بهره برداری اقتصادی از فاضلابی که به دریای خزر می ریخت

احداث شبکه جمع آوری و تصفیه فاضلاب در سه استان گیلان، مازندران و گلستان واقع در حاشیه دریای خزر بیش از پیش سرعت گرفته است تا علاوه بر تامین بهداشت و جلوگیری از انتقال منابع آلاینده زیست محیطی به دریای خزر، از پساب های منطبق با معیارهای زیست محیطی حداکثر بهره برداری اقتصادی در بخش صنعت و کشاورزی به عمل آید.

به گزارش ایرنا، «فاضلاب» و «پسماند» همواره عوامل اصلی آلودگی نوار شمالی کشور و دریای خزر به شمار می روند که به اعتقاد کارشناسان، در اثر این آلودگی ها برخی از گونه های ارزشمند دریای خزر مانند فک، کیلکا و ماهی های خاویاری در معرض انقراض قرار گرفته اند.
کارشناسان همچنین معتقدند، به علت آلودگی در نوار ساحلی ایران، آبزیان به سواحل و شرایط زیستی مناسب تر و کم آلاینده مهاجرت می کنند و از این رو اگر اقدامی صورت نگیرد تعداد آنها روز به روز کمتر می شود که این مساله اشتغال صیادان را نیز تحت تاثیر قرار خواهد داد.
در این ارتباط، وزارت نیرو حسب وظایف، امکانات و اعتبارات در اختیار، از سال‌ها قبل اجرای طرح های فاضلاب شهری در استان های حاشیه دریای خزر را در دستور کار خود قرار داده است تا با به خدمت در آوردن همه امکانات، موضوع فاضلاب‌های شهری را در نوار شمالی کشور در کوتاه‌ترین زمان سامان دهد.
اجرای طرح های فاضلاب شهری در سه استان گلستان، مازندران و گیلان از چنان اهمیتی برخوردار است که برای تامین اعتبار و تسریع در اجرای آن، در دولت یازدهم برای نخستین بار تسهیلاتی از بانک جهانی و سایر بانک‌های بین‌المللی اخذ شده است.
در بخش تصفیه خانه های این طرح ها که پساب آن‌ها به رودخانه‌ها، دریا و سایر منابع آبی پذیرنده تخلیه می‌شوند، تجهیزات پایش لحظه به لحظه (On Line) نصب شده است تا از رعایت استانداردهای زیست محیطی تخلیه پساب اطمینان حاصل شود؛ این پساب ها علاوه بر رودخانه ها به بخش های صنعت و کشاورزی انتقال داده می شود تا فاضلاب به جای تهدید اشتغال، تولید و به طور کلی اقتصاد یک منطقه، به یک مزیت تبدیل شود.
در ادامه جزئیاتی از اجرای طرح های فاضلاب شهری در سه استان گیلان، مازندران و گلستان به تفصیل شرح داده می شود.

** استان گیلان
از سال ۱۳۷۱ منتهی به پایان شش ماهه‌ نخست امسال، بیش از سه هزار و ۳۵ میلیارد ریال برای اجرای طرح‌های فاضلاب در ۱۱ شهر استان گیلان هزینه شده است؛ این طرح‌ها در مجموع شامل اجرای حدود ۷۴۰ کیلومتر شبکه‌ جمع‌آوری و خطوط انتقال فاضلاب به قطرهای۲۰۰ تا ۱۴۰۰ میلی‌متر، احداث چهار واحد ایستگاه پمپاژ و احداث سه واحد تصفیه‌خانه‌ به مرکزیت سه شهر رشت (به ظرفیت ۶۳ هزار مترمکعب در شبانه روز)، غرب انزلی (به ظرفیت ۲۰ هزار مترمکعب در شبانه روز) و لاهیجان (به ظرفیت ۲۶ هزار مترمکعب در شبانه روز) است.
