تلویزیون اینترنتی، جایگزینی شبکه‌های تلویزیونی؟!

«روند تماشای تلویزیون و ماهواره در دنیا کاهشی است. ویدئوی آنلاین رشد را تجربه می کند. بازار ایران پتانسیل رشد چند برابری را دارد. موانع فعلی برای رشد عبارتند از بلاتکلیفی مجوز ویدیوی آنلاین، مدل حجمی فروش پهنای باند در سرویس های خانگی و عدم اقبال تولید کنندگان محتوا به این بازار.» این توئیتی است که مدتی پیش محمد جواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، منتشر کرد.

درست است که محتوای این توئیت به تغییر شیوه ارائه خدمات اینترنتی اشاره می کند ولی نکته مهمی در آن هست که از دید خیلی ها دور ماند. این اولین بار است که یک مدیر در این سطح، می پذیرد که مخاطب تلویزیون کاهش یافته. البته که اشاره آذری جهرمی به موضوعی جهانی است، ولی راستش این موضوع در ایران مصداق روشن و واضحی دارد.

تلویزیون ما تحت هیچ شرایطی نمی پذیرد که ریزش مخاطب داشته و اصرار دارد که هیچ افتی در هیچ سطحی از تولید برنامه رخ نداده است اما چیزی که عیان است چه حاجت به بیان است! در حال حاضر دو شبکه «آی فیلم» و «تماشا» از ذخیره غنی تلویزیون استفاده می کنند و شبکه هایی مثل «نسیم» و «نمایش» هم گهگاه به این انبار جذاب سر می زنند. تولید سریال ها با مشکلات مالی مواجه است و تبلیغات نه فقط در سریال ها که در برنامه های ورزشی، سیاسی و حتی کودک و نوجوان هم نفوذ کرده اند.

فارغ از سطح کیفی این آثار، اعتماد مخاطب است که از بین رفته. قاعدتا شما به کسی که برای کسب درآمد بیشتر کالایی را تبلیغ می کند اعتماد نمی کنید، چون می دانید هدف او تایید کیفیت نیست بلکه فروش محصول است ولی تلویزیون رسانه بی رقیب است و ممنوعیت موجود در قانون اساسی، سازمان صدا و سیما را به سازمانی انحصاری و بی رقیب بدل کرده.

شرایط فعلی مخاطبان تلویزیون مثل مرحوم پیکان طی دهه 60 است: با وجود همه نقص ها، این تنها گزینه موجود در کشور است و همه به ناچار باید شرایط آن را بپذیرند. اگرچه درست مثل پیان دوره این برخورد انحصاری تمام شده، راستش انحصار تلویزیون را قدرتمند نکرده؛ اگر تا چند وقت پیش ماهواره مهم ترین تهدید برای شکست انحصار آن بود حالا سایت ها و تلویزیون های اینترنتی مخاطب تلویزیون را جذب می کنند. وضعیت در ایران بغرنج تر است؛ چون دسترسی به اینترنت مخاطبان را بی نیاز از تماشای اجباری برنامه ها کرده، اشاره وزیر ارتباطات به گسترش این شبکه ها در دنیا درست و دقیق است؛ در سطح جهانی دست کم دو شبکه «نت فلیکس» و «آمازون» فعالیت گسترده ای دارند که علاوه بر جذب مخاطب وسیع و درآمد بالا برای تهیه کنندگان شان، زمینه ساخت مجموعه فیلم ها و سریال های جذاب را هم پدید آورده اند.

«نت فلیکس» امسال بیست سالگی اش را جشن گرفته و طبق گزارشی که به این مناسبت منتشر کرده مشخص شده که بیش از 190 کشور می توانند از تولیدات آن استفاده کنند. تعداد اعضای این سایت که ماهیانه بین 8 تا 14 دلار حق عضویت پرداخت می کنند در سال 2017 به 105 میلیون نفر رسیده است و این تعداد بیننده معادل 187 میلیون دلار سود خالص نصیب این شبکه کرده است.

