تعداد معتادان چگونه کاهش یافت!؟
چندی پیش قائم مقام دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر با استناد به آمارگیری سال ۹۰ درخصوص مصرف‌کنندگان مواد مخدر در ایران (۶.۹ درصد) و مقایسه آن با آمار سال ۹۴ (۵.۳۹ درصد) چنین استنباط کرد که در این سال‌ها تعداد مصرف کنندگان کاهش یافته است حال آنکه رییس کارگروه کاهش تقاضای اعتیاد مجمع تشخیص مصلحت نظام ضمن رد این موضوع، نحوه آمارگیری در کشور در این خصوص را قابل اتکاء ندانست و گفت که روش آمارگیری اشتباه و وضعیت جامعه و خانواده‌ها گویای همه چیز است.
سعید صفاتیان، رییس کارگروه کاهش تقاضای اعتیاد مجمع تشخیص مصلحت نظام در گفت‌وگو با ایسنا، با بیان اینکه طی ۲۰ سال گذشته آمارهای متفاوتی از وضعیت اعتیاد کشور توسط سازمان‌ها و نهادهای مختلف منتشر شده است، افزود: تقریبا همه کارشناسان انتقاداتی مبنی بر روشهای شناسایی معتادان در ایران، با روش‌هایی که در اروپا و آمریکا انجام می‌شود را مطرح می‌کنند چرا که عملا استفاده از روشهای آنها در ایران امکان پذیر نیست. در کشورهای اروپایی وقتی از شخصی سوال می‌شود که آیا از مواد مخدر استفاده می‌کند یا نه؟ با توجه به این که در این کشورها معتاد یک بیمار است، کسی را به جرم اعتیاد به زندان نمی اندازند و فرد از کار بیکار نمی‌شود، بین ۸۰ تا ۹۰ درصد از مصرف کنندگان مواد مخدر به این سوال پاسخ درست می‌دهند.
وی با تاکید بر اینکه در این کشورها جامعه تا حدودی وجود معتادان را پذیرفته است و آنها را مایه ننگ تلقی نمی‌کند، اظهار کرد: این درحالیست که در کشور ما با توجه به شرایط فرهنگی، این وضع بالعکس است به خصوص برای اقشار دانشجو یا کارمند وضعیت پاسخگویی در این باره بدتر هم می‌شود.
صفاتیان با بیان اینکه روش آمار گیری درخصوص تعداد معتادان آنهم با استفاده از خود اظهاری با حضور در درب منازل به نتایج قابل قبولی منتهی نمی‌شود، تصریح کرد: در شرایط موجود اگر به درب منازل برویم و از صاحب خانه بپرسیم که آیا اعتیاد دارد یا نه؟ فکر می‌کنید پاسخ این افراد تا چه حد می‌تواند درست باشد؟ بنابر نظر کارشناسان این پاسخ‌ها حداکثر ۳۰ تا ۴۰ درصد صحیح خواهند بود. حا ل اگر از این افراد پرسیده شود آیا در خانواده شما کسی مواد مخدر استفاده می‌کند یا نه؟ فکر می‌کنید این فرد حاضر است بگوید که پدرم مصرف کنند مواد مخدر است؟ یا برای مثال مادری بگوید پسر دانشجوی سال سوم پزشکیم از شیشه استفاده می‌کند؟ یا دخترم گل می‌کشد؟ .
این درمانگر اعتیاد با انتقاد از اینکه در وهله اول نحوه آمار گیری ما در خصوص در آمار اعتیاد دچار مشکل است اظهار کرد: مردم به راحتی به اینگونه سوالات پاسخ نمی دهند و در این شرایط آمار معتادان کشور قطعا بیشتر خواهد بود. در سالهای اخیر دو آمار متفاوت در خصوص تعداد معتادان در کشور اعلام شده است. در سال ۹۰ اعلام شده بود که ۱ میلیون ۳۰۰ هزار نفر معتاد در کشور وجود دارد. ستاد مبارزه با مواد مخدر نیز تا سال گذشته تنها بر روی همین آمار دست می‌گذاشت. در واقع طی ۵ تا ۶ سال گذشته تنها با همین آمار سرو کار داشتیم.
