تبلیغ مسئولان محیط زیست برای باغ وحش، مایه تاسف است
خبر ورود یک پلنگ نر به باغ وحش ارم، هفته گذشته به یکی از خبرهای مهم محیط زیست در برخی از رسانه‌ها تبدیل شد. پلنگی که به گفته ایرج جهانگیری، مدیرعامل شرکت ارم سبز، حاصل جفتگیری دو پلنگ ایرانی در باغ وحش لیسبون پرتغال است و به منظور جفتگیری با پلنگ ماده باغ وحش ارم به این باغ وحش منتقل شده است.
حضور محمدحسین بازگیر، رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهر تهران در مراسم ورود این پلنگ به باغ وحش ارم از یک سو و تیترهایی از قبیل “بازگشت پلنگ ایرانی به کشور”، “یکی از حیوانات خارج شده از کشور به میهن بازگشت”، “نژاد پلنگ ایرانی زنده می شود”و “تلاش برای حفظ یک گونه در خطر انقراض” که در چند نوبت توسط برخی رسانه‌ها منتشر شد سبب شد خبرنگار اجتماعی طی گفت‌وگویی با کیانا گودرز، کارشناس ارشد محیط زیست، گرایش زیستگاه‌ها و تنوع زیستی، پرسش‌هایی را درباره سرنوشت این پلنگ زیبا و اهمیت آن برای محیط زیست کشور در میان بگذارد. مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید:
با توجه به سابقه حوادثی ناگوار برای گربه‌سانان در باغ وحش ارم که سبب شده برخی فعالان حقوق حیوانات از ورود پلنگ جدید به این مجموعه ابراز نگرانی کنند سرنوشت این پلنگ را چگونه پیش‌بینی می‌کنید؟
گودرز: به هر حال آن حوادث هرچند تلخ اما مربوط به گذشته بوده. طی دو سال گذشته، حساسیت‌ها در سطح جامعه نسبت به شرایط نگهداری از حیوانات و حوادثی که به آزار یا مرگشان منجر می‌شود به شدت افزایش یافته و همین سبب شده دست‌اندرکاران باغ‌های وحش و باغ‌های پرندگان، ضوابط نگهداری از حیوانات را بهتر از گذشته مورد توجه قرار دهند. باغ وحش ارم هم هرچند در مورد بسیاری از جایگاه‌ها هنوز با ضوابط تعیین شده از سوی سازمان حفاظت محیط زیست سازگار نشده اما قطعا شرایط حداقلی را برای نگهداری از این پلنگ تامین کرده که توانسته مجوز ورود گونه را از سازمان حفاظت محیط زیست دریافت کند. اگر اشتباه نکنم برای هر گربه‌سان بزرگ از جمله پلنگ، فضایی به مساحت دستکم 150 متر مربع مورد نیاز است که امیدوارم پس از پایان دوران قرنطینه این پلنگ، در اختیارش گذاشته شود.
بازگشت این پلنگ ایرانی به کشور چگونه نژاد پلنگ ایرانی را زنده خواهد کرد؟
گودرز: سوالتان اشتباه است. هم مسئولان باغ وحش و هم برخی رسانه‌ها به گونه‌ای وانمود کرده‌اند که گویی حیوانی که نسلش در کشور منقرض شده و در باغ وحش پرتغال وجود داشته را به کشور بازگردانده‌اند. اینکه مسئولان باغ وحش، برای تبلیغات چنین اظهاراتی را عنوان کنند هرچند غیرمعقول اما به دلیل حرفه‌ای که دارند و تلاشی که برای جذب بازدیدکننده می‌کنند قابل توجیه است اما اینکه رسانه‌ها چنین اظهاراتی را منعکس کنند و در سرخط اخبارشان بگنجانند شبهه‌برانگیز است. هر رسانه فعال در حوزه محیط زیستی می‌داند که پلنگ ایرانی در کشور وجود دارد و خوشبختانه جمعیت آن در مقایسه با گونه‌های در خطر انقراضی چون یوزپلنگ و روباه ترکمنی به مراتب رضایت‌بخش‌تر است. به علاوه پلنگی که از باغ وحش لیسبون به ایران وارد شده، در همان باغ وحش لیسبون از دو پلنگ ایرانی متولد شده است. اینکه یک باغ وحش برای فراهم آوردن مقدمات جفتگیری گونه‌هایش حیوان جدیدی به مجموعه اضافه کند جزو روال جاری این باغ وحش‌هاست. مانند مغازه‌ای که جنس جدیدی به ویترین خود اضافه می‌کند. اما اینکه باغ وحش‌ها بخواهند به این تجارت روزمره خودشان رنگ و لعاب حفاظت از محیط زیست بدهند و یا احساسات وطن‌دوستانه مردم را برانگیزند و بگویند پلنگ ایرانی را به کشور برگرندانده‌ایم یا شیر ایرانی را به زودی به زادگاهش بازمیگردانیم چندان صادقانه نیست. باعث تاسف است که در مراسم ورود این پلنگ، مسئولان محیط زیست طی اظهاراتی تبلیغات‌گونه به نفع باغ وحش در جمع خبرنگاران، ورود این پلنگ را حرکت رو به جلو در جهت تکثیر و احیای گونه های منقرض شده یا در حال انقراض کشور عنوان کردند.
