تربیت به روش قاجار در برخی مدارس

علی‌اصغر فانی وزیر اسبق آموزش و پرورش معتقد بود که «تنبیه‌بدنی مال دوره قاجاریه است» و حالا چرا باید در برخی مدارس کشور شاهد تنبیه‌بدنی دانش‌آموزان باشیم.

میثم هنوز هم از یادآوری آن روز که بیش از 30 سال می‌گذرد، احساس تلخی دارد؛ می‌گوید: هوا برفی بود و زمین لغزنده و من دیر به مدرسه رسیدم.

در زدم و اجازه گرفتم که وارد کلاس شوم؛ معلم غضبناک نگاهم کرد و گفت «چرا دیر کردی؟» اما منتظر پاسخم نماند؛ خط‌کشی که در دستش داشت را بالا برد و در همان حال گفت «دستت را بیاور».

ضربات خط‌کش روی دستانم فرود می‌آمد؛ آن هم دستانی که به خاطر هوای سرد بی‌حس شده بودند و البته درد را حس نمی‌کردم اما همینکه بعد از چند ضربه خط‌کش، روی نیمکت نشستم متوجه شدم چیزی بر زمین می‌چکد؛ دستانم پر از خون شده بود و یکدفعه به شدت ترسیدم.

ترسم انقدر زیاد بود که بدون هیچ حرفی در حالی که خون دست‌هایم روی زمین می‌چکید، از کلاس بیرون آمدم و به سمت خانه دویدم.

***

روایت تنبیه‌بدنی در برخی مدارس حتی به ندرت، دردناک است؛ شاید پدر و مادر در جریان تربیت فرزند، او را سرزنش کرده یا تنبیه کنند اما اینکه فرد دیگری حتی معلم مدرسه اقدام به این کار کند، قابل پذیرش نیست.

همین امسال و در شرایطی که مهر ماه تازه شروع شده بود، جریان زرتشت دانش‌آموز پایه یازدهم که به خاطر تنبه شدن از سوی معلمی و شکایتش از این معلم‌، از مدرسه اخراج شده بود، در فضای مجازی به سرعت گسترده شد.

این دانش‌آموز در واکنش به اخراج از مدرسه در حالی که ماجرای خود را روی پلاکاردی نوشته بود و در معرض عموم قرار داده بود، با کیف و کتابش و این نوشته و نحوه اعتراضش در خیابان ولی‌عصر(عج)، توجه همگان را جلب کرد.

هفته بعد از آن مسعود ثقفی مشاور مدیرکل آموزش و پرورش شهر تهران در این خصوص گفت: «با توجه به ویدئویی که از این دانش‌آموز در فضای مجازی منتشر شد، بلافاصله پیگیری‌های خود را آغاز کردیم؛ همچنین با مدیرکل، مسؤولان آموزش و پرورش، مسؤولان مدرسه و ولی دانش‌آموز دیداری داشتیم و به بررسی موضوع پرداختیم».

وی ادامه داد: «در این جلسه ابعاد مختلف موضوع که در ۱۶ مهر رخ داده داده بود، به صورت کامل بررسی شد. در نهایت بر اساس بررسی‌ها مشخص شد، دبیر درس شیمی به دانش‌آموز سیلی زده و در واکنش دانش‌آموز هم الفاظ ناپسندی به کار برده است؛ متأسفانه پس از این اتفاق رفتارهای درستی از سوی مسؤولان مدرسه برای حل مسأله صورت نگرفته و موجب اعتراض دانش‌آموز به شکل رسانه‌ای شد؛ در این راستا مقرر شد دانش‌آموز به مدرسه بازگردد و تخلفات صورت گرفته از سوی دبیر مربوطه و مدیر مدرسه نیز به صورت قانونی پیگیری شود».

در شرایطی که ذهن‌ها هنوز درگیر زرتشت و ماجرای او بود، اتفاق دیگری آن هم باز در مهر، کام شیرین اولین ماه سال تحصیلی جدید را تلخ کرد و آن هم ماجرای پاره شدن پرده گوش یک دانش‌آموز یزدی در پی تنبیه‌بدنی معاون مدرسه بود.

این اتفاق، آنقدر ناراحت کننده بود که این بار محسن حاجی میرزایی وزیر آموزش و پرورش، واکنش نشان داد؛ وی در صفحه شخصی خودش در توئیتر نوشت: «با ابوالفضل دانش آموز عزیز یزدی، پدر و مادرش صحبت و از آنان عذرخواهی کردم.

همراه با همه معلمان عزیز که رسولان عشق و خویشتنداری هستند از اتفاقاتی همچون حادثه تلخ تنبیه بدنی احساس شرمساری دارم.

دستور برکناری فرد خاطی و معرفی به هیأت تخلفات را دادم. اینگونه وقایع تحمل نخواهد شد».

