تحولات صنعت خودرو ایران در دهه نخست سال 1400

دو ماه پیش اعلام شد امسال توسعه داخلی‌سازی به ارزش 300 ‌میلیون یورو در قالب انعقاد قرارداد  با برگزاری میداخلی‌سازیزهای ساخت داخل بین قطعه‌سازان و خودروسازان پیش‌بینی شده است. پارسال در قالب برگزاری سه میز ساخت داخل ۲۷۷‌میلیون یورو قرارداد بین خودروسازان و قطعه‌سازان داخلی امضا شد. افزایش داخلی‌سازی قطعات خودرو با هدف مدیریت منابع ارزی، افزایش تولید و حفظ اشتغال در تولیدات صنعتی انجام می‌شود.

سال گذشته بیش از ٣میلیارد و ۴۰۰‌میلیون یورو کاهش ارزبری با برگزاری ۱۰ میز تخصصی تعمیق ساخت داخل، انعقاد تفاهم‌نامه با سایر وزارتخانه‌ها و دستگاه‌ها، اقدام شرکت‌های بزرگ صنعتی و معدنی و همچنین شرکت‌های دانش‌بنیان برای داخلی‌سازی برخی قطعات و تجهیزات وارداتی حاصل شد.روز گذشته موسسه فیچ در تحلیلی از وضع صنعت خودروسازی ایران پیش‌بینی کرد تولید خودرو در ایران طی دوره ١٠ ساله ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۹ به‌طور متوسط رشد سالانه ۱۲.۴‌درصدی تجربه کند و از ‌سال ۲۰۲۴ تولید خودرو ایران بیش از یک‌میلیون دستگاه در ‌سال شود.

در این گزارش آمده است: با توجه به اینکه ایران درگیر بحران کرونا، تحریم‌های آمریکا و کاهش قیمت نفت است، وضع صنعت خودرو این کشور در‌ سال ۲۰۲۰ بدتر خواهد شد. ‌سال ۲۰۲۰ سومین‌ سال متوالی است که تولید خودرو ایران با کاهش مواجه خواهد شد. در پی بازگشت تحریم‌های آمریکا، تولید خودرو ایران طی ‌سال ۲۰۱۸ با افت ۳۷.۸‌درصدی مواجه شد. ایران در ‌سال ۲۰۱۹ نیز شاهد افت ۱۰.۳‌درصدی تولید خودرو بود و انتظار می‌رود امسال نیز این افت به ۲۹.۲‌درصد برسد.

به موازات کاهش تولید، فروش خودرو در ایران نیز کاهش داشته است. در ‌سال ۲۰۱۹ بالغ بر ۱۴.۵‌درصد از فروش خودرو در ایران کاسته شد و انتظار داریم طی امسال نیز ۲۱.۱‌درصد فروش خودرو در این کشور کاهش یابد.براساس گزارش‌ها، بخش تولید قطعات خودرو در ایران با بدهی‌های کلان مواجه است. این بدان معناست که این بخش با فشار زیادی در ‌سال ۲۰۲۰ مواجه است و بدون حمایت دولت به سختی می‌تواند خود را سر پا نگه دارد. دولت هم به دلیل مشکلات مالی نمی‌تواند از این بخش حمایت کند.
به گزارش تسنیم، تولید خودرو ایران بین بیستم آوریل تا بیستم می‌۱۴.۶‌درصد نسبت به مدت مشابه‌ سال قبل کاهش داشته است. ایران‌خودرو و سایپا ۷۸ هزار و ١٩٠ دستگاه خودرو در این دوره یک‌ماهه تولید کردند که ۱۳ هزار و ٤٣٦ دستگاه کمتر از‌ سال قبل است. ایران‌خودرو علاوه بر خودروهای سواری، خودروهای تجاری مثل ون، پیکاپ، کامیون و اتوبوس هم تولید می‌کند که خط تولید چندین نوع از این خودروها متوقف شده است.

فروش

به موازات افت تولید، فروش خودرو در ایران طی‌ سال ۲۰۲۰ نیز با افت قابل توجهی روبه‌رو خواهد شد. شیوع کرونا، تحریم‌های آمریکا، افت قیمت نفت و بدتر شدن وضع اقتصاد ازجمله عوامل این کاهش است. بر این اساس، فروش خودرو در ایران طی ‌سال جاری ۲۱.۱‌درصد نسبت به ‌سال قبل کاهش خواهد یافت. فروش خودروهای سواری در این ‌سال با کاهش ۲۰.۹‌درصدی و خودروهای تجاری با کاهش ۲۴‌درصدی مواجه می‌شود. شیوع کرونا در کوتاه‌مدت فعالیت‌های اقتصادی را در ایران با اختلالات گسترده مواجه می‌کند. بر همین اساس ما که قبلا رشد منفی ۰.۴‌درصدی برای اقتصاد ایران در ‌سال جاری پیش‌بینی کرده بودیم، اکنون این رقم را حدود منفی ۲.۲‌درصد ارزیابی می‌کنیم.
کاهش شدید قیمت نفت به همراه تحریم‌ها توانی در دولت برای حمایت از صنعت خودرو و ارایه بسته‌های محرک اقتصادی باقی نگذاشته است. درآمد نفتی ایران از نوامبر ۲۰۱۸ بالغ بر ۷۰‌درصد کاهش یافته است. البته برنامه‌هایی مثل ارایه وام‌های کم‌بهره به حدود ۳ تا ۴‌میلیون خانوار اجرا شده است، اما این برنامه‌ها چنان گسترده نیست که بتواند سطح تقاضای داخلی برای کالاهایی مثل خودرو را افزایش دهد.

