را کنشهای ترامپ و تلاش نماینده آن در سازمان ملل، رویکرد اروپا برای ارتباط گیری با تهران و همچنین کنش های منطقه ای ایران و باز شدن مسیر برای گفت و گوهای منطقه ای تعیین خواهد کرد. ایجاد فضای گفتمانی بین دو بازیگر منطقه ای یعنی ایران و عربستان می تواند روندهای آینده را تغییر داده و پیشبرد فضای گفت و گو محور را تسهیل کند.
