ترامپ چگونه باعث تعمیق روابط ایران و روسیه شد؟
ایران و روسیه، برای به چالش کشیدن دونالد ترامپ و آمریکا، روابط‌شان را عمیق می‌کنند. موضع برجامی ترامپ، تهران و مسکو را به یکدیگر نزدیک کرده است.
به گزارش فرارو، روبین رایت، تحلیلگر آمریکایی، طی یادداشتی در مجله نیویورکر به بررسی تاثیر سیاست برجامی ترامپ بر تعمیق روابط ایران و روسیه پرداخت و نوشت: «اکنون تصمیم دولت ترامپ برای به چالش کشیدن توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ ایران، دارای ارزش ژئواستراتژیک زیادی است. روابط مسکو و تهران به شراکت راهبردی روزافزون تبدیل شده است. میل بی‌رحمانه ولادیمیر پوتین برای دوباره ابرقدرت ساختن روسیه، بخشی از آن است. هدف ایران فقط این است که دوباره یک بازیگر شود. از زمانی که رئیس‌جمهور ترامپ در ۲۰۱۷، به ریاست‌جمهوری رسید، مسکو و تهران، به طور فزاینده دارای منافع مشترکی شده‌اند: تنش‌های فزاینده با واشینگتن و میل به گسترش حوزه نفوذ در خاورمیانه.»
کیهان برزگر، رئیس انستیتوی مطالعات راهبردی خاورمیانه در تهران و همکار سابق مرکز بلفر در هاروارد، به رایت گفت: «در سال قبل، این آمریکا بود که مسائل منطقه‌ای، حتی برای ایران، را چارچوب‌بندی می‌کرد. اکنون، این تمام شد. اکنون این روسیه است – کشوری که برای بازیگران منطقه‌ای بسیار اغواکننده است- که به پویایی روسی اضافه می‌کند. آمریکا ابهام منطقه‌ای درست کرد، روسیه خلأ قدرت را پُر کرد.»
به گفته رایت، تعمیق روابط زمانی منعکس شد که پوتین در نوامبر برای گفت‌وگو با رهبر معظم ایران، آیت الله خامنه‌ای و رئیس‌جمهور حسن روحانی، به تهران رفت. رهبری به پوتین گفت: «همکاری ما می‌تواند آمریکا را منزوی کند.»
پوتین همکاری فزاینده ایران و روسیه را «بسیار سازنده» خواند.
نیویورکر نوشت: «پوتین و رهبری ایران به صورت رو در رو یک ساعت بسیار غیرمعمول را با یکدیگر سپری کردند. فقط مترجمان همراه آنان بودند.»
علی واعظ، رئیس بخش ایران در گروه بین المللی بحران، به رایت گفت: «مهمترین چیزی که پوتین گفت این بود که ‘من به شما خیانت نخواهم کرد’.»
گفت‌وگو‌ها بین دو طرف کمتر از سه هفته پس از اعلام عدم تایید توافق هسته‌ای از سوی ترامپ اتفاق افتاد. تصمیم ترامپ یک گام به خروج از برجام نزدیک‌تر بود.
به گفته واعظ، پیام پوتین به رهبری ایران این بود که شما می‌توانید به ما اعتماد کنید. ما مثل آمریکایی‌ها دبه نخواهیم کرد. واعظ افزود: «این یک لحظه محوری در یک ائتلاف در حال تکاملی بود که در چند دهه گذشته، هرگز از (سطح) یک رابطه تاکتیکی فراتر نرفته بود. این برای سراسر خاورمیانه و جهان تبعاتی خواهد داشت.»
ترامپ در ژانویه گذشته، یگ گام فراتر رفت: او به ایران هشدار داد که توافق هسته‌ای را پایان خواهد داد مگر اینکه با تغییر مفاد آن موافقت کند. ترامپ در بیانیه‌ای گفت: «هیچکس نباید به حرف من شک کند». هیچکدام از سایر طرف‌های برجام – اروپا، روسیه و چین- از اصلاح توافق حمایت نمی‌کنند.
ناصر هادیان، کارشناس مسائل سیاسی در دانشگاه تهران گفت: «خطرات صرفا متوجه برجان نیست. (بلکه) این آینده ایران است. انقلابی‌گری، حرارت، ممکن است تمام شوند، اما تفکر مردم در آینده چطور؟ آمریکا، عمدا یا غیر عمدا، ما را به آغوش روسیه هُل می‌دهد. گاهی اوقات ما فکر می‌کنیم که آمریکا ترجیح می‌دهد ایران در مدار روسیه باشد تا اینکه ایران مستقل باشد.»
در خلال سال گذشته، همکاری نظامی هم بین مسکو و تهران، بیشتر شده است. قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس، در رأس همکاری نظامی بین ایران و روسیه، بویژه در سوریه، قرار داشت. تماس‌های دو طرف اکنون خیلی بیشتر است. در نوامبر، ژنرال والری گراسیموف، رئیس ستاد مشترک نیرو‌های مسلح روسیه، برای انجام گفت‌وگو‌هایی با همتای ایرانی‌اش، ژنرال محمد باقری، به تهران رفت.
