تهران سوخته یا ساخته؛ یادگار 12 سال مدیریت قالیباف

«آمدن من به شهرداری اتفاقی بود» این جمله را محمدباقر قالیباف در یکی از برنامه ها در آخرین ماه های مدیریتش در شهرداری تهران بیان کرد.

کلانشهر تهران بعنوان پایتخت ایران زمین همواره شاهد وقوع اتفاقات ریز و درشتی بوده و هست و این موضوع همواره تاکیدی بر وجود مدیریت یکپارچه شهری با عملکردی برنامه محور و دقیق در قالب اسناد بالادستی و چند ساله است.
و به طور قطع آمدن اتفاقی فردی برای مدیریت بلندمدت در شهر تهران به استناد گفته شهردار سابق پایتخت که اتفاقی به ساختمان بهشت وارد شده، نمی تواند برای شهر بزرگی همچون تهران با جمعیتی میلیونی کارگشا، مفید و موثر باشد.
همین آمدن به گفته قالیباف اتفاقی، مقدمه‌ای بود بر 12 سال مدیریت شهری و حضور در ساختمان بهشت؛ شهردار سابق تهران در آن برنامه همچنین اظهار کرد: آن زمان برنامه از پیش آماده‌ای نداشتم و از اعضای شورای شهر درخواست زمان کردم تا برنامه خود را تنظیم کنم.
قالیباف به عنوان پنجاه وهفتمین شهردار تهران از زمان تاسیس بلدیه و دوازدهمین شهردار تهران پس از انقلاب، سال 84 از ناجا راهی خیابان بهشت شد و طولانی‌ترین دوران مدیریتی خود را در آنجا سپری کرد.
در این 12 سال قالیباف همواره زیر ذره بین رسانه ها قرار داشت که شاید یکی از دلایل آن شخصیت سیاسی وی بود و در نتیجه برخی اقداماتش از سوی کارشناسان و رسانه ها تعبیر و تفسیر سیاسی پیدا می کرد.
به دنبال این برداشت است که برخی کارشناسان علوم ارتباطی و سیاسی معتقدند؛ قالیباف در واکنش به انتقادات و گزارش های منفی، درعین اعتقاد به استفاده از رسانه ها برای تبلیغ و بازتاب عملکرد خود، گاه نه تنها پاسخگوی رسانه ها نبود بلکه آنها را مزاحم کار خود نیز می دانست.
برخی خبرنگاران به ایرنا گفتند که خبرنگاران حوزه شهری جز در برنامه های پوششی که در پایان برخی از این برنامه ها شهردار تهران در جمع خبرنگاران حاضر می شد، شهردار را نمی دیدند تا سئوال های خود را که تعداد آن کم هم نبود، از وی بپرسند.
البته برنامه «درجمع های» شهردار تهران نیز با مشقت فراوان بویژه برای خبرنگاران خانم انجام می شد و شهردار پس از بیان صحبت های خود که اغلب تکرار همان صحبت های مراسم بود، جز به یک یا 2 سئوال پاسخ نمی داد.
در ماه پایانی مدیریت بر شهر تهران نیز زمانی که با اعتراض خبرنگاران نسبت به عدم پاسخگویی روبرو شد قول برگزاری نشست خبری داد که هیچ وقت برگزار نشد؛ نشست خبری که از چند سال قبل وعده آن را داده بود.
در طول دوران 12 ساله مدیریت قالیباف برغم انتقادات ریز و درشت، پروژه های مختلفی در شهر تهران طراحی و اجرا شد و از این رو می توان وی را یک مدیر «پروژه محور» و یا «مدیر سازه» نامید.
پروژه احداث خطوط 3، 6،7 و 4 مترو، پل صدر، شهرآفتاب، دریاچه خلیج فارس، اتوبان آزادگان، ایوان انتظار و زیرگذر چهارراه ولیعصر، اتوبان امام علی (ع) و پردیس سینمایی از جمله بزرگترین پروژه هایی است که در دوران تصدی گری 12 ساله قالیباف بر مدیریت شهری پایتخت اجرا شد.
در مجموع می توان اقدامات و عملکرد شهردار طرقبه ای تهران را در حوزه های مختلف از جمله فنی و عمرانی، حمل و نقل، خدمات شهری و معماری و شهرسازی بررسی و مورد ارزیابی قرار داد و به نظر می رسد با تغییر مدیریت شهری آن هم پس از 12 سال و در گذر زمان بتوان عملکرد قالیباف و آثار اقدامات وی را بهتر بررسی کرد.

