تعادل قیمت بازار کاغذ در گرو برخورد با متخلّفان
افزایش ۲۲ درصدی قیمت کاغذ طی ایام برپایی نمایشگاه کتاب تهران و از سویی محدودیت‌هایی که در عرضه کاغذ با ارز دولتی به ناشران وجود دارد، یکی از نگرانی‌های جدی این روزهای فعالان عرصه نشر است.
آنها معتقدند اگر برخوردی جدی با واردکنندگان کاغذی که دست به احتکار آن می‌زنند و در بازار آزاد با قیمت‌های بسیار بالا می‌فروشند، انجام نگیرد، باید منتظر مرگ تدریجی این بخش فرهنگ باشیم.
به گزارش بازتاب به نقل از ایران، سال گذشته در همین اثنا بود که افزایش تدریجی قیمت کاغذ آن هم تحت تأثیر نوسانات ارزی با صعودی یکباره روبه‌رو شد. برای حل بحران مذکور قرار به واردات کاغذ با ارز دولتی گذاشته شد که ابتدا سه هزار و 800 تومان و کمی بعد هم چهار هزار و 200 تومان شد. از شرح دوباره حاشیه‌های واردات نخستین مرحله کاغذ در اواخر بهار سال گذشته که بگذریم، مسئولان فرهنگی با دعوت از سازمان‌ها و تشکل‌های تأثیر‌گذار و ذینفع در بحث واردات کاغذ در کارگروه کاغذ قرار بر کنترل جدی شرایط گذاشتند. با این حال باز هم واردات و توزیع کاغذ با اما و اگرهای بسیاری روبه‌رو است، آنچنان که طی یکی-دو هفته اخیر هر بند کاغذ با افزایشی یکصد هزار تومانی روبه‌رو شد و قیمت آن در بازار آزاد به حدود 550 هزار تومان رسید.
امیر حسین زادگان، مدیر مسئول انتشارات ققنوس درباره افزایش قیمت‌های یک سال اخیر کاغذ که هم‌اکنون به بندی حدود 550 هزار تومان رسیده گفت:«قیمت هر بند کاغذ اوایل سال گذشته حدود 120 هزار تومان بود که تا اواخر سال به‌بندی 350 هزار تومان هم رسید. مسئولان وقتی قرار به اختصاص ارز دولتی برای واردات کاغذ گذاشتند باید برنامه‌ای جدی برای کنترل تخلفات احتمالی هم در نظر می‌گرفتند. از تمام کاغذی که طی سال 97 وارد کشور شده تنها حدود 15 درصد آن توزیع شده و مابقی آن سرنوشتی نامعلوم دارد.»
مدیرمسئول نشر ققنوس معتقد است در شرایط فعلی که کنترل شرایط از دست همه خارج شده، بهتر است ارز دولتی از واردات کاغذ حذف شود تا شرایط بازار آن به اوضاع و احوال عادی بازگردد. البته بر اساس آخرین تصمیم‌گیری مسئولان دولتی قرار شد کاغذ به جای ارز دولتی با ارزنیمایی وارد شود که حسین زادگان حتی با آن هم مخالف است و تأکید بر ادامه حاشیه‌های فعلی دارد.
این روزها بازار شایعات هم به مشکلات دامن زده، آنچنان که طی یک هفته اخیر برخی شنیده‌ها حاکی از آن بود که کاغذ به‌بندی حدود 700 هزار تومان هم رسیده است.
غلامرضا شجاع، مدیرعامل شرکت تعاونی لیتوگرافان ایران، نماینده مصرف‌کنندگان تشکل‌های استان‌های سراسر کشور(بجز تهران) یکی از قدیمی‌ترین اعضای کارگروه کاغذ به شمار می‌آید، او نیز در تشریح برخی مشکلات فعلی بازار کاغذ گفت:«بنابر تصمیم وزارت صنعت، معدن و تجارت از یازدهم شهریور سال 97 قرار شد مسئولیت‌های مرتبط با کاغذ به وزارت ارشاد واگذار شود. در جلسات کارگروه کاغذ همه نمایندگان، همه تشکل‌ها و سازمان‌های دعوت شده حضور داشتند، منتهی به جز یکی-دو مرتبه خبری از همکاری نمایندگان مجلس و حضور آنان در جلسات نبود.»