البته این اقدام وزیر مبنی بر تماس با خانواده دانش‌آموز و برکنار معاون مدرسه موجب شد که سجاد جوکار پدر دانش‌آموز که پیگیری وزارت آموزش و پرورش و ندامت معاون مدرسه را دیده بود از وزیر آموزش و پرورش بخواهد که معاون خاطی را ببخشد و او به کار بازگردد.

اما حل این مسائل نباید موجب شود که اصل موضوع یعنی تنبیه‌بدنی در برخی مدارس نادیده گرفته شود؛ علی‌اصغر فانی وزیر اسبق آموزش و پرورش شهریور سال 92 در خصوص «تنبیه‌ در مدارس» به خبرنگار فارس گفت: « تنبیه مال زمان قاجاریه است»

وی در پاسخ به پرسشی دیگر مبنی بر اینکه «یعنی الان در مدارس ما تنبیه نیست؟»، افزود: «ان‌شاءالله که نیست».

اگر تنبیه برای دوره قاجاریه است؛ چرا باید در حال حاضر در برخی مدارس شاهد تنبیه‌بدنی دانش‌آموزان باشیم؛ اتفاقی که موجب خدشه‌دار شدن تعلیم و تربیت در مدارس می‌شود.

معاونت آموزش ابتدایی در این راستا طرح خشونت‌زدایی همه‌جانبه از مدارس ابتدایی را در دستور کار دارد؛ رضوان حکیم‌زاده معاون آموزش ابتدایی وزیر آموزش و پرورش به خبرنگار فارس گفت: اعتقاد داریم محیط مدرسه علاوه بر فضای فیزیکی، یک فضای عاطفی، روانی و اجتماعی هم دارد که به شدت در رشد شخصیت کودکان موثر هست و با توجه به اینکه داشتن امنیت روانی، عاطفی و امنیت اجتماعی در فضای مدرسه هم به تربیت بهتر و هم به یادگیری بهتر کمک می‌کند، دنبال این هستیم تا از طریق توانمندسازی کادر مدرسه شامل مدیران، معلمان، والدین، دانش‌آموزان و همه ذینفعانی که با کودکان سر و کار دارند، این آگاهی را ایجاد کنیم و این آموزش‌ها را ارائه دهیم که همه نسبت به انواع خشونت حساسیت داشته باشند؛ بایدها و نبایدها را در این زمینه ببینند و به خصوص مرکز آن در این طرح، روی خشونت‌های غیرفیزیکی است.

وی ادامه داد: همیشه این طور تصور کردیم که فقط تنبیه بدنی هست که برای کودکان آزار دهنده است و از بسیاری از رفتارهایی که ممکن است به ظاهر خشونت نباشد ولی در واقع اعمال یک نوع خشونت علیه کودکان است، غفلت کردیم؛ هرگونه برچسب زدن، تحقیر کردن، سرزنش کردن، اجازه قلدری دادن در محیط مدرسه به برخی از بچه‌ها و قربانی شدن سایر کودکان، همه اینها مواردی از انواع خشونت هستند که کمتر در کانون توجه بودند.

حکیم‌زاده افزود: از طریق طرح خشونت‌زدایی همه جانبه به دنبال این هستیم که یک آگاهی همه جانبه در رابطه با انواع خشونت ایجاد کنیم، رفتارهای درست را در مقابل خشونت آموزش دهیم و این حساسیت را در والدین، معلمان و مدیران ایجاد کنیم که در تعامل با کودکان باید از چه رفتارهایی پرهیز کنند و خشونت را شامل خشونت و تنبیه فیزیکی تلقی نکنند و نسبت به سایر انواع خشونت، خشونت‌های کلامی و تعاملی هم حساسیت لازم را داشته باشند.

وی اظهار کرد: ما طرح را نهایی کردیم، جلسات تخصصی و کارشناسی آن برگزار شده است، چارچوب برنامه‌های ما مشخص است و به پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش ارسال کردیم؛ دوستان نظرات اصلاحی داشتند که در حال اعمال این نظرات هستیم و فکر می‌کنم برنامه توانمندسازی خودمان را از ماه آبان شروع کنیم یا نهایت در آذر این طرح را اجرا کنیم.

* آیین‌نامه اجرایی مدارس درباره «تنبیه» چه می‌گوید؟

آیین‌نامه اجرایی جدید مدارس در شورای عالی آموزش و پرورش در دست بررسی است اما در آیین‌نامه فعلی مدارس به موضوع «تنبیه» به طور کامل پرداخته شده است.

در ماده 74 آیین‌نامه اجرایی مدارس آمده است: قصور و سهل انگاری دانش‌آموزان نسبت به انجام وظایف خود تخلف محسوب می‌شود؛ مدیر، شورای مدرسه، معاونان و مربیان موظفند قبل از اعمال هرگونه تنبیه از وضع و موقعیت محصل آگاهی یابند و در جستجو و انگیزه علـت تخلف برآیند و به نسبت رفع آن اقدام کنند.