* فنی و عمران:
برج میلاد، دریاچه شهدای خلیج فارس، پل صدر، اتوبان امام علی (ع) با رکورد بالاترین میزان تملک در طول دوران مدیریت شهری تهران، تکمیل تونل امیرکبیر، اتوبان باقری، تونل های توحید، نیایش و شهدای غزه، پل جوادیه، بزرگراه شهید زین الدین و خرازی (امتداد شرقی- غربی بزرگراه شهید همت)، بزرگراه یادگار امام، بزرگراه شهید یاسینی را می توان از جمله پروژه های مهم 12 سال اخیر مدیریت شهری پایتخت ذکر کرد.
در حوزه فنی و عمران طی 12 سال اخیر تعداد پل ها و تقاطع های غیرهمسطح شهر تهران از 157 به 350 پل و شبکه جمع آوری آب های زیرسطحی از 423 کیلومتر به 514 کیلومتر افزایش یافت، 25 کیلومتر تونل حمل و نقل ویژه خودروها ساخته و شبکه تونلی شهر تهران نیز 19 برابر شده است.
در مجموع براساس اعلام مدیریت شهری تا سال گذشته 181 فاز پروژه در قالب 76 کد اعتباری مصوب به بهره برداری رسید و تعدادی از 52 فاز پروژه در قالب 44 پروژه در دست اجرا نیز در ماه های پایانی مدیریت قالیباف در شهر تهران به بهره ‌برداری رسید.
مهم ترین انتقادی که در این حوزه به عملکرد قالیباف وارد شد، احداث پل صدر بود. بسیاری از کارشناسان و متخصصان شهری براین باور بودند که ساخت پل صدر نه تنها کمکی به ترافیک تهران نمی کند، بلکه به گره کور ترافیکی تبدیل خواهد شد و این باور اکنون برای برخی کارشناسان به یقین تبدیل شده است.
کارشناسان معتقدند اگر اعتباری که برای ساخت پل صدر هزینه شد به حمل و نقل عمومی اختصاص می یافت بسیار موثرتر بود؛ عده ای از کارشناسان نیز بیان کردند مطالعات این پروژه با ارقام و اعداد غیرواقعی که ساخت پروژه را تأیید کند انجام شده و شاید مدیریت شهری طی سال های آینده مجبور به تخریب طبقه دوم بزرگراه صدر شود.
شهردار تهران در دفاع، منتقدان را «تخریب گر» و نقد آنها را «سیاسی» توصیف و اعلام کرد که هیچ گاه به آنها اهمیتی نخواهد داد.

*حوزه حمل و نقل عمومی:
تکمیل خط یک و 2 مترو، احداث خط 3، 4، 6، 7 ،8، راه اندازی خطوط BRT (سامانه اتوبوس های تندرو)، نوسازی تاکسی های پایتخت و ورود تاکسی های هیبریدی به ناوگان حمل و نقل عمومی از جمله شاخص ترین پروژ های اجرا شده در دوران مدیریت قالیباف است.
در این بین مترو همواره یکی از پرحاشیه ترین و بحث برانگیزترین حوزه های شهری بویژه طی سه سال اخیر بوده است.
آمار و ارقام ساخت خطوط مترو در طول این سالها بارها و بارها از سوی شهردار تهران اعلام شد، وی در مقایسه ای بدون توجه به شرایط زمانی (بویژه وضعیت اقتصادی) تاریخ مترو را به 2 قسمت آغاز ساخت مترو تا سال 84 و از سال 84 تاکنون تقسیم می کرد.
زمان حضور قالیباف در شهرداری تهران 70 کیلومتر مترو در شهر تهران وجود داشت و در طول این دوران طول خطوط مترو به 300 کیلومتر افزایش یافت که البته تمام آن به بهره برداری نرسیده؛ صرف نظر از این که مدت زمان مدیریت وی چند سال بوده است.
قالیباف در ماه های اخر مدیریت خود از خط 7 و 8 مترو(فرودگاه امام خمینی) بهره برداری کرد که هر دو با حاشیه هایی همراه بود.