او معتقد است مسئولیت‌های واردات کاغذ تا قبل از رسیدن آن به گمرک به عهده ارشاد و کارگروه است و بعد از آن، به عهده وزارت صنعت، معدن، تجارت و همین طور سازمان حمایت از مصرف‌کننده و تعزیرات. شجاع ادامه داد:«سازمان‌هایی که به برخی از آنها اشاره شد باید تخلفات را ردیابی کرده و کاغذ را در اختیار کارگروه بگذارند. تنها کمتر از 25 درصد کاغذ وارد شده در اختیار کارگروه قرار گرفته، به همین واسطه معتقدم که کارگروه به وظیفه خود عمل کرده، منتهی سازمان‌هایی که قدرت نظارتی و برخوردی دارند باید اقدامی جدی در مواجهه با متخلفان انجام بدهند.»
به‌گفته شجاع، کارگروه مذکور سال گذشته موفق به توزیع 16 هزار تن کاغذ میان ناشران شده است؛ او در پاسخ به اتهامی که به برخی ناشران در خصوص فروش کاغذ دریافتی با ارز دولتی شنیده می‌شود هم گفت:«به غیر از مواردی انگشت شمار این اتهام را رد می‌کنم و در پاسخ به دوستان باید به نمونه‌ای اشاره کنم در برخی موارد کاغذ وارداتی به شکل رول بوده، خب ناشران که امکان استفاده از کاغذ به این شکل را ندارند باید آن را با کاغذ بند معاوضه کنند. ناشران در شرایطی مشغول فعالیت هستند که بی‌اغراق طلای خود را به خاک تبدیل می‌کنند.»
این عضو کارگروه کاغذ تأکید دارد، ارزی که برای خرید کاغذ اختصاص یافته به مردم تعلق دارد و در شرایط فعلی اقتصادی کسی حق سوءاستفاده از آن را ندارد. از همین رو هم تأکید دارد که کارگروه اسامی واردکنندگان متخلف را تهیه کرده و برای برخورد کردن در اختیار سازمان تعزیرات قرار داده است. البته هدف از این رسیدگی تنها جریمه شدن متخلفان نیست، بلکه نه تنها کارت بازرگانی آنان باطل می‌شود بلکه باید جریمه درنظر گرفته شده را با کاغذ ارائه بدهند.
به‌گفته این فعال حوزه نشر در مقایسه واردات کاغذ سال 97 با سال 96 تنها با کاهشی 14 درصدی در کاغذ چاپ و تحریر روبه‌رو هستیم. بر اساس آخرین آمار سازمان گمرکات کشور سال 97 مقدار 269 هزار تن و 916 کیلو کاغذ رول و شیت وارد شده، در سال 96 این مقدار برابر 314 هزار تن است.
به‌گفته شجاع از آنجایی که بر اساس آمار ارائه شده از سوی اتحادیه و صنوف نشر فعالیت بخش‌های مختلف نشر با کاهشی 34 درصدی روبه‌رو شده است. از همین رو تأکید دارم که گرانی‌های فعلی کاغذ به هیچ وجه معقول نیست و از سویی نباید تا این اندازه با کاهش آن در بازار روبه‌رو می‌شدیم. بگذارید آمار واردات کاغذ روزنامه را هم بگویم، در سال 96 مقدار 55 هزار تن و 900 کیلو کاغذ وارد شده و در سال 97 هم 40 هزارتن و 853کیلو. در حوزه کاغذ روزنامه هم با کاهشی 27 درصدی روبه‌رو شده‌ایم که به همین نسبت تیراژ و تعداد صفحات روزنامه‌ها و نشریات چاپی کاهش پیدا کرد.
