تصمیم ترکیه برای اقدام نظامی در اقلیم کردستان عراق/ آیا فصل جدیدی از تنش میان ایران و ترکیه در پیش است؟

در ماه‌های اخیر، ترکیه مکررا از قصد خود برای آغاز یک عملیات گسترده در منطقه سنجار عراق، برای سرکوب حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) سخن گفته است. هم‌زمان شمار فزاینده‌ای از «شبه نظامیان» شیعه به این منطقه استراتژیک اعزام شده‌اند؛ این سوال مطرح است که آیا این گروه‌ها از پ‌ک‌ک حمایت یا آن را تسلیح خواهند کرد؟ در صورت رویداد چنین امری، تأثیرات منطقه‌ای آن چیست؟

«بازتاب»؛ آرش صفار- وبسایت خبری «العربیه الجدید» در یادداشتی با عنوان «آیا شبه نظامیان مورد حمایت ایران می‌توانند در صورت ورود ترکیه به سنجار، پ‌ک‌ک را مسلح کنند؟» به بررسی شرایط مناطق شمالی عراق و تهدیدات ترکیه پرداخته است.

بر اساس یادداشت العربیه الجدید، در ماه گذشته میلادی، هزاران شبه نظامی مورد حمایت ایران، از جمله اعضای دو گروه قدرتمند «کتائب حزب‌الله» و «عصائب اهل حق»، برای دفاع از سرزمین ایزدی‌های عراق، در برابر هر گونه تهاجم احتمالی ترکیه به سنجار گسیل شده‌اند.

العربیه الجدید به یادداشت «نُسیبه یونس»، پژوهشگر میهمان در «شورای اروپایی روابط خارجی» با عنوان «چرا ترکیه باید خارج از سنجار بماند؟» ارجاع داده است. بنابر این یادداشت، «ایران در حال تشویق این گروه‌های مسلح برای دفاع از سنجار است. آن‌ها به واسطه اهمیت استراتژیک سنجار به عنوان یک نقطه دسترسی به سوریه، خواهان حفظ تسلط خود بر این منطقه هستند».

از دیده نویسنده العربیه الجدید، نتیجه چنین وضعیتی این است که در صورت عملیات زمینی ترکیه علیه پ‌ک‌ک یا متحد آن، یگان‌های مقاومت سنجار (ی‌ب‌ش)، گروه‌های شیعه از پ‌ک‌ک حمایت خواهند کرد.

«امیلی هورتون»، تحلیل‌گر ارشد خاورمیانه و شمال آفریقا در موسسه استراتفور به العربیه الجدید گفته است: «سه یگان حشد‌الشعبی که به ایران نزدیک بوده و به موشک‌های بالستیک کوتاه‌برد دسترسی دارند، اخیرا به منطقه سنجار اعزام شده‌اند؛ با این وجود بعید است که این شبه نظامیان، چنین سلاح‌هایی را به سادگی به پ‌ک‌ک انتقال دهند؛ به این علت که از یک‌سو زاغه‌های این سلاح‌ها در پایگاه‌های حشدالشعبی، مورد حملات هوایی اسرائیل قرار گرفته است و از سوی دیگر حشدالشعبی یک متحد نزدیک پ‌ک‌ک نیست».

مطابق این یادداشت، همچنین بعید است که گروه‌های شیعه انواع دیگری از سلاح‌های پیشرفته همچون موشک‌های ضد تانک مدرن یا موشک‌های ضدهوایی‌ دوش‌پرتاب را در اختیار پ‌ک‌ک قرار دهند؛ همانطور که هنگامی که سوریه میزبان نیروهای پ‌ک‌ک بود و از مبارزه آن‌ها علیه ترکیه حمایت می‌کرد، هرگز موشک‌های ضدهوایی دوش‌پرتاب را در اختیار این گروه قرار نداد؛ چرا که می‌ترسید که اگر شبه نظامیان کرد موفق به هدف قرار دادن جنگنده‌های نظامی ترکیه شوند، آنکارا ممکن است مستقیما از دمشق انتقام بگیرد.

به باور امیلی هورتون، «گروه‌های تحت حمایت ایران بیش‌تر خواهان حفظ دسترسی به کریدورهای خود به سوریه هستند تا مسلح کردن گروهی که خواهان جنگ با ترکیه است؛ اگر تسلیح ‌پ‌ک‌ک توسط گروه‌های شیعه رخ دهد –که بسیار بعید است- روابط دیپلماتیک ترکیه و ایران دچار مشکل می‌شود و ترکیه مستقیما ایران را مقصر خواهد دانست». به گفته این تحلیل‌گر، ایران نمی‌خواهد شاهد این باشد که گروه‌های متحد عراقی‌اش، مناطق تحت کنترل خود را از دست می‌دهند؛ به علاوه «ایران به هیچ عنوان تمایلی به ایجاد یک بهانه مستقیم جنگ با ترکیه ندارد».

این یادداشت مدعی است که ایران، به مانند سوریه در دهه 1980 از پ‌ک‌ک حمایت می‌کرد. هنگامی که ترکیه در سال 1998 سوریه را تهدید به حمله نظامی کرد، حافظ اسد، «عبدالله اوجالان» را از سوریه اخراج کرد تا ترکیه را آرام و از جنگ احتمالی جلوگیری کند. در نهایت سوریه، در پی توافق «آدانا» با ترکیه، به حمایت خود از پ‌ک‌ک پایان داد؛ اقدامی که ایران نیز در سال 2003 به آن پیوست.