علاوه بر این طرح ها که هم اکنون در مدار بهره‌برداری قرار دارند، احداث سه واحد تصفیه‌خانه‌ دیگر نیز در این استان در دولت یازدهم آغاز شده است. این طرح ها شامل تصفیه‌خانه‌ فاضلاب شرق انزلی به ظرفیت ۱۲ هزار مترمکعب در شبانه روز و با پیشرفت فیزیکی ۸۵ درصد، تصفیه‌خانه‌ فاضلاب آستارا به ظرفیت ۶ هزار و ۳۰۰ مترمکعب در شبانه روز و با پیشرفت فیزیکی ۲۱ درصد و تصفیه‌خانه‌ فاضلاب طرح مسکن مهر رشت، به ظرفیت ۶ هزار و ۳۵۰ مترمکعب در شبانه روز و با پیشرفت فیزیکی ۱۱ درصد است.
افزون بر سه طرح یاد شده، احداث تصفیه‌خانه‌های فاضلاب در شهرهای تالش، فومن، صومعه‌سرا، آستانه‌ اشرفیه، سیاهکل، لنگرود و رودسر نیز در برنامه‌ی اجرایی قرار دارد و زمین لازم برای احداث تصفیه‌خانه‌ در این شهرها خریداری و تملک شده است.
احجام باقی مانده برای تکمیل طرح‌های فاضلاب در ۱۱ شهر استان مشتمل بر اجرای ۵۳۵ کیلومتر شبکه‌ی جمع‌آوری و انتقال فاضلاب، احداث ۱۰ واحد تصفیه‌خانه‌ با مجموع ظرفیت ۸۰.۷ هزار مترمکعب روز و احداث ۱۲۱ واحد ایستگاه پمپاژ اصلی و فرعی است.
اعتبار مورد نیاز برای اجرای احجام باقی مانده بیش از ۲۳ هزار و ۸۲۱ میلیارد ریال برآورد شده است که در صورت تأمین و تخصیص به هنگام آن، اجرای طرح‌های فاضلاب در ۱۱ شهر اولویت‌دار استان، تا سال ۱۴۰۰ تکمیل خواهد شد. با تکمیل این طرح‌ها، ۷۰ درصد از جمعیت شهری استان گیلان، تحت پوشش تأسیسات جمع‌آوری و تصفیه‌ی فاضلاب قرار خواهند گرفت.
علاوه بر ۱۱ شهر استان که طرح فاضلاب آن‌ها در دست اجرا است، مطالعات فاز نخست در ۵ شهر املش، ماسال، رضوانشهر، رودبار و منجیل انجام شده و در ۱۹ شهر دیگر استان نیز مطالعات زیست محیطی اجرای طرح فاضلاب تکمیل شده است.
«محمود امیری» رئیس اداره آب و فاضلاب شهرستان بندرانزلی نیز به تازگی در گفت وگو با ایرنا، با اشاره به وجود ۱۲۰ کیلومتر شبکه فاضلاب سنتی در شهرهای انزلی و غازیان اظهار کرد: برای جلوگیری از ورود فاضلاب به رودخانه ها و دریای خزر، ایجاد شبکه های فاضلاب بهداشتی در دستور کار آبفا قرار دارد.
محمود امیری افزود: تا زمانیکه شبکه های بهداشتی فاضلاب تکمیل نشده و مورد بهره برداری قرار نگیرد، ناگزیر به نگهداری از همین روش دفع فاضلاب های سنتی هستیم .
وی با اشاره به وجود سه ورودی عمده فاضلاب به دریا در شهرستان بندرانزلی خاطرنشان کرد: تلاش ما این است که ورود فاضلاب به دریا را به حداقل و در نهایت به صفر برسانیم ولی در حال حاضر امکانی برای انتقال مسیر فاضلاب ها در برخی از نقاط شهر وجود ندارد.

** استان مازندران
در استان مازندران با بهره‌گیری از ۶ تصفیه‌خانه‌ فاضلاب در شهرهای ساری، جویبار، بابلسر، نوشهر و چالوس و قائم‌شهر با مجموع ظرفیت اسمی ۲۶۱ هزار مترمکعب در شبانه روز و ظرفیت بهره‌برداری ۵۰ هزار مترمکعب در شبانه روز، جمعیتی معادل۲۲۶ هزار و ۶۰۰ نفر تحت پوشش خدمات مدرن جمع‌آوری و تصفیه‌ی فاضلاب قرار دارند.