مرداد ماه سال گذشته به دستور وزیر ارشاد برای قیمت کاغذ نشر و مطبوعات قیمت‌گذاری می‌شود اما وزارت صمت، سازمان تعزیرات و دیگر سازمان‌های مرتبط با وزیر ارشاد همکاری نمی‌کنند و تنها چند روز بعد از اعلام قیمت‌ها از سوی وزارت ارشاد بین چهار تا پنج هزار کامیون کاغذ از تهران خارج شده و به انبارهای غیرتخصصی در اطراف تهران منتقل می‌شوند. شجاع هم تأکید دارد که دولت باید بگذارد تا کاغذ با ارز آزاد وارد کشور شود تا شاهد حذف تخلفات فعلی باشیم.
محمدعلی جعفریه، مدیر مسئول «انتشارات ثالث» هم درباره مشکلات فعلی ناشران در تهیه کاغذ گفت:«از دو طریق امکان تهیه کاغذ فراهم است، یکی از طریق کارگروه کاغذ که مسئولیت توزیع را به اتحادیه «آشنا» سپرده و دیگری از طریق بازار آزاد که متأسفانه دست دلالان افتاده است. معامله‌هایی که در بازار آزار صورت می‌گیرد اغلب صوری و بدون ارائه مدرک است. از آنجایی که اغلب ناشران امکان خرید کاغذ آزاد ندارند، این کاغذ از سوی برخی خریداری شده و به شکل دفترچه به کشورهای عراق و افغانستان قاچاق می‌شود، از این طریق از مابه‌التفاوت ارز استفاده کرده و منفعت مالی نصیبشان می‌شود.»
او ضمن گلایه به برخی همکاران و افرادی که منافع گروهی صنعت نشر را فدای منفعت شخصی خود می‌کنند ادامه داد:«همه ما سوار یک کشتی هستیم، این تصور اشتباهی است که گمان کنیم با سوراخ کردن این کشتی بلایی سرخودمان نمی‌آید! اگر شرایط به همین ترتیب ادامه پیدا کند آن وقت طبیعی است که دولت از اختصاص ارز حتی نیمایی هم به کاغذ پشیمان شود. مسئولان باید بررسی کنند و ببینند چه نقاط ضعفی منجر به بروز تخلفات شده تا جلوی آن را بگیرند.»
او کاغذی را که از طریق کارگروه به دست ناشران می‌رسد، کافی نمی‌داند و نتیجه‌اش را کاهش قابل توجه تیراژ کتاب‌ها می‌داند. او ادامه داد:«در شرایط فعلی اغلب آثارمان با تیراژهای یک هزار و 100 نسخه‌ای، 770 و 550 نسخه‌ای منتشر می‌شود. اگر شرایط به همین منوال ادامه پیدا کند قادر به ادامه کار نخواهیم بود. بگذارید مثالی بزنم، کتاب 800 صفحه‌ای با کاغذ‌بندی 120 هزار تومان را 88 هزار تومان قیمت زده‌ایم، حالا اگر با بندی 400 هزار تومان همین تعداد صفحه کتاب را بخواهیم منتشر کنیم حدود 200 هزار تومان می‌شود. نه من ناشر چنین سرمایه‌ای دارم و نه اینکه مردم قادر به خرید کتاب با چنین قیمت‌هایی هستند.
ابوالقاسم شهلایی مقدم، مدیر انتشارات «نقش و نگار» هم گفت:«درارتباط با کاغذ ما با ابهام زیادی روبه‌رو هستیم و هیچ گونه اطلاعاتی نداریم.البته بنابر این بوده که تمام اطلاعات در شورایی با عنوان کارگروه ساماندهی کاغذ جمع‌آوری شود.اعضای کارگروه از سازمان‌ها و وزارتخانه‌های مختلفی هستند، منتهی مسأله اینجاست که ضمانت اجرایی تصمیمات این کارگروه چیست! اگر قرار به ساماندهی مسأله کاغذ است باید این اتفاقات از یک مجرا انجام شود وگرنه به نتیجه محسوسی منتج نخواهد شد. با این حال تا جایی که من مطلع هستم کارگروه کاغذ تا به امروز گزارشی در این خصوص ارائه نکرده است.»
