تماشاگر اندیشمند تئاتر عنصر متعالی جامعه است

هدیه آزاده (بازیگر) از تماشاگری که بتواند با اندیشیدن به بررسی یک اثر نمایشی بپردازد، به عنوان عنصر متعالی جامعه یاد کرد.

هدیه آزاده، بازیگر نمایش «صعود مقاومت پذیر آرتورو اویی» نوشتۀ «برتولت برشت» که به کارگردانی «امیر دژاکام» در تالار حافظ تهران به روی صحنه رفته است، در گفتگو با خبرنگار ایلنا گفت: تکنیک فاصله‌گذاری تماشاگر را فعال از سالن تئاتر خارج می‌کند.

آزاده ادامه داد: زمانی که نام «برشت» مطرح می‌شود، بحث «اپیک» و سیستم «فاصله گذاری» به میان مى‌آید، شیوۀ اجرای فاصله‌گذاری مختص کارهای برشت نبوده و نیست، چرا که بسیاری از متون نمایشی دیگر نیز به این شیوه اجرا می‌شوند.

وی در ادامه با اشاره به این امر که این شیوه از پیسکاتور شروع شده و به دوران ما رسیده است، افزود: زمانی که نمایشنامه‌ای از «برشت» برای اجرا انتخاب می‌شود، شیوۀ «فاصله‌گذاری» جزء لاینفکی از اجرا خواهد بود.

این بازیگر که پیش‌تر در مجموعۀ تلویزیونی «علی البدل» به کارگردانی «سیروس مقدم» در نوروز 1396 مقابل دوربین ایفای نقش کرده است، با تأکید بر این امر که در این شیوه، تماشاگر اثر نباید فراموش کند که در سالن تئاتر نشسته و در حال تماشای یک جریان تاریخی، سیاسی و یا اجتماعی است، ادامه داد: این موضوع به روش‌های مختلف شکل می‌گیرد که استفاده از اسلاید و فیلم، که هر کدام به فراخور صحنه رویدادهایی را نشان داده و یا گزارشی را پخش می‌کند، از آن جمله است.

آزاده در همین راستا، به کارگیری ابزارهای مختلف از جمله نور و دکور در راستای ایجاد فاصله را از دیگر کارکردها در شیوۀ فاصله‌گذاری دانسته و اظهار داشت: هدف از ایجاد شیوۀ «فاصله گذاری» در نگاه برشت واداشتن تماشاگر به اندیشیدن بود و این تلاش ادامه یافت تا تماشاگر به جای احساس کردن، نتیجۀ اندیشیدن و برانگیختن یک واکنش را در خود تجربه کند.

بازیگر شخصیت «جیم کراکت» در نمایش «صعود مقاومت‌پذیر آرتورو اویی» در بخشی دیگر از این گفتگو، از تماشاگری که بتواند با اندیشیدن به بررسی یک اثر نمایشی بپردازد، به عنوان عنصر متعالی جامعه یاد کرده و تصریح کرد: تماشاچی این نوع از آثار نمایشی می‌تواند به عنصری فعال در همۀ عرصه‌های اجتماعی تبدیل شود، چرا که شیوۀ اجرایی آثار برشت و سیستم فاصله‌گذاری، یک شیوۀ آموزشی و فرهنگ‌ساز است.

این بازیگر جوان در ادامه، بازیگری در سیستم اپیک را دارای قواعد و قوانین خاص خود برشمرده و با اشاره به این امر که بازیگر در شیوۀ فاصله گذاری باید بتواند اندیشۀ یک شخصیت را نشان دهد نه این که با آن شخصیت یکی شود و در صحنه خود، تبدیل به کاراکتر نمایشنامه شود، یادآور شد: شیوۀ پیشنهادی برشت این بود که بازیگر، قبل از گفتن دیالوگ‌های کاراکتر خود بگوید: «آن مرد گفت:» یا «آن زن گفت:» تا به این روش باورپذیری به کم‌ترین اندازۀ ممکن برسد، چه در بازیگر و چه در نهایت تماشاگر.

وی قطع شدن صحنه قبل از اوج گیری آن را یکی دیگر از ویژگی‌های مهم شیوۀ «فاصله گذاری» برشمرد و گفت: در این گونه آثار  چه در صحنه، چه در آکسسوار و یا حتی در بازی بازیگران آشنایی زدایی صورت می‌گیرد، و این بدان معناست که بازیگر با استفاده از تعویض لباس و یا ایجاد تغییری در آن، جلوی چشم تماشاگر و در حین کار خود، تبدیل به کاراکتر دیگری از نمایش می‌شود و یا در قسمت‌هایی از نمایش، از قالب کاراکتر بیرون می‌آید و به شخصیت واقعی خود بر روی صحنه تبدیل می‌شود و حتی قسمتی از دیالوگ‌ها را خودش می‌گوید، نه کاراکتر.

آزاده با اشاره به این امر که اجرای نمایش «صعود مقاومت پذیر آرتورو اویی» با توجه به نمایشنامه و شیوۀ منتخب «امیر دژاکام» تصمیم بر اجرای کاریکاتورگونۀ کاراکترها گرفته شد، گفت: در پی جلسات متعدد تمرین، تحلیل و گفتگو در مورد اثر، دو کاراکتر برای ایفای نقش به من سپرده شد و طی گفتگوهای صورت گرفته و تحلیل این کاراکترها وجوه غالب شخصیتی آنها انتخاب شد و بنا بر پرداخت بیشتر آنها گذاشته شد.

بازیگر نمایش «صعود مقاومت پذیر آرتورو اویی» هر یک از تیک‌های رفتاری موجود در اثر را  از جمله ویژگی‌های مهم شخصیت‌های نمایش برشمرد و گفت: هر یک از آن‌ها بیانگر یک خصوصیت شخصیت مد نظر در اثر است که می‌تواند از طریق بدن و یا بیان به نمایش در آید.

آزاده افزود: ممکن است هیچ یک از این کاراکترها در دنیای واقعی وجود نداشته باشد و بر همین اساس، شخصی با داشتن این خصوصیات، غیرواقعی در نظر جلوه کند، اما با اغراق در یک خصوصیت و برجسته‌سازی و تأکید بر آن می‌توان تأثیر بیشتری بر روی تماشاگر گذاشت و همچنین تکنیک‌های فاصله‌گذاری را رعایت کرد.

وی در بخشی دیگر از این گفتگو با اشاره به این که تمامی شخصیت‌ها در آخرین اثر «امیر دژاکام» به این شکل پرداخت شده‌اند، ادامه داد: با این شیوه، تماشاگر تمام کاراکترها را بر اساس خصوصیات واقعی، اما متفاوت از واقعیت می‌بیند و در نهایت، نظرش به پیام اثر بیشتر جلب می‌شود، تا بیشتر بیاندیشد و نتیجه‌گیری کند، نه این که هم‌ذات پنداری کند و خود را جای یک کاراکتر بگذارد.

آزاده، اضافه کرد: نهایت کاری که شیوۀ فاصله گذاری با تماشاگر می‌کند، این است که تماشاگر فعال از سالن تئاتر خارج می‌شود.