العربیه الجدید، مدعی است که ایران -علیرغم هماهنگی نظامی با ترکیه علیه پ‌ک‌ک و شاخه ایران آن (پژاک) در کردستان عراق- نشان داده است که در نهایت خواهان ادامه حیات پ‌ک‌ک، به عنوان اهرمی علیه ترکیه است و تمایلی به پایان جنگ ترکیه با کردها ندارد.
هورتون بر این باور است که برخورد نظامی مستقیمی میان ترکیه و حشدالشعبی روی نخواهد داد؛ «مگر اینکه آنکار عملیات نظامی خود در عراق و سوریه را به گونه‌ای گسترش دهد که دسترسی ایران به کریدورهای سوریه را تهدید کند».

او معتقد است که اگر چنین شود، «شبه نظامیان عراقی مورد حمایت ایران، مجبور به حمایت از پ‌ک‌ک خواهند بود؛ چرا که آن‌ها پ‌ک‌ک را به عنوان یک گروه عراقی می‌بینند که با تهدید خارجی روبه‌رو است، تهدیدی علیه حاکمیت عراق»؛ با این وجود او تأکید می‌کند که معتقد به وجود خطر برخورد مستقیم حشدالشعبی با نظامیان ترکیه، در صورت عملیات این کشور در سنجار نیست.

«کایل اُرتون»، تحلیل‌گر مستقل خاورمیانه در این رابطه به العربیه الجدید گفته است که به باور او اگر ایران در آینده نزدیک تصمیم به مسلح کردن پ‌ک‌ک علیه ترکیه بگیرد، می‌تواند به راحتی این کار را از طریق کانال‌های موجود انجام دهد؛ او اضافه کرده است که یگان‌ها مقاومت سنجار –به عنوان متحد پ‌ک‌ک- رسما بخشی از بسیج مردمی عراق هستند و با توجه به اینکه این نیروهای بخشی از نیروهای مسلح عراق قلمداد می‌شوند، ایران تا حدودی قادر به کنار ماندن از درگیری است.

این تحلیل‌گر تأکید می‌کند که «هر گونه کمک ایران به پ‌ک‌ک در سنجار –به ویژه به این دلیل که شبه نظامیان مورد حمایتش در این منطقه حضور دارند- به هیچ عنوان قابل انکار نیست، ترک‌ها به سرعت از آن آگاه خواهند شد؛ اما اگر ایران تصمیم به این حمایت از پ‌ک‌ک بگیرد، این امر، مانعش نمی‌شود».

ارتون اشاره می‌کند که ایران، نزدیک به یک دهه برای تقویت روابط بغداد و پ‌ک‌ک تلاش کرده است و در قالب روابط حشدالشعبی با یگان‌های مقاومت سنجار، تا حدودی موفق شده است؛ بنابراین «کانال‌های تثبیت‌شده‌ای برای همکاری‌های احتمالی تهران-پ‌ک‌ک در سنجار وجود دارد».

بزرگ‌ترین مشکل ترکیه برای یک عملیات زمینی علیه یگان‌های مقاومت سنجار، لجستیک است؛ هر چند ارتون معتقد است که حتی اگر نیروهای ترکیه به طور هم‌زمان با حشدالشعبی، یگان‌های مقاومت سنجار و پ‌ک‌ک درگیر شود، باز هم پیروز خواهد بود.

این تحلیل‌گر مدعی است که نیروهای ترکیه، هنگامی که در سال 2018 به عفرین سوریه حمله کردند، نیروهای مورد حمایت ایران را هدف قرار دادند و بنابراین نشان داده‌اند که آمادگی درگیری با شبه نظامیان شیعه را دارند.

با این حال او نسبت به اینکه حتی در صورت درگیری مستقیم بین ترکیه و شبه نظامیان مورد حمایت ایران، تغییر اساسی در روابط تهران-آنکارا رخ دهد، تردید دارد. به گفته او «خطوط همکاری و رقابت میان ایران و ترکیه، بر اساس پویایی‌های بنیادین تعریف می‌شود و اساسا تحت تأثیر موضوعات مقطعی قرار نمی‌گیرد».

با توجه به نکاتی که از یادداشت العربیه الجدید گفته شد، اگر چه به نظر نمی‌رسد عملیات احتمالی ترکیه در سنجار، منجر به رویارویی جدی حشدالشعبی با نظامیان آنکارا یا تغییر معنادار در روابط تهران-آنکارا شود، با این حال احتمالا در آینده‌ای نه چندان دور، شاهد پیچیده شدن روابط دو طرف خواهیم بود. در بین تمام پرونده‌های باز دو کشور، احتمال حمایت نظامی ترکیه از عربستان در جنگ یمن که ممکن است به حضور مستقیم آنکارا برای حمایت از شاخه اخوانی حزب اصلاح در برابر انصارالله منجر شود، یکی از مهم‌ترین عوامل پیچیدگی روابط خواهد بود و احتمالا سیاست ترکیه در یمن، یکی از موضوعاتی است که در تعیین رویکرد تهران در سنجار اهمیت خواهد داشت.