تله بزرگ تحریم نفتی ؛ چگونه باید از «آبان ماه سخت» عبور کنیم؟

یک کارشناس مسائل اقتصادی معتقد است اگر اروپایی ها به حمایت از ایران ادامه میدهند یک بخش آن به فضای حیثیتی خود آنها بر می گردد.
هر چه به آبان ماه یعنی روزهای موعود اعمال تحریمهای نفتی نزدیک می شویم این مسئله بیشتر مطرح می شود که در بازار نفت ایران و همین طور بازار نفت جهان چه اتفاقی خواهد افتاد. ترامپ چه اندازه قدرت هواهد داشت نفت ایران را در شرایط بحرانی قرار دهد و مانع فروش آن شود. برجام منهای آمریکا می تواند به داد نفت ایران برسد و فروش و برگشت پول آن را تضمین کند؟ متغیرهایی در بازار نفت شکل گرفته است که این سوال را به اذهان متبادر می کند که وضعیت نفت و فروش آن به چه شکلی خواهد بود و در ماههای آینده آقای زنگنه با چه چالشهایی روبرو خواهد بود؟
نامه نیوز در این باره با هادی حق شناس کارشناس مسائل اقتصادی گفت و گویی کرده است که از نظر می گذرانید.

نظر شما در رابطه با روزهای آینده و تحریمهای نفتی چیست؟ چه اتفاقی می تواند در این حوزه برای ایران بیفتد؟
حتما همه می‌دانند که بعد از برجام یکی از دستگاه‌های اجرایی که توانست از ظرفیت برجام استفاده کند، وزارت نفت و به طور مشخص این تدبیر آقای مهندس زنگنه بود که صادرات نفت که به زیر یک میلیون بشکه رسیده بود، در کوتاه‌ترین فاصله ممکن مجددا صادرات نفت به بالای دو و نیم میلیون بشکه رسید و ظرفیت تولید ایران در پسابرجام هم احیا شد. شرایط فعلی هم متفاوت‌تر از شرایط تحریم قبلی است و هم اینکه کار شاید از یک نگاه دیگر کمی سخت‌تر باشد. از این نظر که شرایط متفاوت با تحریم‌های قبلی است، چون تحریم‌های قبلی الزام قطعنامه‌های شورای امنیت را داشت و کشورها مکلف بودند قطعنامه‌های شورای امنیت را اجرا کنند، اما تحریم‌های جدید اینگونه نیست، یعنی اگر کشوری اجرا نکند، از منظر حقوق بین‌الملل و شورای امنیت سازمان ملل مجرم نیست. این بار صرفا بحث قلدری آمریکا مطرح است و آمریکا چون به تنهایی سهم بزرگی در اقتصاد جهان دارد، از این موقعیت ممتاز خودش در اقتصاد جهان و شرکت‌های بزرگ در آمریکا، دفتر یا کسب و کار دارند، آمریکایی‌ها استفاده می‌کنند و شرکت‌ها را تحت فشار می‌گذارند که با ایران مبادلات خود را کاهش دهند. نفت نخرند و کالایی نفروشند. لذا این بار کار آقای زنگنه سخت است، از این منظر که عرض کردم. البته شاید بشود به این نکته اشاره کرد که اگر ما در پسابرجام با مشتری‌های خود و به‌طور ویژه کشورهای آسیای جنوب شرقی که از ما نفت می‌خریدند، روابط خود را بیش از اروپایی ها گسترش می دادیم در حال حاضر وضعیت راحت تری داشتیم. بعد از برجام ما به دنبال مشتری‌های اروپایی رفتیم، شاید اگر آن قضیه یک مقدار کمرنگ می‌شد، همین اتفاق که توتال از ایران رفت و شرکت چینی به پارس جنوبی آمد، شاید اگر در این باره تدبیر بهتری انجام می‌دادیم، امروز رجوع مجدد ما به هند و چین ساده تر و آسان تر می‌شد، ولی به هر حال امروز بخش انرژی ما، بخش وزارت نفت یا وزیر نفت ما طبیعتا با این چالش فروش نفت مواجه است که البته در این یکی، دو ماه گذشته که تحریم‌ها شروع شده، ما با کاهش میزان فروش مواجه شدیم، هم با کاهش فروش نفت مواجه خواهند شد، هم با کاهش سرمایه گذاری در بخش نفت و گاز و پتروشیمی مواجه خواهد شد و هم به نظر می‌رسد که در انتها نفت با توجه به این تحریم‌هایی که شناورهای ایرانی مشمولش شدند، در این بخش هم به نظر می‌رسد که وزارت نفت ما دچار مشکل خواهد شد. اینجا بالاخره آقای زنگنه باید با تدبیر گذشته و شرایط تحریمی و پسابرجام از این تجارب ارزشمند قبلی باید استفاده کند که هم بتواند میزان فروش را افزایش دهد و هم میزان صادرات نفت و هم میزان جذب سرمایه در بخش نفت و گاز و پتروشیمی را پیش ببرد.
سوالی که پیش می آید این است که ما در رابطه با برگشت پول نفت، مجبوریم دوباره برویم سمت دورزدن تحریم‌ها یا وضعیت گذشته حاکم نخواهد بود؟

