برندگان بازی نفتی مسکو-ریاض

اگر از امریکا که اخیرا به غول تولیدکننده نفت تبدیل شده است، صرف‌نظر کنیم، از 2 تولیدکننده بزرگ دیگر، فقط عربستان‌سعودی عضو کارتل نفتی مهم جهان، اوپک است.

به گزارش بازتاب به نقل از تعادل، روسیه به عنوان دیگر کشور بزرگ تولیدکننده نفت، تاکنون عضو این سازمان نبوده است. به دنبال توافق اوپک و این کشور برای کاستن از حجم تولید اما، احتمال تبدیل شدن این توافق به نوعی از همکاری بلندمدت یا حتی پیوستن روسیه به اوپک قوت گرفت. اگرچه تاکنون روس‌ها به دلایل مختلفی از جمله بهانه خصوصی بودن صنعت نفت این کشور از پیوستن به اوپک امتناع کردند اما روز گذشته الکساندر نواک وزیر انرژی روسیه گفته که ممکن است سازمانی برای ادامه همکاری میان اوپک و غیراوپک با پایان گرفتن توافق در پایان سال 2018 تشکیل شود. هر چند برخی بر این باور هستند که مطرح شدن این حرف بیش از هر چیز جنبه‌یی نمایشى برای جلوگیری از افت قیمت نفت دارد اما مطرح شدن آن از سوی وزیر انرژی روسیه نادیده‌ گرفتنی نیست. در این گزارش به این موضوع پرداخته‌ایم که چرا روسیه تاکنون عضو اوپک نبوده است و در صورت پیوستن روسیه به اوپک کدام طرف منفعت بیشتری خواهد برد؟

فوریه سال جاری میلادی بود که اعلام شد اوپک در تلاش است با ایجاد گروهی متشکل از کشورهای تولیدکننده نفت، همکاری مابین 24 کشور عضو و غیرعضو اوپک که به احیای قیمت نفت کمک کرد را استحکام بخشد. وب‌سایت نشنال در این تاریخ به نقل از سهیل المزروعی وزیر انرژی و صنایع امارات که هم‌اکنون ریاست اوپک را در دست دارد، نوشت که پیش‌نویس چارچوب اتحادی بلند‌مدت در سال 2018 روی کاغذ خواهد آمد. وی گفته است که هدف از این کار این است که با هماهنگی و مشارکت دبیرکل اوپک، محمد بارکیندو، پیش‌نویس توافقنامه‌یی برای ادامه همکاری کشورهای گروه 24 نگاشته‌ شود.

قبل از مطرح شدن این اظهارنظرها، به نتیجه مشترک رسیدن اوپک و روسیه در دسامبر سال 2016 برای کاستن از حجم تولید نفت، اتفاقی که پس از 15 سال رقم می‌خورد، این موضوع که پارادایم بازار نفت دچار تغییراتی شده و این تغییرات منافع روسیه و اوپک را به هم نزدیک کرده است، به چشم خورد.

«منافع مشترک» حلقه مفقوده میان اوپک و روسیه بوده که تاکنون هرگز به قدری پررنگ نشده که بتواند حداقل روس‌ها را مجاب به پیوستن به کارتل نفتی و تن دادن به تصمیمات جمعی درخصوص سیاست‌های نفتی‌شان کند.

در اینجا نگاهی به این پرسش که چرا تاکنون روسیه به اوپک نپیوسته است، جالب توجه خواهد بود. نیک کانینگ‌هام تحلیلگر اویل پرایس، در اواسط سال 2015 نوشت که روسیه و عربستان نقاط مشترک زیادی با یکدیگر دارند. هر دو شدیدا به درآمد نفتی برای تامین هزینه‌های بودجه خود وابسته هستند. هر دو از انرژی در مسائل خارجی خود تاثیر زیادی می‌گیرند و هر دو از این ابزار در جهت منافع سیاسی خود استفاده می‌کنند.

اما با وجود این، اوپک تاکنون اقلیم پادشاهی عربستان باقی مانده است. عربستان در طول سال‌های تشکیل اوپک و به ویژه در 15 سال اخیر دو بار از روسیه خواسته به این سازمان بپیوندد، روس‌ها اما امتناع کردند. فوریه 2015 ایگور سچین مدیرعامل روسنفت اعلام کرده بود که روسیه به نوعی به عضو ناظر اوپک تبدیل خواهد شد؛ مساله‌یی که نشان می‌داد ممکن است همکاری‌های بزرگ‌تری در راه باشد.

سچین در آن زمان گفته بود که اوپک از روسیه دعوت کرده تا عضو این سازمان شود اما این امکان به این دلیل که صنعت نفت روسیه خصوصی شده است وجود ندارد. او در آن زمان اعلام کرده بود که ما سهامداران غیرروسی داریم. تحلیلگر اویل پرایس در اینجا متذکر شده بود که البته این اظهارنظر آقای سچین نادیده گرفتن این مساله است که دولت روسیه صاحب 70درصد از سهام روسنفت است.

الکساندر نواک وزیر انرژی روسیه دیروز گفت که در دیدار با همتای سعودی خود خالد الفالح به این نتیجه رسیده‌اند که مکانیسم فعلی همکاری اوپک و غیراوپک، مکانیسمی کارآمد است و این کارآمدی را اثبات کرده است.

