تحلیل رئیس اندیشکده شورای روابط خارجی آمریکا از درس های مهم جهان در سال 2022

“ریچارد هاس” رئیس اندیشکده شورای روابط خارجی آمریکا در مقاله ای برای پایگاه خبری “پراجکت سیندیکیت“، به ارزیابی و بررسی مهمترین درس هایی پرداخته که جهان در سال 2022، از تحولات و مسائل مختلفِ حادث شده در چهارگوشه جهان در حوزه سیاست بین‌الملل فراگرفته است.

بازتاب– افراد کمی در جهان وجود دارند که سال 2022 را فراموش خواهند کرد. سالی که با نفس های آخر پاندمی کرونا، پیشرفتِ بحران تغییرات اقلیمی، تاخت و تاز تورم جهانی، کاهش رشد اقتصادی، و مهم تر از همه، اوج گیری یک جنگ خونین و پرهزینه در اروپا (جنگ اوکراین) و نگرانی ها در مورد اینکه احتمال انفجار منازعات در قاره آسیا نیز وجود دارد، همراه بود. برخی از این بحران ها قابل پیش بینی بودند با این حال، بیشتر آنچه گفته شد، چنین وضعیتی نداشته است. این سال، حامل درس هایی بود که بی توجهی به آن ها به شدت خطرناک به نظر می رسد.

اول، جنگ میان کشورها (مجموعه ای از کشورها) که برخی چهره های دانشگاهی، پیشتر امکان وقوع آن را محتمل نمی دانستند، هنوز گزاره ای معتبر است. آنچه ما اکنون در اروپا و در قالب جنگ اوکراین مشاهده می کنیم، یک جنگ امپریالیستیِ سنتی است که در قالب آن روسیه سعی می کند تا موقعیت اوکراین را به عنوان یک دولت مستقل که از هویتی مستقل نیز برخوردار است، تغییر دهد. پوتین بر این باور است که وجود کشوری نظیر اوکراین در جوار مرزهای روسیه که اقتصادی بازاری مبتنی بر اصول سرمایه داری دارد و پیوندهای محکمی نیز با جهان غرب دارد، به هیچ عنوان برای امنیت و ثبات روسیه مناسب نیست.

البته که روسیه برخلاف پیش بینی پیروزی آسان و سریع برای آن، عملا با این واقعیت آشنا شده که ارتش این کشور به آن اندازه ای که پیشتر فکر می شد، قوی نیست و در عین حال، مخالفان و رقبای پوتین نیز مصمم تر از آن چیزی هستند که پیشتر تصور می شد. 10 ماه پس از آغاز جنگ اوکراین، این جنگ همچنان ادامه دارد و چشم انداز روشنی نیز جهت پایان آن به چشم نمی خورد.

درس دومی که می توان از سال 2022 گرفت این است که این ایده که “درهم تنیدگی اقتصادی” در نوع خود سنگری در برابر جنگ است و اساسا منافع متقابل اقتصادی، آغاز جنگ را برای کشورها به امری پرهزینه تبدیل می کند، دیگر نمی تواند چندان معتبر باشد. در واقع، تحولات میدانی حاکی از این هستند که ملاحظات سیاسی نیز از درجه اهمیتی زیادی برخوردارند و اولویت اول دولت ها هستند.

از این رو، وابستگی شدید اتحادیه اروپا به منابع انرژی روسیه به احتمال زیاد تاثیر زیادی بر تصمیم پوتین جهت حمله به اوکراین داشته است. پوتین به احتمال فراوان به این جمع بندی رسیده بوده که غرب به دلیل وابستگی به انرژی روسیه، در برابر آن ایستادگی نخواهد کرد.

درس سومی که می توان از معادلات سیاسی سال 2022 جهان گرفت این است که “پروژه ادغام” که سال ها رویکرد اصلی جهان غرب در مورد چین بوده، عملا با شکست فاحش رو به رو شده است.

این راهبرد نیز مبتنی بر این اعتقاد بوده که پیوندهای اقتصادی در کنار پیوندهای فرهنگی، دانشگاهی، و دیگر تبادلات، می تواند تحولات سیاسی را تحریک کنند و در نهایت، به زعم غرب منجر به شکل گیری یک چینِ آزادتر و لیبرال تر(از نگاه غرب) شود. چینی که در عرصه سیاست خارجی نیز رویه های معتدل تر و میانه‌رو تری را در پیش خواهد گرفت.