خط 8 مترو(مسیر فرودگاه امام راحل) که براساس حکم قضایی و نظر کارشناسان وزارت راه و شهرسازی به دلیل نداشتن ایمنی و استاندارد مناسب، تنها اجازه افتتاح را داشت که برغم اینها به بهره برداری رسید و فعالیت خود را به صورت شبانه روزی آغاز کرد، هرچند که بعد از مدتی شرکت مترو خدمات رسانی شبانه این خط را با هدف افزایش سرعت و سرویس دهی مناسب حذف و زمان سرویس این خط را به 6و 30 دقیقه تا 14 محدود کرد.
در این میان برای ساخت خط 6 و 7 مترو بیشترین اعتراضات به شهرداری تهران وارد شد بویژه پس از وقوع چند حادثه فرونشست زمین در پایتخت.
مباحث ایمنی، ناکافی بودن تجهیزات، نداشتن پیوست مطالعاتی و عدم انجام مکاتبات با دستگاه هایی که تأسیسات زیربنایی دارند مهمترین مواردی بود که بارها مورد اعتراض اعضای شورا و کارشناسان قرار گرفت.
در حوزه اتوبوسرانی نیز در زمان مدیریت قالیباف 10 خط ‘بی آر تی ‘ در پایتخت راه اندازی و بخشی از ناوگان اتوبوسرانی خصوصی سازی شد؛ البته خصوصی سازی نتوانست به اهدافی که برای آن تعریف شده بود دست یابد و عمده شرکت های خصوصی اتوبوسرانی به مشهدی ها رسید.
یکی از گلایه های قالیباف در این حوزه عدم اختصاص بودجه از سوی دولت از سال 86 به بعد بود که دولت نیز براساس آمار بارها پاسخ داده که دولت به تعهداتش عمل کرده است.
در این میان یکبار نیز علی لاریجانی رییس مجلس شورای اسلامی در نشستی خبری در پاسخ به سئوال خبرنگاری که همسو با شهرداری سئوالش را می پرسید و به دنبال زیر سئوال بردن تعهد دولت به پروژه های شهر تهران بود؛ گفت: البته شهرداری خودش دارای ظرفیت ها و توان بالای مالی است که باید بسیاری از امور را راهبری کند.

*خدمات شهری و فضای سبز:
احداث بوستان های یاس فاطمی، ولایت و چهار بوستان ویژه بانوان، بوستان در حال ساخت مادر لویزان، احداث زباله سوز آرادکوه، افزایش تعداد میادین میوه و تره بار به 180 مورد و افزایش ایستگاه های آتش نشانی را می توان از جمله مهمترین اقدامات محمدباقر قالیباف درحوزه خدمات شهری برشمرد.
وجود مافیای زباله، عدم توفیق شهرداری در تفیک زباله از مبدا و تجهیزات آتش نشانی سه محور پرحاشیه این حوزه بودند.
پس از حادثه پلاسکو بود که موضوع تجهیزات و اعتبارات آتش نشانی به بحث داغ رسانه ها تبدیل شد و هنگام مذاکرات دوازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری سخنان اسحاق جهانگیری مبنی بر ناتوانی شهرداری تهران در تفکیک زباله از مبدا و پاسخ محمدباقر قالیباف در خصوص توانمندی در تولید برق از زباله های پایتخت، مورد توجه بسیاری از تحلیلگران شهری قرار گرفت.
این ادعای قالیباف در حالی بود که در صورت فعالیت زباله سوز آردکوه؛ براساس آمار و ارقام مدیران شهری فقط از 2.6 درصد زباله های تهران برق تولید می شد.
از سوی دیگر محمد مهدی تندگویان عضو شورای اسلامی شهر تهران در دوره چهارم معتقد بود کارخانه زباله سوز تکنولوژی قدیمی و آلایندگی زیست محیطی دارد.
وی بارها در اظهاراتش بیان کرد: تکفیک زباله از مبدا در کلانشهر تهران صفر است و در 12 سال اخیر هیچ فعالیت عملیاتی در این خصوص انجام نشده و از سوی دیگر تاکنون هیچ درآمدی از محل جمع آوری و بازیافت زباله های شهر تهران به شورای شهر اعلام نشده است.
درخصوص فضای سبز؛ براساس اعلام مدیریت شهری تعداد بوستان های محلی و بزرگ پایتخت از یک هزار و 200 بوستان به بیش از 2 هزار و 200 بوستان افزایش یافت که البته توزیع آنها در همه نقاط پایتخت متوازن نبوده و در برخی از مناطق به دلیل تراکم جمعیت و نبود زمین توفیق چندانی در این زمینه حاصل نشد.
موضوع کمربند سبز پیرامون شهرتهران نیز در این دوره دنبال شد.