تحقیقی که حاکی از وجود ۴میلیون و ۲۰۰ هزار معتاد در کشور است
وی با بیان اینکه تحقیق دیگری طی ۶ و۷ سال گذشته انجام شده و به حداکثر به ۴ میلیون و ۲۰۰ هزار و حداقل ۱.۵ میلیون معتاد اشاره کرده بود، اضافه کرد: بر اساس همین پژوهش به طور میانگین عنوان می‌شود ۲.۵ میلیون معتاد در کشور وجود داشته؛ این آمار تنها شامل معتادان مصرف کننده دائمی نبود، بلکه مصرف کنندگان تفننی، یک بار مصرف کنندگان در سال گذشته و یا حتی یک بار مصرف کننده در تمام طول زندگی را نیز شامل می‌شد که وجود این تعداد متغیر زیاد در این آمار گیری باعث کاهش صحت آن می‌شود.
صفاتیان آمار ستاد مبارزه با مواد مخدر در خصوص وجود ۲میلیون و ۸۰۰ هزار مصرف کننده مواد مخدر را مربوط به مصرف کنندگان روزانه دانست و گفت: در صورتی که بخواهیم سایر مصرف کنندگان انواع مواد مخدر را با توجه به نوع آمارگیری نادرست آن به این تعداد اضافه کنیم، قطعا این آمار افزایش خواهد یافت.
افزایش تعداد معتادان با نگاه کردن به وضعیت جامعه و خانواده‌ها
از چه برنامه‌ای استفاده کرده‌ایم که ارزیابی‌های آن نشان می‌دهد تعداد معتادان کاهش یافته‌است؟
وی با اشاره به نمود افزایش تعداد معتادان با نگاه کردن به وضعیت جامعه و خانواده‌ها ادامه داد: حتی اگر معتادی در اقوام درجه یک افراد وجود نداشته باشد در نهایت در لایه‌های سوم و یا چهارم شاهد حضور فرد معتاد در خانواده‌ها هستیم که نشان می‌دهد تعداد معتادان در طول سالهای اخیر افزایش داشته است.
این درمانگر اعتیاد با انتقاد از آمار اعلام شده توسط ستاد مبارزه با مواد مخدر در خصوص کاهش تعداد معتادان توضیح داد: باید ببینیم چه برنامه هایی در طول این سالهای در کشور داشتیم که می توانیم ادعا کنیم این آمار کاهش یافته است؟ اگر این آمارها کاهش یافته در حوزه پیشگیری از چه برنامه‌هایی استفاده کرده‌ایم و در ادامه سندهای علمی برنامه های اجرا شده در محیط کاری ، جامعه، بین سربازان و دانش آموزان را ارائه کنیم.
صفاتیان در ادامه میزان مصرف مواد مخدر در میان کارگران را تا ۲۲ درصد دانست و گفت: گاهی این میزان در صورت مصرف توامان الکل و مواد مخدر تا ۳۰ درصد نیز افزایش می‌یابد. حال از چه برنامه‌ای استفاده کرده‌ایم که ارزیابی‌های آن نشان می‌دهد تعداد معتادان کاهش یافته‌است؟.
وی با بیان اینکه گاهی برنامه‌هایی به شکل پایلوت در مناطقی از کشور انجام می‌شود و مدعی ساخت شهر بدون اعتیاد است، افزود: این برنامه‌ها از نظر علمی درست نیستند. مگر می‌شود شهری با ۳۰هزار نفر جمعیت هیچ معتادی نداشته باشد؟ عملا چنین چیزی در واقعیت ممکن نخواهد بود. در نتیجه آمار معتادان کاهش نیافته است، چرا که دراین خصوص نه برنامه‌ریزی و نه ارزیابی درستی داشته‌ایم.