با این حال، در سال‌های بعد اوضاع صنعت خودرو ایران بهتر و تا ‌سال ۲۰۲۹ این صنعت با رشد دو رقمی فروش مواجه خواهد شد. انتظار می‌رود فروش خودرو در ایران طی‌ سال ۲۰۲۱ با رشد ۱۲.۷‌درصدی فروش مواجه شود و این رقم در‌ سال ۲۰۲۲ به ۱۴.۶‌درصد افزایش خواهد یافت.

تولید

به دنبال بازگشت تحریم‌های آمریکا علیه ایران در ‌سال ۲۰۱۸ شاهد فرار سرمایه‌های خارجی از صنعت خودرو این کشور بودیم. طرح‌های سرمایه‌گذاری خارجی‌ها در این صنعت لغو و پروژه‌های سرمایه‌گذاری مشترک بین خودروسازان داخلی و خارجی کنار گذاشته شد.

روند تولید خودرو در ایران طی‌ سال ۲۰۲۰ کاهشی است، اگرچه وجود خودروهای ناقص بسیار در پارکینگ خودروسازان که به تدریج تکمیل می‌شوند، مانع افت بسیار بیشتر تولید خودرو در ایران طی این‌ سال می‌شود.

صنعت خودرو ایران درحال حاضر با مشکل کمبود قطعات لازم مواجه است. تحریم‌های آمریکا مانع مهمی در برابر دسترسی ایران به قطعات مورد نیاز صنعت خودرو است. این مسأله باعث انباشت انبوهی در خودروهای ناقص در پارکینگ خودروسازان شده است و افت شدید تولید خودرو در‌ سال ۲۰۲۰ را رقم می‌زند. به‌علاوه زنجیره‌های تأمین قطعات از چین به دلیل شیوع کرونا مختل شده است که باعث افت بیشتر تولید خودرو خواهد شد. پس از تحریم‌های آمریکا، چین تقریبا تنها کشوری است که به ایران قطعه خودرو صادر می‌کند. بر این اساس ما پیش‌بینی می‌کنیم تولید خودرو در ایران طی‌ سال ۲۰۲۰ بالغ بر ۲۹.۲‌درصد کاهش یابد و به ۶۱۰‌هزار دستگاه برسد. این درحالی است که طی دو‌سال گذشته تولید خودرو ایران تقریبا نصف شده است. در‌ سال ۲۰۱۹ تولید خودرو در ایران ۱۰.۳‌درصد و در ‌سال ۲۰۱۸ نیز ۳۷.۸‌درصد کاهش یابد.

افت واردات قطعات خودرو یکی از عوامل مهم افت تولید خودرو در ایران است. کل واردات ایران در‌ سال ۲۰۱۸ بالغ بر ۲۶.۵‌درصد و در‌ سال ۲۰۱۹ بالغ بر ۲۹‌درصد کاهش یافته است. حدود ۳۷‌درصد واردات ایران ماشین‌آلات و محصولات پیچیده صنعتی مثل قطعات خودرو است. به همین دلیل خودروسازان ایرانی نتوانسته‌اند به قطعات مورد نیاز خود دست پیدا کنند و براساس برخی گزارش‌ها، بیش از ۱۵۰‌هزار خودرو ناقص در برخی کارخانه‌ها پارک شده است. با توجه به این موضوع و همچنین نظر به سطح بالای تقاضای خودرو در ایران اعتقاد داریم چنانچه تحریم‌ها برداشته شود، صنعت خودرو ایران به سرعت می‌تواند موقعیت گذشته خود را به دست بیاورد.

بر این اساس انتظار می‌رود طی سال‌های بعد تولید خودرو در ایران صعودی شود و ما متوسط رشد سالانه ۱۲.۴‌درصدی را برای تولید خودرو در ایران طی دوره ١٠ساله ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۹ پیش‌بینی کرده‌ایم.