علاوه بر طرح‌های یاد شده، در ۹ شهر دیگر استان شامل شهرهای ساری (فاز دوم)، بابل (فاز دوم)، بابلسر (فاز دوم)، نوشهر و چالوس (فاز دوم)، تنکابن، محمود آباد، رامسر، قائم شهر (فاز دوم) و آمل با پیشرفت فیزیکی ۳ تا ۸۶ درصد در حال اجرا است.
با تکمیل و بهره‌برداری تدریجی از این طرح‌ها، حدود ۵۰۰ هزار نفر دیگر از جمعیت استان از خدمات مدرن جمع‌آوری و تصفیه‌ی فاضلاب بهره‌مند خواهند شد.
علاوه بر آن، طرح‌های فاضلاب در پروژه‌های مسکن مهر گنج‌آباد، نور، میارکلاده ساری و بهشهر نیز در حال اجرا است و مطالعات اجرای طرح‌های فاضلاب در شهرهای بهشهر و نکاء نیز انجام شده و ردیف اعتباری آن اخذ شده است.
در برنامه‌ ششم توسعه احداث ۱۴ تصفیه‌خانه‌ فاضلاب در شهرهای آمل، قائم‌شهر، محمودآباد، تنکابن، رامسر، ساری، بهشهر، نکاء، سرخرود، پل سفید، زیرآب، شیرگاه، نور و رویان و فریدون‌کنار، با مجموع ظرفیت ۲۱۱ هزار مترمکعب در شبانه روز احداث خواهد شد.
با تکمیل تدریجی این طرح‌ها که بخشی از آن‌ها نیز هم اکنون در حال اجراست، جمعیتی بیش از ۹۲۵ هزار نفر تحت پوشش خدمات مدرن جمع‌آوری و تصفیه‌‎ فاضلاب قرار خواهند گرفت. برای این طرح‌ها احداث ۵۳ واحد ایستگاه پمپاژ، ۴۲.۵ کیلومتر خط انتقال، ۵۶۲ کیلومتر شبکه اصلی و یک هزار و ۳۵۲ کیلومتر شبکه فرعی پیش‌بینی شده است. اعتبار مورد نیاز این طرح‌ها بیش از ۲۷ هزار و ۸۴۵ میلیارد ریال است.
«محمدرضا محمودی» معاون بهره برداری شرکت آب و فاضلاب شهری مازندران پیش از این به ایرنا گفته بود: در حال حاضر کمتر از ۲۰ درصد فاضلاب شهری این استان جمع آوری و بقیه رها می شود .
«میانیگن تولید سالانه فاضلاب شهری استان ۱۲۰ میلیون متر مکعب است و تنها ۱۹ میلیون متر مکعب آن برابر با ۱۶ درصد وارد کانال های فاضلاب شهری می شود.»
وی اظهار داشت : مقدار ۵۳ میلیون متر مکعب برابر با ۴۴ درصد فاضلاب شهری وارد سفره های زیر زمینی و ۴۸ میلیون متر مکعب برابر با ۴۰ درصد نیز وارد آب های سطحی ،رودخانه ها و دریا می شود.
معاون بهره برداری شرکت آب و فاضلاب شهری مازندران گفت : ورود این مقدار فاضلاب به حفره های زیر زمینی ،رودخانه و دریا اگر چه به معنای آلودگی آب آشامیدنی مردم نیست ، ولی فاجعه زیست محیطی محسوب می شود.
محمودی با اظهار این که به طور کلی این استان در بحث فاضلاب دچار عقب ماندگی است ، افزود: با این وصف ، سلامت و کیفیت آب آشامیدنی خط قرمز شرکت آب و فاضلاب استان است .
وی تصریح کرد : با اطمینان به مردم اعلام می کنم حتی اگر روزی منابع آب شرب استان به هر دلیلی آلوده شود ، حتی اگر تشنگی بکشند ما آب آلوده را وارد مدار مصرف نخواهیم کرد .
