بیم‌ها و امیدهای مذاکرات وین؛ بالاخره مبنای مذاکرات کدام متن است؟
در حالی که طرف‌های غربی ضرب‌الاجلی تقریبا یک ماهه را برای مذاکرات در نظر می‌گیرند و از کندی پیشرفت‌ها نگران هستند، مقام‌های روسیه ضمن تأکید بر نشانه‌ها و روندهای مثبت با این ضرب‌الاجل مخالف هستند. هم‌زمان تناقضات میان اظهارات تیم مذاکره‌کننده ایران و سایر طرف‌ها در خصوص «متن» افزایش یافته است.
«بازتاب»؛ آرش صفار- هم‌زمان با برگزاری دور دیگری از مذاکرات وین، «فارن پالیسی» در یادداشتی به به وضعیت پرونده و آنچه «آخرین تلاش» برای نجات برجام نامیده، پرداخته است.
مطابق این یادداشت، دولت بایدن و سایر قدرت‌های بزرگ در حال گفتگو در این خصوص هستند که آیا پیشرفت مداوم برنامه هسته‌ای تهران، برجام را «جنازه‌ای غیرقابل احیا» تبدیل می‌کند یا خیر.
هر چند یک مقام ارشد آمریکایی به خبرنگاران گفته است که هنوز فرصت برای نجات توافق وجود دارد، فارن پالیسی مدعی است که واشنگتن دور هشتم گفتگوها را آخرین فرصت برای حل‌وفصل اختلافات در نظر می‌گیرد.
مطابق اظهارات مقام‌های آمریکایی، ایران تنها چند هفته فرصت دارد تا از طریق دستیابی به توافق، برنامه هسته‌ای خود را محدود کند؛ در غیر این صورت با افزایش اقدامات قهری –از افزایش تحریم‌ها تا تهدید اقدام نظامی- روبه‌رو خواهد شد.
یک مقام آمریکایی اعلام کرده است که یا باید به سرعت به توافق دست یابیم یا تهران باید سرعت برنامه هسته‌ای خود را کاهش دهد. به گفته او هر چند گام‌های مثبتی برداشته شده، اما «ایرانی‌ها با سرعت لازم برای موفقیت در هفته‌های آتی کار نمی‌کنند».
بر اساس یادداشت، ایران و روسیه با تعیین یک ضرب‌الاجل برای پایان مذاکرات مخالفت کرده‌اند؛ مسکو بر این باور است که ایران هنوز با ساخت سلاحی که قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای را داشته باشد، فاصله دارد. «میخائیل اولیانف» تأکید کرده است که «بله فوری است، اما بیایید محتاط باشیم و ضرب‌الاجل مصنوعی تعیین نکنیم».
در هفته‌های اخیر آمریکا نشان داده است که قصد دارد فشار اقتصادی بر ایران را افزایش دهد. «آندره‌آ گاکی»، رئیس دفتر کنترل دارایی‌های خارجی وزارت خزانه‌داری آمریکا در سفری به امارات، به مقام‌های بانکی و نفتی این کشور هشدار داده است که در صورت عدم پایبندی به تحریم‌های آمریکا علیه ایران، با حجازات روبه‌رو خواهند شد.
فارن پالیسی با بیان اینکه توافق 2015 زمان لازم برای انباشت مواد شکافت‌پذیر لازم برای تولید سلاح هسته‌ای توسط ایران را یه یک سال رسانده بود، به این موضوع اشاره می‌کند که پس از خروج ترامپ از برجام، در سایه پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران، این زمان به یک ماه کاهش یافته است؛ هر چند کارشناسان بر این باورند ایران برای ساخت سلاح هسته‌ای به دو سال زمان نیاز دارد.
از سوی دیگر اسرائیل، مقام‌های آمریکایی را تحت فشار شدیدی قرار داده است. از نظر تل‌آویو، یک «توافق خوب»، توافقی است هر گونه امکان ساخت سلاح هسته‌ای توسط ایران را از بین ببرد؛ «توافق بد»، توافقی است که امکان ساخت سلاح هسته‌ای در آینده را به تهران می‌دهد و مقام‌های اسرائیلی نگران پذیرش چنین توافقی از سوی واشنگتن هستند.
گزینه دیگر از نظر اسرائیل، «عدم توافق»، افزایش تحریم‌ها و فشارهای اقتصادی و اطمینان از عدم توانایی ایران در پیشبرد برنامه هسته‌ای است.
نویسنده یادداشت مدعی است که در زمان دولت «حسن روحانی»، آمریکا به توافقی در خصوص بازگشت به محدودیت‌های برجامی توسط ایران دست یافته بود؛ اما آغاز به کار دولت «ابراهیم رئیسی» و انتصاب «علی باقری» که یادداشت او را «تندرو» معرفی می‌کند، ایران توافقات پیشین را بر هم زد.
«لیندا توماس گرینفیلد»، سفیر آمریکا نزد سازمان ملل تهران به اتخاذ «مواضع مبهم، غیرواقعی، حداکثری و غیرسازنده» در خصوص تحریم‌ها متهم کرده و اعلام کرده که آمریکا آماده برداشتن تحریم‌های مغایر با تعهداتش در برجام است.
اروپایی‌ها هم اگر چه تأکید کرده‌اند که تمایلی به کنار گذاشتن مسیرها دیپلماتیک ندارند، اما صبر خود را از دست داده‌اند و نسبت به «تبدیل برجام به پوسته‌ای بی‌محتوا» هشدار داده‌اند.
در حالی که دیپلمات‌های اروپایی، مطابق دستورالعمل پایتخت‌هایشان برای شکست مذاکرات و اجرای مکانیسم ماشه آماده می‌شوند، ایران اقدام دیپلماتیکی را با هدف کاهش فشارها انجام داده است.