به نظر ما چین و روسیه کشورهایی هستند که از خلأ حضور شرکت‌های اروپایی استفاده کرده و در ایران‌،خودرو تولید خواهند کرد. خودروسازان ایرانی هم می‌توانند برای تکمیل خودروهای ناقص خود زنجیره‌های جدید عرضه قطعات پیدا کنند. بزرگ‌ترین خودروساز روسیه، آتوواز، در دسامبر ۲۰۱۹ اعلام کرد قرار است سهام جنرال موتور آمریکا را در شرکت سرمایه‌گذاری مشترک خریداری کند. ما معتقدیم جدایی از جنرال موتور راه را برای ورود آتوواز به بازار ایران و تولید خودرو در این کشور باز خواهد کرد. این شرکت طی دو‌سال گذشته برای تولید خودرو در ایران ابراز تمایل کرده است. خودروسازان چینی مثل چری، لیفان، دانگ فنگ، بریلیانس و‌هافی موتورز نیز از تمایل خود برای توسعه فعالیت‌هایشان در ایران خبر داده‌اند.

کل تولید خودرو ایران در‌ سال ۲۰۱۹ بالغ بر ۸۶۰‌هزار دستگاه برآورد شده که انتظار می‌رود این رقم طی‌ سال ۲۰۲۹ به ۱.۱۸‌میلیون دستگاه برسد. از ‌سال ۲۰۲۴ به بعد، تولید خودرو ایران بیش از یک‌میلیون دستگاه در‌ سال خواهد شد.

صنعت خودرو ایران و ویروس کرونا

همه صنایع و اقتصادها در سطح جهان از شیوع ویروس کرونا آسیب دیده‌اند. آسیا، اروپا و آمریکای شمالی درحال حاضر بیشترین درگیری را با این ویروس دارند.

صنعت خودرو جهان به‌ویژه با چالش‌های جدی از سوی کرونا مواجه شده است. این ویروس مصرف‌کنندگان را واداشته است تا بیشتر روی تأمین کالاهای ضروری مورد نیاز خود تمرکز کنند. به عقیده ما فروش خودرو در جهان طی‌ سال‌جاری ۹.۹‌درصد کاهش خواهد یافت.

شیوع کرونا علاوه بر کاهش تقاضای مصرف‌کننده، زنجیره‌های تولید و تأمین قطعات خودرو را نیز مختل می‌کند. کارخانه‌های بسیاری برای مقابله با شیوع این ویروس به تعطیلی کشیده شده‌‌اند. درعین حال، اگر ویروس کرونا در ‌سال ۲۰۲۰ مهار شود، انتظار داریم در ‌سال ۲۰۲۱ صنعت خودروسازی جهان وارد رشد شود.

ویروس کرونا برای نخستین‌بار در نوزدهم فوریه ۲۰۲۰ در ایران گزارش شد و هنوز مهار نشده است. دولت ایران برای مقابله با این ویروس اقداماتی را انجام داد که از آن جمله لغو پروازها، بستن مدارس، فروشگاه‌ها، بازارها و مکان‌های مذهبی بوده است. در پی این اقدامات شاخص مدیران خرید در مارس ۲۰۲۰ با افت ۳۰‌درصدی نسبت به ماه قبل از آن مواجه شد.

صنعت خودرو ایران نیز که تحت فشار تحریم‌ها قرار داشت، اکنون با مشکل دیگری روبه‌رو شد. با تعطیلی کارخانه‌ها در چین، واردات قطعات خودرو از این کشور مختل شد که البته موقتی بود. تعطیلی‌های اجباری در داخل و کاهش قدرت خرید مردم نیز ازجمله دیگر مشکلات بود. در نتیجه این مشکلات بود که ما پیش‌بینی خود از رشد صنعت خودرو ایران را بیش ازپیش کاهش دادیم. ما پیش از شیوع کرونا پیش‌بینی کرده بودیم تولید صنعت خودرو ایران در‌ سال ۲۰۲۰ بالغ بر ۷.۷‌درصد کاهش یابد اما اکنون انتظار داریم این صنعت با افت تولید ۲۱.۱‌درصدی در‌ سال ۲۰۲۰ مواجه شود.

نقاط قوت

ایران بزرگ‌ترین تولید‌کننده خودرو در خاورمیانه است.
ایران طبقه متوسط بزرگ و رو به رشدی دارد و در نتیجه بازار پرتقاضا و خوبی برای صنعت خودرو به حساب می‌آید.

نقاط ضعف

ایران پیش‌شرط‌های سختی برای فعالیت شرکت‌های خودروسازی خارجی در این کشور قرار می‌دهد که این مسأله انگیزه شرکت‌های خارجی برای سرمایه‌گذاری در این کشور را کاهش می‌دهد.
صنعت خودرو ایران از مشکل تجهیزات فرسوده و تکنولوژی کهنه رنج می‌برد و برای حل این مشکل به دانش فنی و کمک سرمایه‌گذاران غربی نیاز دارد.
خودروهای تولید داخل به دلیل نبودِ رقابت، دارای کیفیت پایین و قیمت بالا هستند.