محمودی میانگین برخورداری جمعیت شهری کشور از کانال های فاضلاب را ۴۴ درصد اعلام کرد و گفت که این آمار در مازندران کمتر از ۱۰ درصد است.
بر اساس آمارهای رسمی یک میلیون و ۸۰۰ هزار نفر از جمعیت حدود سه میلیون و ۲۰۰ هزار نفری مازندران در شهرها ساکن هستند.
معاون بهره برداری آب و فاضلاب مازندران با بیان اینکه در اجرای طرح های ایجاد کانال ، شبکه گذاری و تصفیه خانه برای دفع آب فاضلاب استان با مشکلات جدی مواجه هستیم ، تراکم بالای واحد های مسکونی ،کمبود و گران بودن زمین برای ایجاد تصفیه خانه ،هزینه سنگین شبکه و لوله گذاری را از چالش های جدی استان نام برده بود.

** استان گلستان
در استان گلستان چهار واحد تصفیه‌خانه‌ فاضلاب در شهرهای گرگان، کردکوی، بندرگز و بندر ترکمن با مجموع ظرفیت اسمی پالایش۸۱ هزار و ۶۰۰ متر مکعب در شبانه روز طراحی و ظرفیتی معادل ۲۲ هزار مترمکعب در شبانه روز آن در مدار بهره‌برداری قرار گرفته است. این ظرفیت توانایی پالایش فاضلاب حاصل از جمعیتی معادل ۱۴۵ هزار نفر را تصفیه و پسابی منطبق با معیارهای زیست محیطی کشور تولید می‌کند.
افزون بر طرح‌های در مدار بهره‌برداری، اجرای تأسیسات مدرن جمع‌آوری، تصفیه‌ی فاضلاب در هفت شهر دیگر استان مشتمل بر شهرهای گرگان (فاز دوم)، آذرشهر، گنبد، علی‌آباد، بندر ترکمن (فاز دوم)، آق قلا، گز با پیشرفت فیزیکی ۲ تا ۹۸.۹۱ درصد در حال اجرا است. با تکمیل و بهره‌برداری تدریجی از این طرح‌ها، ۸۳۰ هزار نفر دیگر از جمعیت استان، از خدمات مدرن جمع‌آوری و تصفیه‌ی فاضلاب بهره‌مند خواهند شد.
«عطا الله گلعلی پور»رئیس اداره امور آزمایشگاه اداره کل محیط زیست گلستان چندی پیش در گفت و گو با ایرنا وضعیت زیست محیط در برخی مناطق گرگان را در مرز هشدار دانست و بر ضرورت تکمیل هر چه زودتر طرح فاضلاب شهری گرگان تاکید کرد.
اظهار کرد: یکی از آسیب جدی نبود سیستم تصفیه فاضلاب تخلیه فاضلاب های خانگی در حاشیه جنگل و مناطق کوهستانی گلستان از جمله گرگان است.
وی بیان کرد: فاضلاب کش ها سال ها است که فاضلاب های خانگی منازل را در منطقه جنگلی و گردشگرپذیر ‘هزارپیچ’ تخلیه می کنند و روز به روز بر معضلات بهداشتی و زیست محیطی این منطقه می افزایند.
گلعلی پور گفت: اجرای کامل طرح شبکه فاضلاب شهری گرگان این مشکل را برای همیشه به پایان خواهد رساند. مادامی که پوشش طرح فاضلاب شهری گرگان کامل نشود، مشکل فاضلاب کش ها و تخلیه فاضلاب های خانگی در مناطق بکر جنگلی این شهرستان همچنان به قوت خود باقی خواهد بود.
وی اظهار کرد: یکی از ثمرات اجرای طرح فاضلاب شهری بسته شدن چاه های خانگی و حفر نشدن چاه های جدید برای فاضلاب است که در آن صورت امنیت آب های زیرزمینی و سلامت آن ها تا حد زیادی تامین خواهد شد.