بر اساس یادداشت، با کمک روسیه، تهران و آژانس در خصوص نصب دوربین‌های نظارتی در تأسیسات کرج به توافق رسیدند؛ بدون این توافق، این خطر وجود داشت که ایالات‌متحده اقدامات لازم برای محکومیت ایران در شورای حکام آژانس را انجام دهد؛ به ادعای یادداشت، ایران تهدید کرده بود که چنین اقدامی منجر به خروج کامل تهران از برجام خواهد شد.
یک دیپلمات اروپایی با مثبت دانستن توافق ایران و آژانس در خصوص تأسیسات کرج، اعلام کرد که مواضع ایران در گفتگوهای هسته‌ای تا حدودی انعطاف‌پذیرتر شده است؛ او همچنین ضمن اشاره به حملات علیه کشتی‌ها در تنگه هرمز، مدعی شد که در هفته‌های اخیر ایران اقدامات «دردسرساز» خود را کاهش داده است.
به گفته او «ایرانی‌ها آنقدر که می‌توان از ایشان انتظار داشت منطقی هستند». به گفته این دیپلمات اروپایی، کنار گذاشتن توافق هزینه بالایی دارد و به نفع هیچ کس نیست.
نماینده روسیه در مذاکرات ضمن تأکید بر اینکه نمی‌تواند دستیابی به توافق را تضمین کند، اعلام کرده است که پیش نیاز توافق وجود دارد؛ همه طرف‌ها از جمله ایران و آمریکا خواهان توافق هستند و بنابراین شانس بسیار زیادی برای توافق وجود دارد.
وی همچنین در واکنش به مواضع طرف غربی که مذاکرات تنها تا اواخر ژانویه یا نهایتا اوایل فوریه 2022 قابل ادامه دادن است، اعلام کرده است که کشورش با همراهی چین، ایران را متقاعد کرده است که از برخی مواضع حداکثری خود مثل اصرار بر اینکه مذاکرات تنها بر تحریم‌ها متمرکز باشد و نه موضوع هسته‌ای عقب‌نشینی کند.
به گفته اولیانف، در نتیجه رایزنی‌های روسیه و چین، ایران موافقت کرده است که متن تهیه شده در بهار گذشته مبنای گفتگوها باشد.
نماینده روسیه در مذاکرات همچنین بر اینکه اکنون زمان تهدید کردن تهران به افزایش فشارها نیست گفته است «حتی اگر آن‌ها مقدار قابل توجهی مواد هسته‌ای تولید کرده باشند، بعد چه؟ این مواد بدون کلاهک قابل استفاده نیست و ایران کلاهک ندارد».
«علی واعظ»، مدیر برنامه ایران در «گروه بین‌المللی بحران» بر این باور است که اگر چه چین و روسیه طرف غربی را متقاعد کرده‌اند که زمان بیش‌تری به ایران بدهند، اما آمریکا و اروپا نگران این هستند که تهران در مذاکرات جدی نیست و بنابراین نمی‌توانند انعطاف بیش‌تری نشان دهند.
به باور واعظ عدم توافق به معنی گسترش برنامه هسته‌ای ایران، اعمال تحریم‌های بیش‌تر و شدیدتر علیه ایران و در نهایت سایه جنگ خواهد بود.
با توجه به آنچه از یادداشت فارن پالیسی گفته شد، تناقض میان گزارش‌های مقام‌های رسمی در خصوص چگونگی پیشرفت مذاکرات وین مشهود است.
مذاکره‌کننده ارشد ایران و وزیر امور خارجه تأکید دارند که متن ژوئن که در جریان شش دور نخست گفتگوهای احیای برجام تدوین شده بود، در دستور کار نیست و طرف غربی پذیرفته است که نکات مد نظر ایران هم در خصوص تحریم‌ها و هم موضوعات هسته‌ای به متن اضافه شود.
این مسئله تناقضی با مبنا بودن پیش‌نویس ژوئن نداشت اگر مقام‌های ایرانی بر وجود دو متن جدید به عنوان اساس مذاکرات تأکید نمی‌کرند.
دغدغه‌های ایران در دولت جدید طی فرایند مذاکرات می‌تواند به متن ژوئن اضافه شده باشد؛ اما این به معنی از دستور کار خارج شدن آن متن نیست.
در حالی که اولیانف –به عنوان خوش‌بین‌ترین مقام حاضر در وین- تأکید دارد که ایران از مطالبات حداکثری خود عقب نشسته، اهمیت رفع نگرانی‌های طرف مقابل در خصوص پیشرفت‌های برنامه هسته‌ای ایران را پذیرفته و مذاکرات را بر مبنای متن ژوئن –هر چند با اضافه و کم شدن برخی موضوعات- ادامه می‌دهد، تأکید مقام‌های ایرانی به کنار گذاشتن متن ژوئن و شکل‌گیری متون جدید تنها کارکرد داخلی دارد.
مقام‌های کنونی در سال‌های اخیر اظهاراتی داشته‌اند که مطابق آن‌ها گویی توافق بهتری ممکن بوده و مذاکره‌کنندگان پیشین از آن چشم پوشیده‌اند!!
این موضوع از این نظر اهمیت دارد که به نظر می‌رسد آنچه طرف‌های غربی عدم جدیت ایران و «کار نکردن ایرانی‌ها به اندازه و سرعت لازم» می‌نامند، ناشی از محدودیت داخلی تیم مذاکره‌کننده، وزارت امور خارجه و دولت سیزدهم است.
در واقع مسئله این است که این محدودیت‌ها عموما خودساخته هستند.
