تفاوت عمده اقلام صادارتی ترکیه و ایران
بررسی منافع حاصل از صادرات کالاهای با ارزش‌افزوده بالا بیانگر آن است که کشورهای کمتر توسعه‌یافته عمدتا محصولات واسطه‌ای و کشورهای توسعه‌یافته‌تر بیشتر محصولات نهایی (شامل محصولات مصرفی و سرمایه‌ای) صادر می‌کنند.
برآیند نتایج مطالعات مختلف در این زمینه نشان می‌دهد ارزش‌افزوده‌ای که صادرات محصولات نهایی در مقایسه با صادرات محصولات واسطه‌ای ایجاد می‌کند، بیشتر است. بنابراین ضروری است که در جهت توسعه صنایع صادراتی با ارزش‌افزوده بالا در کشور اقدامات موثری چون مشارکت با سرمایه‌گذاران خارجی، افزایش مخارج تحقیق و توسعه و برندسازی محصولات صورت گیرد. براساس گزارشی که از سوی موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی منتشر شده، ترکیه منافع بالایی از محصولات صادراتی «صنایع تولید مواد و محصولات شیمیایی» از طریق واردات کالاهای واسطه‌ای این صنعت از ایران و تبدیل آن به محصول نهایی و صادرات به ایران کسب می‌کند. به گزارش دنیای اقتصاد، این در حالی است که ایران تنها به صادرات محصولات با ارزش‌افزوده پایین‌تر این صنعت مبادرت می‌کند. بر اساس آمارهای این گزارش، متوسط صادرات و واردات محصولات واسطه‌ای ایران با ترکیه طی دوره 93-1389 به ترتیب 15/ 1 و 5/ 1 میلیارد دلار در سال بوده است؛ ضمن اینکه کسری تجاری ایران با ترکیه در این نوع کالاها طی این دوره کاهش نشان می‌دهد.
همچنین طی این دوره، متوسط صادرات و واردات محصولات نهایی ایران با ترکیه به ترتیب 147 میلیون دلار و 4/ 1 میلیارد دلار بوده است که علاوه بر حجم اندک صادرات کالاهای نهایی به این کشور، کسری تجاری ایران با ترکیه نیز در حال افزایش بوده است. در بین صادرات کالاهای واسطه‌ای ایران به ترکیه، کالاهای «صنایع تولید مواد و محصولات شیمیایی» به‌طور متوسط دارای سهم 50 درصدی است. این کالاهای صادراتی ایران به ترکیه از طریق ترکیب با سایر نهاده‌های تولید به محصول نهایی همین صنعت در ترکیه تبدیل شده که می‌تواند بخشی از محصولات صادراتی نهایی ترکیه به جهان از جمله ایران باشد. صادرات کالاهای نهایی «صنایع تولید مواد و محصولات شیمیایی» ترکیه به ایران طی دوره 93-1385 به‌طور متوسط سالانه حدود 151 میلیون دلار بوده است. براساس محاسبات صورت گرفته در این گزارش، هر دلار واردات محصولات «صنایع تولید مواد و محصولات شیمیایی» ترکیه از دنیا، منجر به 10 سنت صادرات محصولات نهایی همین فعالیت در ترکیه می‌شود. بنابراین صادرات 785 میلیون دلاری کالاهای «صنایع تولید مواد و محصولات شیمیایی» ایران به ترکیه در سال 1393(که نزدیک 100 درصد آن واسطه‌ای است)، موجب صادرات 78 میلیون دلار کالای نهایی ترکیه شده است.
بنابراین از واردات 194 میلیون دلاری محصولات نهایی این صنعت از ترکیه در سال 1393، تقریبا 78 میلیون دلار آن، حاصل ایجاد ارزش‌افزوده روی صادرات محصولات واسطه‌ای ایران بوده است. همچنین به‌طور متوسط طی 5 سال گذشته، 63 درصد از محصولات نهایی وارداتی ایران از صنعت مذکور ترکیه، متعلق به صنایع «تولید دارو و مواد شیمیایی مورد استفاده در پزشکی و محصولات دارویی گیاهی» با سهم 32 درصد و «تولید صابون و مواد پاک‌کننده و لوازم بهداشت و نظافت و عطرها و لوازم آرایش» با سهم 31 درصد بوده است. در ضمن این دو صنعت به ترتیب جزء صنایع با فناوری بالا و با فناوری نسبتا بالا هستند. از نظر نگارنده گزارش، به‌منظور کسب منافع بیشتر، توسعه صنایع «تولید دارو و مواد شیمیایی مورد استفاده در پزشکی و محصولات دارویی گیاهی» و «تولید صابون و مواد پاک‌کننده و لوازم بهداشت و نظافت و عطرها و لوازم آرایش» ضروری است.