در ماده 75 آمده است: تنبیه باید توجه دانش آموز را به اشتباه خود جلب و زمینه مناسب را برای ایجاد رفتار مطلوب در وی فـراهم نمایـد لذا اعمال تنبیه باید متکی به یافته‌های علمی و استفاده از الگوهـای مناسـب تغییـر رفتـار باشـد تـا موجـب تجری دانش‌آموز و اصرار وی بر تکرار اشتباه نشود.

در ماده 76 آمده است: دانش‌آموزان متخلفی که راهنمایی‌ها و چاره‌جویی‌های تربیتی در آنها مفید و مؤثر نمی‌افتد، با رعایت تناسب به یکی از روش‌های زیر مورد تنبیه قرار می‌گیرند:

1- تذکر و اخطار شفاهی به طور خصوصی

2- تذکر و اخطار شفاهی در حضور دانش‌آموزان کلاس مربوط

3- تغییر کلاس در صورت وجود کلاس‌های متعدد در یک پایه با اطلاع ولی دانش‌آموز

4- اخطار کتبی و اطلاع به ولی دانشآموز

5 – اخراج موقت از مدرسه با اطلاع قبلی ولی دانش آموز حداکثر برای مدت سه روز

6- انتقال به مدرسه دیگر.

در ماده 77 آیین‌نامه اجرایی مدارس آمده است: اعمال هرگونه تنبیه دیگر از قبیل اهانت، تنبیه‌بدنی و تعیین تکالیف درسی جهت تنبیه ممنوع اسـت و در اعمـال تنبیهات نباید بین دانش‌آموزان تبعیض و استثنایی قائل شد.

در آییننامه اجرایی مدارس آمده است: اعمال هرگونه تنبیه از قبیل اهانت، تنبیه‌بدنی و تعیین تکالیف درسی جهت تنبیه ممنوع اسـت

در ماده 78 آمده است: اعمال تنبیه مندرج در بندهای 1 و 2 برعهده معلم و مربی مربوط و بند 3 برعهـده مدیر بنـدهای 4 و 5 پـس از موافقت شورای مدرسه برعهده مدیر است؛ در مورد بند 6 علاوه بر تأیید شورای مدرسه، اخذ موافقت اداره و آموزش پرورش نیز ضروری است.

در ماده 80 آمده است: در صورتی که دانش‌آموزی به علت تخلف از مدرسه‌ای به مدرسه دیگر منتقل شود و نهایتاً تشخیص داده شـود کـه نظم آموزشی و تربیتی را برهم می‌زند و موجب انحراف و گمراهی دانش‌آموزان دیگر می‌شود، با تأیید شورای مدرسه و موافقت اداره آموزش و پرورش مربوط در نوبت اول از حضور در مدارس یا منطقه ناحیـه آموزشـی مربـوط و بـرای نوبت دوم تا مدتی که اداره کل آموزش و پرورش استان تعیین می‌نماید، از حضور در کلیه مدارس محروم می‌شود و از اولیای او خواسته می‌شود که تعلیم و تربیت فرزند خویش را بیرون از مدرسه برعهده گیرند.

در ماده 81 تأکید شده است: اعمال تنبیهات انضباطی مقرر در این آیین‌نامه باید با رعایت نکات زیر انجام پذیرد:

1- تنبیه انضباطی باید روشنگرانه و آگاه‌کننده باشد.

2- به شرایط جسمی، روانی، سنی و خانوادگی و اجتماعی دانش‌آموز توجه شود.

3- تنبیه با تخلفی که دانش‌آموز مرتکب شده متناسب باشد و ترتیب و تدریج مناسب در اجرای تنبیه رعایت شود.

4- خیرخواهی مدرسه برای دانش‌آموز و ولی او بیان و روشن شود.

5- فاصله زمانی بین وقوع تخلف و اجرای تنبیه ، نزدیک و منطقی باشد.

6- شیوه‌های جبران تخلف به دانش‌آموز ارائه گردد و از او خواسته شود که خطا و تخلف خود را جبران کند.

7- در اجرای تنبیه، آبروی دانش‌آموز حفظ شود و از تنبیه در حضور جمع جز در موارد ضروری اجتناب گردد.

به گزارش فارس، هرچند درباره این آیین‌نامه نیز نقدهای وجود دارد و در آیین‌نامه جدید اجرایی مدارس اصلاحاتی انجام شده است اما آیا همین آیین‌نامه مورد توجه مسؤولان مدارسی که اقدام به تنبیه‌ دانش‌آموزان کردن، قرار گرفته است.

آیا تنبیه‌ اولین و آخرین راه اولیای مدرسه است؟ چرا باید شرایط فکری و روانی مدرسه به سمتی برود که دانش‌آموزان مورد تنبیه قرار بگیرند؟