تالاب خشکیده «صالحیه» منشأ گرد و غبار در تهران
منشأ اصلی گرد و غبار تهران، تالاب خشک‌شده صالحیه است.
این پدیده نتیجه ترکیب خشکسالی‌های مزمن، کم‌آبی، وزش بادهای منطقه‌ای و نابودی منابع طبیعی است.
ریزگردها یا طوفان‌های گرد و غبار (Dust Storm)، مجموعه‌ای از ذرات جامد بسیار ریز معلق در هوا هستند که قطرشان معمولاً کمتر از ۱۰ میکرون است. منشأ این ذرات می‌تواند طبیعی (مانند بیابان‌ها و زمین‌های خشک) یا انسانی (نظیر فعالیت‌های صنعتی، کشاورزی یا خشک شدن تالاب‌ها) باشد.
این پدیده گرچه تازه نیست، اما در دو دهه اخیر از نظر شدت، گستردگی و تکرار، رشد چشمگیری داشته است. نخستین هشدارها درباره افزایش طوفان‌های گرد و غبار به اوایل دهه ۱۳۸۰ بازمی‌گردد؛ اما از سال ۱۳۸۴ به بعد، این پدیده در استان‌هایی مانند خوزستان، ایلام، کرمانشاه و سیستان و بلوچستان به یک بحران تبدیل شد.
عوامل مختلفی در شکل‌گیری این وضعیت نقش دارند؛ از جمله کاهش بارندگی، خشکسالی‌های متوالی، خشک‌شدن تالاب‌های داخلی و مرزی مانند هورالعظیم، جازموریان، بختگان و هامون، کاهش منابع آبی ورودی از کشورهای همسایه، سدسازی‌های بی‌رویه، تغییر کاربری اراضی و نبود مدیریت صحیح منابع طبیعی. جنگ و بی‌ثباتی سیاسی در منطقه نیز در تشدید این پدیده بی‌تأثیر نبوده‌اند.
کانون‌های گرد و غبار در ایران، هم منشأ داخلی دارند و هم خارجی. کشورهای عراق، سوریه، عربستان و مناطق شمال آفریقا، از منابع خارجی به‌شمار می‌روند و در داخل، استان‌هایی چون خوزستان، کرمان، یزد، سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی و جنوب سمنان بیشترین سهم را دارند.
اکنون، تهران نیز برای چندمین روز متوالی زیر لایه‌ای از گرد و غبار فرو رفته است. بررسی‌ها نشان می‌دهد منشأ اصلی این آلودگی، تالاب خشک‌شده «صالحیه» در جنوب غرب پایتخت است؛ منطقه‌ای در مرز استان‌های تهران، البرز و قزوین که روزگاری زیستگاه پرندگان مهاجر بود، اما امروز به یکی از کانون‌های فعال ریزگرد تبدیل شده است.
به گفته دکتر رضا شهبازی، معاون زمین‌شناسی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، پایداری وزش باد در این منطقه و تشدید خشکسالی موجب شده گرد و غبار در تهران ماندگار شود. او تأکید می‌کند: «در حال حاضر گرد و غبار تهران بیشتر منشأ داخلی دارد و کانون‌هایی مانند تالاب صالحیه، جنوب و جنوب‌غرب تهران، جنوب شرق و حتی ورامین، عامل اصلی آلودگی‌اند.»
او افزود: «اگر بادی از جنوب یا جنوب‌غرب به تهران بوزد، این کانون‌های خشک و بی‌پوشش گیاهی به‌سرعت ذرات ریز را وارد هوای شهر می‌کنند.»
به گزارش ایسنا، شهبازی همچنین گفت که گرچه منشأ اصلی آلودگی این روزهای تهران داخلی است، اما احتمال ورود گرد و غبار از کشورهای همسایه نیز وجود دارد. برای تشخیص دقیق منشأ، به داده‌های مدل‌سازی هواشناسی نیاز است.