اما با توجه به اینکه در برخی گزارش‌ها کاهش جمعیت پلنگ در سطح کشور نگران کننده اعلام شده، اضافه شدن یک پلنگ به منظور تولید مثل می‌تواند خبر خوبی باشد. این‌طور فکر نمی‌کنید؟
گودرز: پلنگی که به کشور وارد شده بنا نیست نسلی را برای زندگی در طبیعت به حیات وحش ایران تحویل بدهد. توله‌های حاصل از آمیزش احتمالی این پلنگ نر با پلنگ ماده باغ وحش ارم، پلنگ‌هایی خواهند بود که تا پایان عمر در باغ وحش به حیات ادامه خواهند داد. این توله پلنگ‌ها قرار نیست در زیستگاه‌ها رها شوند. بنابراین ادعای زنده کردن نژاد پلنگ ایرانی یا جلوگیری از انقراض پلنگ ایرانی به دنبال ورود این پلنگ از پرتغال، عوامفریبی محض است. اصلا مگر ژن پلنگ‌های ایرانی از بین رفته که با ورود این پلنگ، بخواهد زنده شود؟ ای کاش، تجارت حیوانات را به نام حفاظت از محیط زیست به جامعه عرضه نکنند.
امکان رهاسازی توله‌های حاصل از جفتگیری این دو پلنگ باغ وحش ارم در طبیعت وجود ندارد؟
گودرز: مسلما خیر. پلنگ‌هایی که در اسارت به دنیا آمده و بزرگ شده‌اند با هیچ‌کدام از مهارت‌های زندگی در طبیعت آشنا نیستند. نه تجربه شکار را فرا گرفته‌اند و آمادگی برخورد با همنوعانشان را در درگیری‌هایی که بر سر قلمرو رخ می‌دهد دارند. مرگ هیرکان، پلنگی که تمامی عمر دو ساله خود را در قفس گذرانده بود تنها یک ماه پس از رهاسازی، نمونه تلخی از رهاسازی ناموفق گربه‌سانانی است که در اسارت زندگی کرده‌اند. به علاوه، این پلنگ، با وساطت اتحادیه باغ وحش‌های اروپا و در قبال حق عضویتی که باغ وحش ارم به این اتحادیه می‌پردازد به صورت امانی به باغ وحش ارم منتقل شده. بنابراین، این اتحادیه است که برای توله پلنگ‌های متولد شده تصمیم گرفته و احتمالا آنها را بین دو باغ وحش ارم و لیسبون تقسیم خواهد کرد.