*معماری و شهرسازی:
فروش اراضی عباس آباد به قیمت بسیار نازل، ساخت و ساز در منطقه 22 پایتخت و ساخت و سازهایی که براساس مصوبه برج باغ ها انجام شد داغ ترین مسائل این حوزه بود.
عده‌ای از کارشناسان اعلام کردند در سال‌های ٩٠ تا ٩٢ حدود 100 میلیون مترمربع پروانه در تهران صادر شد.
پیروز حناچی معاون وزیر راه و شهرسازی، بارگذاری خارج از قاعده را یکی از مشکلات منطقه 22 تهران عنوان کرده و می گوید: در طرح جامع تهران برای منطقه ٢٢، ٢١٠ هزار نفر سقف جمعیتی را پیش‌بینی و تصویب کرده بودیم که در طرح تفصیلی این رقم را ٣٥٠ هزار نفر کردند درحالی‌که حق نداشتند و در منطقه ٢٢ قرار بود در بخش‌های مسکونی سیاست ریاضتی را اتخاذ کنیم و زمین‌های باقی‌مانده را برای عملکردهای ملی و فراملی اختصاص می‌دادیم اما این اتفاق رخ نداد.
وی خاطرنشان می کند: شهردار منطقه در آخرین صحبتی که داشت می‌گفت حدود ٥٠٠ هزار نفر جمعیت بارگذاری شده و برآورد ما بیشتر از این رقم است. علاوه بر این در منطقه ٢٢ پروژه‌های با بارگذاری به شدت سنگن ایجاد و شروع شده است که نگران‌کننده هستند.
حناچی می افزاید: مثلا در مقابل پروژه «هزارویک شهر» و پروژه تجاری ایران‌مال است که به اعتقاد من نه‌تنها مردم تهران که مردم ایران را به این محدوده جذب می‌کند در‌حالی‌که در بیشتر ساعات به‌خصوص ساعات پیک ترافیک اتوبان کرج و اتوبان‌های اطراف این مجموعه بزرگ همین حالا قفل هستند و حتی در برنامه‌های آتی یک ایستگاه مترو در این منطقه دیده نشده؛ چرا؟
چون براساس طرح جامع تهران که برنامه‌ای هماهنگ‌کننده است، حرکت نشده و به دلیلی که از حوصله بحث خارج است، اقدام دیگری صورت گرفته.
وی در اینکه این ساخت و سازها مجوز ماده پنج را داشته باشد تردید دارد و تأکید می کند: کل بلندمرتبه‌سازی‌ها و بارگذاری‌های سنگین منطقه ٢٢ از نظر ما تخلف است؛ حتی اگر کمیسیون ماده پنج هم داده باشد در حیطه اختیارش نبوده است که برای بنایی با یک میلیون مترمربع پروانه بدهد.
اما قالیباف تمامی انتقادات مطرح شده در حوزه تراکم فروشی را «حرف گزاف» می خواند و در پاسخ به این انتقادات اعلام کرد که تمامی ساخت و سازها براساس طرح تفصیلی پایتخت انجام شده است.

* حادثه پلاسکو، نقطه تاریک کارنامه کاری مدیریت شهری تهران
آتش سوزی و تخریب ساختمان پلاسکو و شهادت جمعی از آتش نشانان یکی از نقاط منفی کارنامه مدیریتی قالیباف در تهران است.
این حادثه به باور بسیاری از کارشناسان و مدیران شهری، ثمره ضعف جدی شهرداری تهران در حوزه نظارت و یا مماشات برای انجام وظایف قانونی و کم توجهی به تجهیز نهادها و دستگاههای خدماتی زیرمجموعه شهرداری است.
هرچند که وقوع چندین حوادث مشابه از جمله انفجار شهران، فرونشست زمین در بسیاری از محدوده های اجرای تونل مترو و … از دیگر مواردی است که می توان عامل وقوع آنها را ضعف و کم توجهی مدیریت شهری عنوان کرد.

*حوزه فرهنگی و اجتماعی
اگرچه قالیباف در طول 12 سال اخیر بارها اعلام کرد رویکرد جدی و اساسی در بدو ورود وی به شهرداری ارتقای کیفیت زندگی با رویکرد فرهنگی و اجتماعی بود اما بررسی عملکرد وی در این حوزه بیانگر این مطلب نیست.