این مسئول نشر یکی از اقدامات مؤثر در کنترل شرایط بازار کاغذ را در این می‌داند که کارگروه آمار و ارقام دقیق هر دوره واردات کاغذ که در نهایت 3 ماه زمان می‌برد اطلاع‌رسانی کند. این آمار باید از حدود سه-چهارماه قبل از تحریم‌های سال گذشته تا زمان حاضر باشد. تا وقتی اطلاعی از این موارد نداشته باشیم قادر به درک شرایط فعلی نخواهیم بود. البته او تأکید دارد باید به کارگروه کاغذ قدرت اجرایی هم داده شود و از سویی وزن نهادهای صنفی هم بیشتر از قبل شود.
شهلایی مقدم ادامه داد:«حدود 25 سال کاغذ سهمیه‌بندی شده به دست ناشران می‌رسید. البته به‌دلیل تخلفاتی که رخ داد این کار در سال 86 متوقف شد. رانت و فساد در این شیوه توزیع کتاب وجود داشت اما در عوض تقریباً هیچ ناشری بدون کاغذ سهمیه‌ای کتاب چاپ نمی‌کرد. با تکیه بر همین تجربه ارشاد می‌داند که کدامیک از ناشران کار حرفه‌ای می‌کنند و کدام‌شان کاغذ فروشی می‌کنند. باید آمار دقیقی از این مسأله منتشر شود.»
محمود آموزگار، نایب رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران هم گفت:«یکی از محموله‌های کاغذ وارداتی با ارز حداکثر چهار هزار و 200 تومان وارد شده، با این حال از مجموع کاغذهایی که با این ارز وارد شده (که در سال 97 به حدود 280 هزار تن می‌رسد) کمتر از 10 درصد نصیب صنف شده و 90 درصد مابقی معلوم نیست چه شده! دولت برای حمایت از فرهنگ به جایی رسیده که ارز کالای اساسی را به آن اختصاص داده، با این حال خبری از بخش قابل توجهی کاغذ وارداتی نیست. به نظر می‌رسد ایراد اساسی در توزیع کاغذهایی است که با ارز دولتی وارد شده‌اند.»
او ناکارآمدی سیستم نظارتی را مهم‌ترین دلیل مشکلات فعلی کاغذ می‌داند و تأکید دارد:«از نیمه دوم سال گذشته تصدی‌گری کامل کاغذ به عهده ارشاد گذاشته شد. البته کارگروه هم در حدی که قدرت داشته بد عمل نکرده منتهی سهمی که مصوبات این کارگروه داشته در نهایت 15 درصد بوده و مسئولیت 85 درصد مابقی آن عملاً بیرون کارگروه و در دست سازمان صنعت، معدن و تجارت است. وزارت ارشاد هنوز اختیار تمام و کمالی ندارد و این یکی از مشکلاتی است که باید برطرف شود.
ابوالفضل روغنی گلپایگانی، رئیس سندیکای تولیدکنندگان کاغذ و مقوای کشور نیز ضمن تأکید براین که یکی از دلایل بروز مشکلات فعلی در حوزه کاغذ، عدم حمایت از تولید داخلی آن است گفت:«با کمبود کاغذ روبه‌رو نیستیم، به اندازه کافی کاغذ وارد شده منتهی فقدان نظارت کافی منجر به افزایش قیمت‌های اینچنینی شده است. به گمانم اگر کاغذ با ارز آزاد وارد شود و از طرفی دولت این کار را به تشکل‌ها و صنوف بسپارد با بهبود شرایط روبه‌رو خواهیم شد.»