به حضور آقای محمدحسین بازگیر، رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهر تهران در مراسم ورود پلنگ به باغ وحش ارم انتقاد کردید؟ چرا؟
گودرز: در حالی که در سراسر دنیا، نگهداری و تکثیر حیوانات در اسارت، روزبه‌روز بیشتر مورد نکوهش قرار می‌گیرد و در جایی که باغ وحش‌های کشورمان با استانداردهای بین‌المللی که هیچ با ضوابط تعیین شده از سوی سازمان حفاظت محیط زیست هم فاصله بسیار دارند البته که جای تاسف است که یک مقام مسئول سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان تنها نهاد متولی حفاظت از حیات وحش، در مراسم مبادلات حیوانات باغ وحشی حاضر شود و از زحمات آنها برای آشنا کردن دانش‌آموزان با گونه‌های بومی حیات وحش قدردانی کند. این رسما تبلیغ برای اسارت حیوانات است. من از ایشان می‌پرسم آیا روی حیوانات بومی یا غیربومی که دانش‌آموزان در قفس‌های غیراستاندارد باغ وحش‌های کشور می‌بینند می‌شود نام حیات وحش گذاشت که آشنایی کودکان با حیات وحش را حاصل زحمات باغ وحش‌ها معرفی می‌کنند؟ دوره‌ای که مار به مدارس می‌بردند و روی گردن دانش‌آموزان می‌انداختند تا اصطلاحا آنها را با حیات وحش آشنا کنند در کشورهای پیش‌رفته به پایان رسیده. با وجود این حجم از مستندها و تصاویر حیات وحش چگونه می‌توان گفت باغ وحش‌ها کودکان را با حیات وحش آشنا می‌کنند؟ من از ایشان می‌پرسم اگر بخواهند شیر را به کودکی معرفی کنند، مستندی از زندگی شیرها در آفریقا به او نشان می‌دهند یا جایگاه 200 متری باغ وحش ارم را که برای 8 شیر اختصاص داده شده تا در دو گروه به نوبت از فضای بسته پشت به آن منتقل شوند انتخاب می‌کنند؟ اگر جوابشان گزینه دوم باشد باید بگوبم نمی‌توان به اصلاح شرایط محیط زیست کشور امیدوار بود.
شیر ایرانی چطور؟ باغ وحش ارم به زودی یک جفت شیر ایرانی وارد خواهد کرد. شیر ایرانی که دیگر منقرض شده. در این مورد که نوشته‌اند باغ وحش ارم شیر ایرانی را به زیستگاهش بازمی‌گرداند که دیگر انتقادی ندارید؟
گودرز: بله شیر ایرانی منقرض شده. اما زیستگاه آن دشت ارژن بوده. استان فارس و خوزستان. نه باغ وحش. اگر شیر ایرانی را به باغ وحش بیاورند همانطور که گفتم حیوان جدیدی به ویترین فروشگاهشان اضافه کرده‌اند. اما شیر ایرانی را به زیستگاهش بازنگردانده‌اند. البته شیر ایرانی که منقرض شده. آنچه به کشور وارد می‌کنند شیر هندی است و می‌تواند در قفس هر باغ وحشی در سراسر دنیا وجود داشته باشد. همانطور که گفتم اینکه احساسات وطن‌دوستانه مردم را برانگیزند و بگویند بعد از سالها شیر ایرانی را به کشور بازمیگردانیم صادقانه نیست. البته این وارد کردن شیر هم حکایتی دارد. دو سال پیش مسئولان باغ وحش ارم مدعی شده بودند قرار است این دو شیر را از طریق اتحادیه باغ وحش‌های اروپا به ایران وارد کنند. نامه‌ای هم در رسانه‌ها منتشر کردند که حکایت از موافقت این اتحادیه با انتقال دو شیر به ایران داشت اما نتیجه استعلامی که رسانه‌ها از اتحادیه باغ وحش‌های اروپا گرفتند این ادعا را تکذیب کرد. مسئولان اتحادیه باغ وحش‌های اروپا نامه‌ای که توسط باغ وحش ارم در رسانه‌ها منتشر شده بود را جعلی عنوان کردند با این حال مسئولان باغ وحش ارم از آن زمان تا کنون درباره جعل نامه و ادعای خلاف واقعشان توضیحی به رسانه‌ها یا فعالان محیط زیست نداده‌اند. نمی‌دانیم شیرهایی که گفته بودند قرار است اتحادیه باغ وحش‌های اروپا به آنها بدهد را می‌خواستند از کجا به ایران وارد کنند.