نواک دیروز گفت که ما در حال فکر کردن برای قالبی از همکاری هستیم که قابلیت «بلندمدت» بودن را دارد. این قالب شامل مواردی چون «نظارت بر بازار»، «تبادل اطلاعات» و «برخی اقدامات مشترک در صورت لزوم» خواهد بود. هر چند وزیر انرژی روسیه از واژه «سازمان» برای توصیف این قالب همکاری استفاده نکرده است اما مواردی که از آن یاد کرده، قابلیت‌های یک سازمان به‌شمار می‌روند.

ریشه تاریخی دوری و دوستی اوپک و روسیه

ماتلی فول پیش‌تر در گزارشی پیرامون اینکه چرا نخستین کشور تولید‌کننده نفت جهان یعنی روسیه عضو اوپک نیست، نوشته بود که ریشه این مساله به نبود منافع مشترک میان این دو برمی‌گردد. منافعی که از دید گزارشگر وجود نداشته و احتمالا نیز نخواهد داشت.

گزارشگر ماتلی فول با اشاره‌یی ذکاوتمندانه به‌دلیل شکل‌گیری اوپک پس از جنگ جهانی دوم نوشته است که یکی از مهم‌ترین انگیزه‌های کشورهای ایران، عراق، عربستان و کویت از تشکیل این کارتل، آزاد شدن کشورهای‌شان از استعمار کشورهای توسعه یافته بوده است که اوپک در قالب اتحاد جماهیر شوروی در آن زمان در شمار همین کشورها محسوب می‌شد.

صحبت‌هایی در این زمینه وجود دارد که در سال 2013 عربستان‌سعودی از روسیه خواست به اوپک بپیوندد، اوپک امتناع کرد و پس از آن قیمت نفت با افت روبه‌رو شد.

ماتلی فول در بخشی از تحلیل خود در آن زمان نوشت که شاید یکی از دلایلی که روسیه تاکنون رسما به اوپک نپیوسته است این باشد که روس‌ها نمی‌خواهند امنیت ملی خود را در دستان تصمیم یک کمیته قرار دهند. اشاره این گزارش به تجهیز مالی ارتش روسیه با منابع حاصل از فروش نفت و گاز این کشور بود.

اما اظهارات دیروز آقای نواک در حالی مطرح شده که چندی پیش نیز شاهزاده محمد بن سلمان به رویترز گفته بود که عربستان و روسیه در حال کار کردن روی قالبی از همکاری مشترک هستند که 10 الی 15 سال زمان داشته باشد.

البته وزیر کهنه‌کار انرژی روسیه تاکید کرده که موضوع «پیوستن روسیه به اوپک» در دستور کار بحث‌ها نیست.

رویترز در گزارش خود پس از اشاره به اظهارات نواک به ‌شدت گرفتن همکاری میان روسیه و عربستان پس از نتیجه دادن توافق کاهش تولید نفت اشاره کرده و به نوعی این پیغام را متبادر می‌سازد که بیش از آنکه بحث همکاری بلندمدت میان اوپک و غیراوپک یا گسترش مرزهای اوپک ورای 12 کشور مطرح باشد، بحث گسترش روابط عربستان‌سعودی و روسیه مطرح است.

رویترز در این گزارش اشاره کرده که روابط مسکو و ریاض در ماه‌های اخیر بسیار گرم شده و هیاتی بسیار بزرگ نیز از ریاض در ماه مه ‌به مجمع اقتصاد روسیه می‌روند که در سن‌پترزبورگ برگزار خواهد شد.

پیش از این خالد الفالح وزیر نفت عربستان، توافق کشورش با روسیه در حوزه انرژی را توافقی دانست که برای نسل‌ها و دهه‌ها پابرجا خواهد ‌ماند.

آن‌طور که سهیل المزروعی وزیر انرژی امارات فوریه امسال مطرح کرده است از زمان نخستین ایده همکاری مشترک برای نفت اعتماد با زحمت بسیار میان اعضای اوپک حاصل شده و کشورهای گروه 24 نیز از رویدادهای سالی که گذشت درس‌های بسیاری آموخته‌اند. مزروعی ابراز امیدواری کرد که این همکاری‌ها ادامه پیدا کند. او در این زمینه گفته است: «نهایتا همکاری‌ها وابسته به چارچوبی است که با همکاری دبیرکل اوپک آماده خواهد شد و اینکه این چارچوب چقدر قابلیت اجرا داشته باشد.»

بسیاری بر این باور هستند که مهم‌ترین نفع از ادامه یافتن همکاری اوپک و روسیه، نصیب 2 کشور اصلی تولیدکننده یعنی عربستان‌سعودی و روسیه خواهد بود. همان‌طور که بارها مطرح شده است، صدای بلندتر در کارتل‌ها متعلق به کشورهایی با تولید بیشتر است. به این ترتیب احتمالا کشورهایی که تولید کمتری دارند، بیش از هر چیز نقش سیاهی‌لشکر را در بازی جدید مسکو-ریاض ایفا خواهند کرد.