ساخت سالن های سینما، تئاتر و فرهنگسراها در دوران قالیباف یکی از اقدامات مثبت وی در این حوزه بود اما متاسفانه شهردار تهران موفق نشد از آنها بویژه فرهنگسراها به نحو مطلوب در راستای اقدامات فرهنگی و اجتماعی استفاده کند؛ بنابراین گزاف نیست اگر بگوییم قالیباف در حوزه فرهنگی و اجتماعی نیز تنها در بخش ساخت سازه های فرهنگی موفق بود.
قالیباف در یکی از آخرین برنامه های خود در شهرداری تهران عنوان کرد: در طول 12 سال اخیر از این رویکرد و برنامه ذره ای نه غفلت و نه عقب نشینی کردیم.
آسیب های اجتماعی نیز از دیگر مسائلی بود که شهردار تهران به آن ورود کرد اما در عمل شکست خورد.
طرح ارتقای کیفیت زندگی در منطقه 12 یکی از چالشی ترین موضوعات شهرداری تهران بود که برای مدت طولانی ای با واکنش های مختلفی روبرو بود.
باوجود آن قالیباف بارها عنوان کرد شهرداری مسئولیت مستقیمی در ارتباط با آسیب های اجتماعی نداشته اما برحسب وظیفه انسانی به این حوزه ورود کرده است.
وی پشتوانه اقدام خود را پنج سال مطالعه در این حوزه و رسیدن به شناخت کافی اعلام کرد.
هنگام اجرای این طرح بود که شهردار تهران تعدادی جلسات هم اندیشی با اصحاب رسانه برگزار کرد و در یکی از این جلسات بواسطه مسئولیت در نیروی انتظامی و شهرداری تهران خود را کارشناس آسییب های اجتماعی معرفی کرد.
هر چند قرار بود جلسات هم اندیشی شهردار تهران با اصحاب رسانه به صورت مداوم و ماهانه برگزار شود اما پس از برگزاری سه جلسه این موضوع به فراموشی سپرده شد.
املاک نجومی به عنوان یکی از داغ ترین بحث های شهرداری تهران در سال پایانی مدیریت قالیباف گریبان شهردار را گرفت و موضوع تا تحقیق و تفحص مجلس از شهرداری نیز پیش رفت.
اخبار اولیه حاکی از آن بود برخی املاک توسط شهرداری تهران با شرایط خاص دراختیار بعضی اعضای شورای شهر، مدیران شهرداری و حتی برخی فعالان رسانه ای و شخصیت هایی خارج از شهرداری قرار گرفته که این موضوع با عنوان املاک نجومی شهرداری در افکارعمومی و رسانه ها بویژه شبکه های مجازی بازتاب بسیاری پیداکرد.
یکی از شعارهای اصلی قالیباف در دوران 12 ساله مدیریت شهری این بود که شهرداری یک نهاد خدماتی نیست بلکه نهادی اجتماعی و فرهنگی است که البته درحوزه اجرا و عملکرد هیچگاه نتوانست به این شعار جامعه عمل بپوشاند.
به واقع شهردار تهران در 12 سال گذشته به رغم تمامی اقدامات انجام شده، کارنامه قال توجه و مثبتی در حوزه آسیب های اجتماعی و رونق فعالیت های فرهنگی و مذهبی در مقایسه با فروش گسترده تراکم و شهرفروشی و همچنین تبدیل باغات به برج و ساختمان و ساخت و ساز گسترده و بی رویه در مناطق غربی پایتخت ندارد.
در یک کلام نمی توان عملکرد 12 ساله قالیباف در شهرداری تهران را سراسر مثبت یا منفی ارزیابی کرد، در کنار تمامی اقدامات مثبت و سازنده وی در پایتخت ضعف ها و کاستی های زیادی نیز وجود دارد که شاید بسیاری از آنها غیرقابل جبران یا هزینه جبران آنها بسیار سنگین باشد اما به نظر می رسد زمان، یادگارهای قالیباف در پایتخت را داوری خواهد کرد.
دراین میان برخی از کارشناسان و همچنین اعضای دوره چهارم شورای شهر، تهران را پس از 12 سال مدیریت قالیباف «زمین سوخته ای» می دانند که تحویل شهردار بعدی شده، هرچند که قالیباف این موضوع را اصلا قبول ندارد و از آن به عنوان کلمه ای در قامت ژست سیاسی یاد می کند و بر این باور است که تهران امروز در مقایسه با 12 سال قبل، شهری ساخته و آباد است.