تاب آوری؛ مرز میان شرایط اضطرار و بحران

رئیس دانشکده مهندسی عمران، آب و محیط زیست پردیس فنی مهندسی شهید عباسپور دانشگاه شهید بهشتی با بیان اینکه تاب آوری مرز میان شرایط اضطراری و بحرانی است، گفت: استفاده از ظرفیت‌های مردمی قدم اول تاب‌ آور شدن است.

نعمت حسنی در گفت‌وگو باایسنا، بااشاره به شهر کوبه (kobe) ژاپن که بر اثر زلزله شدید دچار خسارات زیادی شد، گفت: این اتفاق در کشوری رخ داد که از نظر مدیریت ریسک و بحران سرآمد کشورهای دنیا است. بعد از این اتفاق، سازمان ملل متحد استراتژی جدیدی را در پیش گرفت که در آن اساس مدیریت بحران را مردم محوری ، جامعه محوری یا محله محوری تشکیل می‌داد که تحت عنوان “community based disaster management” از آن یاد می شود.

وی افزود: در حقیقت مردم محوری به معنای این است که مردم را مبنای مدیریت اعم از ریسک و بحران قرار دهیم زیرا وقتی ابعاد حادثه گسترده شود، دولت‌ها امکان مدیریت درست را ندارند، بنابراین بهتر است بر توانمندسازی مردم ، محلات و به طور کلی جامعه وقت بگذاریم تا هنگام بروز حادثه مردم با رهبری دولت‌ها و سازمان‌های مدیریت بحران وضعیت را به شکل مناسب و در مدت زمان کمتر به شرایط عادی برگردانند.

رئیس دانشکده مهندسی عمران، آب و محیط زیست پردیس فنی مهندسی شهید عباسپور دانشگاه شهید بهشتی با اشاره به اینکه سه شرایط”عادی”،”اضطراری” و “بحرانی” داریم، گفت: شرایط عادی شرایطی است که در آن ظرفیت‌هایمان پاسخگوی نیازهای ما هستند یعنی با توجه به تئوری تعادل یا تئوری تعادل اصلاح شده، کفه توانمندی‌ها وظرفیت‌ها بیشتر از کفه نیازها و تقاضاهاست. اما اگر حادثه‌ای رخ دهد به طوری که بین نیاز و توان، تعادل بر هم خورد یعنی کفه نیاز سنگین تر از توان شود به طوری که نیاز بر توان غلبه کند، شرایط را اضطراری می‌نامیم. اگر در یک مدت زمان قابل قبول تلفات، خسارت و مشکلات ناشی از برهم خوردگی تعادل میان توانمندی و نیاز پیش آمده را مهار کنیم با مدیریت شرایط اضطراری، به شرایط عادی باز می گردیم.
تاب آوری قابلیت برگشت پذیری به شرایط اولیه است

وی ادامه داد: اگرابعاد حادثه طوری باشد که توان لازم را برای مهار تلفات و خسارات نداشته باشیم و تلفات و خسارات روبه افزایش باشد، در حقیقت نشان می‌دهد شرایط اضطراری را مدیریت نکرده‌ و در آستانه شرایط بحرانی قرار گرفته‌ایم.به عبارت دیگر کنترل از دست ما خارج شده و حالت بحرانی پیدا کرده است. بنابراین می توان گفت تاب آوری مرز میان شرایط اضطراری و شرایط بحرانی است. یعنی جامعه و سیستمی می‌تواند در شرایط اضطراری به شرایط بحرانی کشیده نشود و خودش را به شرایط عادی بازگرداند که دارای ظرفیت‌های اضافی لازم باشد.

حسنی با بیان اینکه تاب آوری قابلیت برگشت پذیری به شرایط اولیه است، اظهار کرد:ابتدا باید این سوال پرسیده شود که برای بازگشت به شرایط اولیه چه اقداماتی باید انجام شود و در پاسخ به این سوال می‌توان گفت باید در قدم اول ظرفیت‌های مردم را شناسایی و از آنها استفاده کرد. بنابراین اینکه در محلات شورایاری داشته باشیم و در حقیقت به نوعی از مدیریت محلی استفاده کنیم، اقدام مناسبی است . در این راستا هم می توان به طرح “دوام” (داوطلب واکنش اضطراری محله) که در تهران در حال اجراست، اشاره کرد.در این طرح دواطلبان و سازمان‌های مردم نهاد سازماندهی شده و برای شرایط اضطراری آماده می‌شوند.

وی اضافه کرد: علاوه بر استفاده از ظرفیت مردم بایستی تاسیسات و ساختمان‌ها را نیز به گونه‌ای طراحی کنیم که در برابر حوادث مقاومت کنند یا اگر آسیب دیدند طوری نباشد که خرابی آنها منجر به از کار افتادن سیستم شود. این اقدام می تواند با مقاوم سازی شبکه‌های آب و برق و گاز و ذخیره‌سازی آب آشامیدنی در مخازن زیر زمینی نظیر ژاپن (مخازن چدن نشکن با اتصالات مکانیکی ضدرانش و زلزله و با عمر مفید نزدیک به صدسال) باشد. از طرفی بایستی در ساختارهای فیزیکی شهر دائما مقاوم سازی صورت گیرد و برای خدمات رسانی در شرایط اضطراری تمهیداتی درنظر گرفته‌شود.
تاب‌آوری در دل مدیریت است
در شرایط عادی کمبود داریم