این درمانگر اعتیاد در پاسخ به اعلام ستاد مبارزه با مواد مخدر در خصوص نادرست بودن آمار ابتدایی اعلام شده مبنی بر وجود ۱ میلیون و ۳۰۰ هزار معتاد در کشور، گفت: این گفته‌ها بعد از انتشار آمار ۲ میلیون و ۸۰۰ هزار نفر معتاد در کشور مطرح شدند. باید پرسید چرا تا پیش از اعلام آمار جدید چنین ادعایی مطرح نمی‌شد؟تا سال ۹۲ و تا زمان اعلام آمار جدید هیچ مصاحبه‌ای از ستاد مبارزه با مواد مخدر مبنی بر نادرستی آمار ۱ میلیون ۳۰۰ هزار نفر چرا وجود ندارد؟.
بر اساس پژوهش اخیر تعداد معتادان ۲ میلیون و ۸۰۰ هزار نفر است/بر این اساس تعداد معتادان کاهش یافته
این درحالیست که پرویز افشار، سخنگوی ستاد مبارزه با مواد مخدر در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به کاهش تعداد معتادان کشور و دلایل آن گفت: در سال ۹۰ چند پیمایش ملی در مورد شیوع اعتیاد در کشور انجام شد. یکی از این طرح‌ها که از لحاظ متدلوژی و روش شناسی دقیقا مشابه طرح پیمایش سال ۱۳۹۴ بود، رقم سوء مصرف کنندگان مواد مخدر را تا ۳ میلیون و ۳۹۰ هزار نفر اعلام کرد اما ستاد مبارزه با مواد مخدر به هر دلیلی نتایج این پیمایش را اعلام نکرد و اقدام به انتشار آمار پیمایش دیگری با ارقام پایین‌تری کرد.
وی با اشاره به انتشار آمار این پژوهش به عنوان مبنای آمار رسمی، که حجم نمونه متفاوتی با پژوهش ۳ میلیون و ۳۰۰ هزار نفری داشت، افزود: آمار رسمی اعلام شده مربوط به پژوهشی بود که تعداد معتادان را ۱ میلیون ۳۲۵ هزار نفر می‌دانست. بعد از این که ستاد مبارزه با مواد مخدر متوجه شد این آمار با واقعیت اجتماعی و مطالعات میدانی سازگاری ندارد با همکاری سازمان بهزیستی کشور طرح دیگری را در سال ۹۴ اجرا کرد که حجم نمونه آن مشابه با همان طرح ۳ میلیون ۳۹۰ هزار نفر در سال ۹۰ بود. تعداد معتادان در پژوهش اخیر ۲ میلیون و ۸۰۸ هزار نفر بود که نشان می‌داد شیوع مصرف مواد مخدر در کشور کاهش یافته و احتمالا بعضی از مظاهر اعتیاد مانند تجاهر خیابانی افزایش یافته است.
افزایش ۵۰۰۰ مرکز به مراکز درمان اعتیاد ناشی از وجود متقاضی و ایجاد بازار در کشور است
با این وجود صفاتیان در حالی که کاهش تعداد معتادان در کشور را رد کرد، افزایش تعداد مراکز درمان اعتیاد از ۲هزار مرکز در سال ۸۹ به ۷ هزار مرکز (رشد حدود ۲۹ درصد) در سال جاری را نشان دهنده افزایش تعداد معتادان دانست و تصریح کرد: باید این سوال را پرسید که افزایش ۵ هزار مرکز درمان ناشی از چیست؟ آیا نباید متقاضیانی وجود داشته باشد که به این مراکز بروند؟ وقتی با ا فزایش تعداد این مراکز مواجه هستیم یعنی بازاری در جامعه ایجاد شده است و تعداد معتادان و تمایل آنان برای درمان در حال افزایش است.
این درمانگر اعتیاد یکی دیگر از دلایل افزایش این مراکز را فعالیت بیشتر سیستم درمان اعلام کرد و افزود: البته افزایش تعداد افرادی که به دنبال درمان اعتیاد رفته‌اند نیز ابعاد مختلفی دارد که قابل بحث است. در این خصوص این سوال مطرح می‌شود که چرا ماندگاری درمان در میان معتادان کشور تنها به ۱۰ درصد رسیده است؟.