با این حال، هیچکدام از این مسائل محقق نشدند اگرچه که باید در مورد دلایل شکست این دستورکار، بحث و مناظرات گسترده ای انجام شود. با این حال، آنچه که روشن است این نکته می باشد که نظام سیاسی چین، سیاست خارجی آن و رویه های اقتصادی اش، روز به روز رویه هایی را از خود نشان می دهند که در نقطه مقابل و نه مطلوب کشورهای غربی است.

درس چهارم این است که تحریم های اقتصادی که در بسیاری از موارد توسط کشورهای غربی به عنوان ابزاری جهت پیشبرد دستورکارهایشان و مجازات دیگر دولت ها استفاده می شوند، به ندرت به اهداف تعیین شده برای خود می رسند. به طور خاص در مورد جنگ اوکراین شاهد بوده ایم که نظام گسترده تحریم های غرب علیه روسیه نتوانسته این کشور را وادار کند تا به آنچه مطلوب غرب است تن بدهد. مساله ای که البته در موارد متعدد تاریخی نیز نمودهای عینی خود را به نمایش گذاشته است.

درس پنجمی که می توان از سال 2022 و معادلات کلان سیاست جهانی گرفت این است که اصطلاحِ “جامعه بین‌المللی” را باید تا حد زیادی کنار گذاشت. ما جامعه بین المللی در جهان نداریم. حق وتوی قدرت های جهانی در شورای امنیت سازمان ملل متحد عملا این سازمان را ناکارآمد کرده و در عین حال، نشست تغییرات اقلیمی که اخیرا در مصر برگزار شد نیز یک شکست تمام عیار بوده است.

به طور خاص در مورد مقابله موثر جهانی با پاندمی ویروس کرونا نیز چندان شاهد همکاری‌های بین المللی نبودیم و حتی همین حالا نیز کشورها هیچ توجهی به ضرورت آمادگی و توسعه همکاریهای خود جهت مقابله با پاندمی‌های آتی ندارند.

همکاریهای بین المللی، مساله ای مهم در جهان است اما اینکه این موضوع کارآمد باشد تا حد زیادی به این گزاره که در میان طیفی از دولت های همفکر شکل گیرد، بستگی دارد. از این رو، گزاره همکاری‌های بین‌المللی در قالب نهادها و تشکیلات بین المللی و میان دولت های مختلف نیز چندان ایده ای عملی و کاربردی به نظر نمی رسد.

ششمین درسی که از تحولات سال 2022 گرفته ایم این است که هنوز مفهومی به عنوان “غرب” وجود دارد. در واقع، قدرت ها و کشورهای غربی از طریق همکاری با یکدیگر به دنبال ترویج و تبلیغ نوع خاصی از نظم هستند. آمریکا و شرکای ترانس‌آتلانتیکِ آن در ناتو به نحو موثر و گسترده ای به حمله روسیه به اوکراین واکنش نشان داده اند. آمریکا همچنین روابط قوی تر و مستحکم تری را نیز در منطقه ایندوپاسیفیک جهت مقابله با چین از طریق ایجاد سازوکارهایی نظیر”کوآد”(اتحادی که از استرالیا، هند، ژاپن و آمریکا تشکیل شده است) و “آکوس”(تشکیل شده از استرالیا، انگلستان و آمریکا) در دستورکار قرار داده است. در عین حال واشینگتن به نحوی مستقل و جدا، توسعه همکاری ها با ژاپن و کره جنوبی را نیز در دستورکار خود قرار داده است.

درس هفتمی که می توان از سال 2022 گرفت این است که آمریکا اگر می خواهد کنشگری موثر و بانفوذ در جهان باشد، نباید به نحوی یکجانبه در چهارچوب معادلات بین‌المللی فعالیت کند. با این حال، تجربیات و روندهای میدانی نشان می دهند که در چهارچوب معادلات سیاسی و امنیتی جهان، اغلب کنشگران بین المللی خواستار رهبری و کنشگری ویژه آمریکا هستند.

آخرین درسی که می توان از مجموع تحولات مرتبط با سال 2022 فراگرفت این است که ما باید در مورد دانسته‌هایمان متواضع باشیم و بدانیم چیزهای زیادی رخ می دهند که ما برخلاف تصوراتمان، از آن ها اطلاع چندانی نداریم. باید به این نکته توجه داشته باشیم که بسیاری از درس هایی که در این مقاله به آن ها اشاره شد را احتمالا یک سال پیش نمی توانستیم پیش بینی کنیم. مهمترین درس در این حوزه این است که تاریخ همچنان می تواند ما را شگفت زده کند. با در نظر گرفتن این مساله، به سوی سال 2023 حرکت خواهیم کرد!