باقری اعلام کرد: «بین ایران و روسیه همکاری نظامی خوبی وجود دارد. البته برای گسترش همکاری زمینه‌های بسیاری وجود دارد.»
منابع روسی و ایرانی به رایت گفته‌اند که این دو رئیس نظامی دارای تماس‌های فزاینده‌ای هستند.
در یادداشت رایت آمده: «مسکو و تهران، متحدان طبیعی نیستند. برای قرن‌ها، امپراتوری‌های همسایه ایران و روسیه، (با یکدیگر) دشمن بودند. آنها بین قرن‌های هفدهم و نوزدهم، با یکدیگر سلسله‌ای از جنگ‌ها داشته‌اند. ایران مجبور شد سرزمین‌هایی – در کشور‌های کنونی گرجستان، ارمنستان، آذربایجان و زمین‌هایی در قفقاز و آسیای مرکزی – به روسیه بدهد. اشغال ایران توسط روسیه در جریان جنگ جهانی دوم – و امتناع روسیه از عقب‌نشینی از ایران- اولین بحران در شورای تازه تاسیس امنیت سازمان ملل را ایجاد کرد.»
رایت در ادامه با اشاره به حمایت شوروی از صدام حسین، به نقل از هادیان نوشت: «در ایران، تاریخ طولانی از بی‌اعتمادی به روس‌ها وجود دارد.»
روابط ایران و روسیه، پس از فروپاشی شوروی در سال ۱۹۹۱ بهبود یافت. روسیه در بوشهر احداث راکتور هسته‌ای تجاری را برعهده گرفت. روسیه توافقاتی برای فروش سلاح به ایران، از جمله فروش سامانه موشکی اس ۳۰۰، امضا کرد. اما، روسیه در تحویل، کُند عمل کرد. قرارداد نیروگاه بوشهر در اواسط دهه ۱۹۹۰ امضا شد، اما این نیروگاه در ۲۰۱۳ شروع به کار کرد. تحویل موشک‌های سام، که در سال ۲۰۰۷ بر سر آنها مذاکره شد، در ۲۰۱۵ نهایی شد. هادیان خاطرنشان کرد: «روسیه سر موقع تحویل نداد. اما (در نهایت) تحویل داد.»
رایت مدعی شد: «مسکو و تهران هنوز اختلافاتی دارند. اهداف مشترک آنها، انگیزه‌های متفاوتی دارد. ایرینا ازویاگلسکایا، پژوهشگر اصلی در مطالعات شرقی انستیتوی آکادمی علوم روسی به من (رایت) گفت: ‘ایران برای ما در سوریه و همچنین در قفقاز و آسیای مرکزی مهم است. اما این بدین معنا نیست که بگوییم رابطه ما خالی از تنش و اصطکاک است.’»
بنا به ادعای رایت، سرگئی لاوروف، در کنفرانس والدای، ایران را به خاطر سیاستش در قبال اسرائیل سرزنش کرد. با این حال، وی گفت: «ما موافق این نیستیم که تلاش‌هایی صورت بگیرد تا به مسائل منطقه از زاویه نیاز به مخالفت با ایران نگاه شود.» این یک طعنه آشکار روسی به آمریکا و متحدان عرب و اسرائیلی‌اش بود. کسانی که یک اتحاد بالفعل برای مهار یا مقابله با ایران تاسیس کرده‌اند.
در ماه‌های گذشته، روسیه به واسطه مقابله با اقدامات تنبیهی کشور‌های غربی علیه ایران در سازمان ملل، کارش را ادامه داد. در ۲۶ فوریه، روسیه قطعنامه‌ای را وتو کرد که توسط انگلیس و با حمایت آمریکا پیشنهاد شده بود و ایران را به نقض تحریم تسلیحاتی یمن متهم می‌کرد.
در ژانویه گذشته، هنگامی که آمریکا برای انتقاد از نحوه برخورد با ناآرامی‌های دیماه ایران، جلسه شورای امنیت را برگزار کرد، روسیه، چین و فرانسه از آمریکا انتقاد کردند. نماینده روسیه در این جلسه، در مقابل آمریکا این پرسش را مطرح کرد که چرا این نهاد جهانی برای پاسخ پلیس آمریکا به اعتراضات سیاه‌پوستان ایالت میسوری جلسه‌ای برگزار نکرد.
رایت در پایان مدعی شد: «واعظ به من گفت: ‘پس از (امضای) توافق هسته‌ای در سال ۲۰۱۵، پوتین درباره آشتی ایران و آمریکا نگران شد. او در منع این امر منفعت داشت. امری که با (همکاری‌شان) در سوریه مصادف شد. چیز‌های زیادی تغییر کرده است. اکنون، روسیه، مهمترین و قدرتمندرین متحد ایران است’.»