رئیس دانشکده مهندسی عمران، آب و محیط زیست پردیس فنی مهندسی شهید عباسپور دانشگاه شهید بهشتی گفت:تاب آوری در دل مدیریت است.کسانی که شرایط عادی را مدیریت می‌کنند اگر حادثه‌ای رخ دهد همان افراد نیز بایستی شرایط بحرانی را مدیریت کنند. همچنین برای سه شرایط عادی، اضطراری و بحرانی سه مدیریت داریم به عبارت دیگر مدیریت در شرایط عادی باید “مدیریت ریسک” باشد و افرادی که شرایط عادی را مدیریت می‌کنند باید آینده نگر باشند به طوری که مشخص کنند هنگام بروز حادثه ممکن است چه مشکلاتی رخ دهد و از قبل برای آن برنامه داشته باشند. لذا مدیریت شرایط عادی باید مدیریت پیشگیرانه باشد.

وی در ادامه تصریح کرد: هرچه مدیریت شرایط عادی درست‌تر، پیشگیرانه ، آینده نگر و براساس خطرپذیری باشد در صورت بروز حادثه تاب آوری شهر برای بازگشت به شرایط عادی بیشتر است. به عبارت دیگر هرچه درشرایط عادی توانمندی‌هایمان را افزایش دهیم این میزان توانمندی اضافه تر بر نیاز شرایط عادی ،تاب آوری محسوب می‌شود. اما هنوز در شرایط عادی کمبودهایی داریم یعنی هنوز پاسخگوی نیازهای شرایط عادی نیستیم.

حسنی با اشاره به اینکه اقداماتی برای رفع این کمبودها در جریان است، گفت:وقتی شهری را اداره می‌کنید شهر با حوادث مختلفی اعم از حوادث طبیعی و انسان ساخت در ارتباط است و مدیریت فقط مختص به شرایط بحرانی پس از زلزله نیست بنابراین مدیریت در شهرها باید به سمتی حرکت کند که اقدامات پیشگیرانه،آینده نگرانه و مدیریت خطرپذیر در شرایط عادی اعمال شود.
سازمان‌ها بایستی از حالت لختی خارج و تاب آور شوند

رئیس دانشکده مهندسی عمران، آب و محیط زیست پردیس فنی مهندسی شهید عباسپور دانشگاه شهید بهشتی اضافه کرد: سازمان‌ها بایستی ساختارهای داخلی و روابطشان را طوری ارتقا دهند که از حالت لختی و سنگینی بیرون‌ آیند و تاب آور شوند. زیرا یکی از مشکلات ما این است که مدیریت میانی و بخش‌های کارشناسی در کشور متاسفانه توان لازم را ندارند و شاهد نقاط ضعف در بخش‌های خصوصی و دولت‌های محلی مانند شوراها و شهرداری‌ها هستیم. یعنی عده‌ای صرفا کارمند دولت شده‌اند و به شغلشان به چشم آب باریکه نگاه می کنند و نه تنها حضور موثر در کارشان ندارند بلکه به این هم فکر نمی‌کنند که بایستی سطح توانمندی، سواد و اخلاق حرفه‌یشان را بالا ببرند. از طرفی دانشگاه‌ها و آموزش و پرورش که بایستی توانمندی افراد را افزایش دهند کار خود را به درستی انجام نمی‌دهند. یعنی آموزش و پرورش که وظیفه پرورش انسان را دارد در این زمینه ضعیف است و دانشگاه هم عمدتا نیروی متخصص و کاربردی تربیت نمی کند.
“تربیت برای توسعه و توسعه برای تربیت”شعار ژاپن

وی در پایان صحبت هایش بااشاره به اینکه شعار ژاپن “تربیت برای توسعه و توسعه برای تربیت” است، گفت:جایگاه فعلی ژاپن به دلیل سرمایه های انسانی آن کشور است زیرا ژاپن بر روی نظام تربیتی خود کار کرده است. نظام تربیتی ژاپن به گونه‌ای است که اگر فردی مسئولیت خود را به درستی انجام نداد و اخلاق حرفه‌ای را رعایت نکرد بهتر است خودکشی کند. نقطه ضعف بزرگ ما نیز در این است که “نظام” تربیتی ما ضعف اساسی دارد. در نظام آموزش و پرورش مدرسه خصوصی نباید جایگاه مهمی داشته باشد ژاپن نیز مدرسه خصوصی بسیار کم و آن‌هم بسیار ضعیف و با مقاصدی خاص دارد. همچنین آنها نخبه پروری نکرده و دانش‌آموزان را دسته بندی نمی‌کنند.از طرفی بیمارستان خصوصی و مسکن خصوصی نیز به آن معنا وجود ندارد به طوری که بیمارستان‌ها، دولتی و حدود نیمی از مساکن نیز استیجاری هستند و دولت ،شهرداری‌ها و انبوسازان این مساکن را در اختیار مردم قرار می‌دهند. مدرسه دولتی بسیار قوی و با امکانات فراوان که توسط خود دانش آموزان نگهداری می شود. بیمارستان های دولتی بسیار مجهز و قوی و تحت پوشش بیمه همگانی و واگذاری مسکن انبوه استیجاری ارزان با قرعه کشی برای داوطلبان و بصورت نامحدود، سه ویژگی بسیار تعیین کننده در عدالت اجتماعی- اقتصادی در ژاپن است که کشور ما از آن بسیار دور شده است.