آمازون هم که از سال 2016 به این بازار وارد شده، کانال های مشهوری مثل اچ بی او، شوتایم و سینه مکس را زیرمجموعه خودش قرار داده و به همان نسبت مخاطب آنها را جذب کرده است. این دو شبکه در سطح جهانی باعث تولید مجموعه فیلم ها و سریال های شگفت انگیزی شده اند؛ از وودی آلن تا نو آ بامبک در این شبکه فعالیت می کنند و بازیگرانی مثل تام هنکس، متیو مک کانهی، کوین اسپیسی و … در این مجموعه ها ظاهر شده اند.

همه اینها نشانه رونق و بیش از آن جنبه هنری آثار تلویزیونی است؛ برخلاف 50 سال پیش که تلویزیون مایه شرمساری روشنفکران بود حالا این شبکه ها یا دست کم برنامه های تلویزیون های اینترنتی، هنری تر و جذاب تر از محصولات سینمایی است. سینماها را فیلم های دنباله دار ابرقهرمانی و مملو از جلوه های ویژه پر کرده در حالی که تلویزیون فیلم های جمع و جور و سریال هایی با داستان های خارق العاده به تماشاگران ارائه می کند.

سینما تلاش می کند تماشای فیلم به تجربه ای منحصر به فردی در سالن سینما بدل شود، اما تلویزیون مثل همیشه موثرتر و فراگیرتر از سینماست، این بار البته هنری تر و روشنفکرانه تر.

این اتفاقات جهان امکانات شبکه های اینترنتی را برای ما مشخص می کند، فرصت هایی که نشان می دهد چطور می شود اسیر تلویزیون نشد و به شکل موازی بدون قانون شکنی، شبکه تلویزیونی خصوصی راه اندازی کرد. قاعدتا این شبکه ها به دلیل نظارت ارشاد با سانسور کمتری مواجه اند و مهم تر از آن به مخاطب حق انتخاب می دهند.

حالا تماشاگران می توانند متناسب با شرایط خودشان برنامه و سریال ها را انتخاب کنند و در هر جا و مکانی فیلم و سریال و برنامه های مختلف تولیدی یا غیرتولیدی را تماشا کنند. برای تولیدکنندگان هم تلویزیون اینترنتی فرصتی طلایی است، جایی است که می شود خطر کرد، برنامه های جسورانه خلق کرد و در ارتباط مستقیم با مخاطب آن را اصلاح کرد. حتی به سینماگران این فرصت را می دهد تا فیلم های کم هزینه اما تجربی تولید کنند.

این دموکراتیزه شدن ابزار و رسانه اوضاع را به کلی تغییر داده. تلویزیون هنوز هم قدرتمند است، اما این قدرت را طی 50 سال به دست آورده و بیشتر به خاطر اعتماد حاکمیت و دولت است که به اجبار مورد توجه قرار می گیرد. رسانه های اینترنتی بیشتر به فضای عمومی پاسخ می دهند و هنوز وجه سیاسی پیدا نکرده اند. در ایران تلویزیون های اینترنتی بیشتر برای تولید برنامه سرگرم کننده و به اصطلاح fun به کار رفته اند اما حتما در آینده کارکردهای دیگری هم پیدا می کنند.

در حال حاضر محتوای شبکه های تلویزیونی اینترنتی بیشتر سریال ها و فیلم های خارجی است؛ هم هزینه کمی دارند هم مخاطب بیشتری جذب می کنند اما واقعیت این است که این مسیر اوضاع روبراهی ندارد؛ کافی است بخشی از قانون کپی رایت در ایران تصویب شود تا تمام این برنامه ها به خطر بیفتد.

راه حل پیشنهادی همان کاری است که چند تلویزیون اینترنتی انجام داده اند: تولید برنامه های هفتگی، جذب اسپانسر و تبلیغ در فضای مجازی. آنها خلأ رسانه های رسمی را در فضای عمومی جامعه پر می کنند و با کمک سوپراستارها و چهره های جنجالی، برنامه هایی جذاب تولید می کنند. گسترش این نوع برنامه سازی کم کم به رونق اقتصادی هم کمک می کند. شبکه های تلویزیونی اینترنتی چیزی کم از شبکه های تلویزیونی خصوصی ندارند. چه بسا قدرتمندتر و فراگیرتر و کم هزینه تر از آنها هم هستند. فقط کافی است دقیق به آنها نگاه کنید. این یک فرصت طلایی است.