ما در ارتباط با پول مشکلی نخواهیم داشت، به دلیل اینکه بالاخره ما اگر سالی ۵۰-۴۰ میلیارد دلار، حالا کمتر یا بیشتر با این نرخ‌های فعلی نفت می‌فروشیم، بیش از این کالا وارد می‌کنیم. این کالاها هم کالاهای واسطه‌ای است، هم کالای مصرفی است، هم کالای سرمایه‌ای است و بنابراین ما بخشی از نیازهایمان به راحتی توسط همین هند و چین و کشورهای آسیای جنوب شرقی تامین است. ما زمانی نیاز به پول داریم که بخواهیم کالا را از سایر کشورها تامین کنیم، ولی بر اساس اطلاعات و آمار موجود به‌خصوص در این یک دهه گذشته سهم کشورهای آسیای جنوب شرقی در تامین واردات و نیازهای وارداتی ایران سیر سعودی داشته، لذا برای انتقال پول می‌شود آن بحث تهاتر کالا به کالا را مطرح کرد. به نظر من این می‌تواند بخشی از انتقال پول ایران را حل کند.
در رابطه با اروپا چطور؟ آنها به حمایت از ایران ادامه می دهند؟
نیز اروپایی‌ها به نظر می‌رسد که این بار اگر پای برجام ماندند، صرفا به این دلیل نیست که ایران پایبند برجام بوده، گرچه این نکته مهمی در منطقه است و نزدیکی ایران در منطقه برای برخی از شرکای اروپایی‌ها در منطقه بسیار پراهمیت است، اما مسئله مهم‌تر از نکته‌ای که ذکر کردم، این است که اگر اروپایی‌ها از ایران حمایت نکنند، حیثیت آنها در مقابل آمریکایی‌ها دچار مشکل خواهد شد. بالاخره آلمان با توجه به برخوردی که آمریکا با خود اروپا و یا آلمان دارد انجام می‌دهد در مورد تعرفه برخی از کالاها، می‌شود گفت ایران سنگر اولی است در مقابل با آمریکا و لذا اروپایی‌ها بابت حفظ پرستیژ جهانی خودشان و همچنین حفظ منافع خودشان، به نظر من مجبورند از برجام حمایت کنند که به لحاظ سیاسی تا حالا به نظر می‌رسد که بهترین موضع‌گیری‌ها را کرده‌اند. این ظرفیت سیاسی‌ای که وجود دارد، تبدیل آن به منافع اقتصادی دو طرف، هنری است که اروپایی‌ها باید به خرج دهند، ولی اگر اروپایی‌ها در قضیه ایران در مقابل آمریکا کوتاه بیایند و همکاری نکنند، به نظر من آمریکا کاری که با چین، با مکزیک، با کانادا و با خود اروپایی‌ها دارد انجام می‌دهد، قطعا آمریکایی‌ها جسورتر خواهند شد، یعنی آن تک‌قطبی جهان من فکر می‌کنم بیشتر اینجا خودش را نشان خواهد داد، اگر اروپایی‌ها نتوانند از منافع خودشان در مقابل ایران حمایت کنند.
از این رو نقش بازیگرانی که ایران با آنها در ارتباط است هر کدام در جای خود مهم است و دیپلماسی نفتی ما می تواند با در نظر گرفتن هر کدام از اینها، هزینه های ایران را برای مقابله با تحریم ها مدیریت کند و از روند ایجاد یک سیستم فلج کننده بکاهد.