برنامه تهران برای زنده نگه داشتن توافق هسته ای؛ پاشنه آشیل کجاست؟

علیرضا سلطانی، عضو هیات علمی دانشگاه و کارشناس اقتصاد سیاسی بین الملل، به چالشهای دیپلماسی اقتصادی کشورمان با توجه به حضور ترامپ پرداخته است.
محمد جواد ظریف در تشریح برنامه های جدید وزارت امور خارجه بر روی فعالیتهای اقتصادی و تعامل با همسایگان تاکید زیادی داشته است. این روند قرار است با تغییرات ساختاری در وزارت خارجه و ایجاد معاونت اقتصادی نیز دنبال شود. اما این روند با چالشهایی از جمله حضور ترامپ که قصد خروج از برجام و منزوی کردن ایران را دارد روبروست.
پرسش این است که سیاست خارجی اقتصاد محوری که از سوی وزارت خارجه دنبال می شود تا چه حدی تحت تاثیر ترامپ و تصمیم های او خواهد بود؟ اگر امریکا از برجام خارج شود، این خروج می تواند روی قراردادها و توافقات اقتصادی هم تاثیر بگذارد؟ در این باره نامه نیوز با علیرضا سلطانی، عضو هیات علمی دانشگاه و کارشناس اقتصاد سیاسی بین الملل گفت و گو کرده است که از نظر می گذرانید.

با توجه به اینکه ترامپ بنا دارد ایران را منزوی کند و احتمال خروج از برجام از سمت او وجود دارد آیا ایران می تواند راهکاری برای برون رفت از این فضا و پیشبرد اهداف اقتصادی خود در زمینه بین المللی پیدا کند؟

در شرایط فعلی ، مهمترین سیاست، تلاش برای حفظ برجام است . ترامپ قصد دارد برجام را برهم زند اما نه به هزینه خود بلکه به هزینه ایران . ایران باید با تعاملی که با قدرتهای دیگر امضاکننده برجام به خصوص اروپایی ها دارد ، عملا نقشه ترامپ را بر هم زند. علاوه براین گسترش تعاملات و همکاری های اقتصادی و تعجیل در این امر ، راهکار دیگری است که برنامه های ترامپ را در مورد برجام و حتی تحریم های احتمالی بر هم می زند. لذا در شرایط کنونی ، فعال کردن ظرفیت های اقتصادی و تجاری کشور در عرصه بین المللی ، بسیار حائز اهمیت است که خوشبختانه در حوزه نفت و گاز این سیاست آغاز شده و با سرعت بیشتری در ماه های آینده با انعقاد قراردادهای نفتی بزرگ تداوم پیدا می کند.

به نظر شما با توجه به این شرایط و روحیه تاجرمابانه ترامپ، او میتواند مسائل اقتصادی را از مسائل سیاسی جدا کند یا در برجام میتواند قراردادهای بویینگ و توتال را هم متاثر کند؟

برجام یک توافق نامه بین المللی است . اما باید اذعان داشت که این توافق نامه با توجه به حساسیت های بالا و جایگاهی که در تحولات روابط بین المللی داشته و در عین حال رکوردهایی را در حوزه تعاملات بین المللی ایجاد کرده ، از یک توافق نامه بسیار بالاتر است چه اینکه برجام را باید یک دستاورد بزرگ بین المللی به شمار آورد که حاصل خرد جمعی بین المللی است .در عین حال با توجه به اینکه یکی از مهمترین چالش های بین المللی یعنی پرونده هسته ای ایران را به نقطه حل رساند و زمینه حال دیگر چالش ها از جمله چالش 40ساله ایران و آمریکا را فراهم ساخت ، نقطه عطفی در روابط بین المللی به شمار می آید. برجام آغاز گر یک روند جدید در مناسبات بین المللی و تثبیت راهکار دیپلماسی در حل و فصل اختلافات بین المللی است . بنابراین حراست و حفاظت از این دستاورد بزرگ بین المللی ، تعهد همه کشورهای تاثیرگذار از جمله آمریکا می باشد. اگرچه ترامپ در تلاش برای برهم زدن برجام می باشد اما تاکنون نه تنها به این مهم دست نیافته است بلکه با گذشت زمان زمینه برهم زدن آن از سوی آمریکا کمتر فراهم شده است. در این راستا دولت آمریکا تلاش دارد به صورت غیر مستقیم اثر گذاری برجام را برای ایران کاهش دهد اما در این رابطه هم به نظر نمی رسد توفیق بالایی داشته باشند ‌.

اقتصاد امریکا مسیری منحصربفرد و مستقل را دنبال می کند و می تواند روی ترامپ تاثیر بگذارد یا عملکرد ترامپ روی آن تاثیر زیادی دارد؟

دولت ترامپ هنوز نتوانسته انرژی مثبتی به اقتصاد آمریکا وارد سازد. رشد اقتصادی مداوم و دامنه دار آمریکا و ثبت یک رکورد جدید در رشد اقتصادی این کشور نیز محصول سیاست ها و برنامه های دولت اوباما می باشد. این نشان از این واقعیت دارد که اقتصاد آمریکا تلاش دارد خود را از حواشی و بازی های سیاسی ترامپ دور نگه دارد و به عبارتی هزینه ای بابت حاشیه سازی های سیاسی ترامپ ندهد. بنابراین تحرکات سیاسی ترامپ به خصوص در مورد برجام با وجود اینکه مناسباتی بین ایران و شرکت های امریکایی شکل نگرفته اما حمایت آنها را در پی ندارد و چه بسا با واکنش بخش های شاخص نیز مواجه شود.

این تاثیر روی اروپایی ها چگونه است؟ شرکت های اروپایی تحت تاثیر ترامپ و تصمیمهای ساختارشکنانه اوخواهند بود؟

این شرایط در مورد شرکت ها و بنگاه های غیرامریکایی به خصوص اروپایی به مراتب قوی تر است. در واقع شرکت های اروپایی که به طور طبیعی سهام انها در بازارهای بورس آمریکا خرید و فروش می شود به تبع سیاست دولتهای متبوع خود در قبال برجام ، از رویکرد ضد برجامی دولت ترامپ حمایت نکرده و در صدد گشایش راه هایی در همکاری اقتصادی با ایران می باشند که نمونه آن قرارداد با توتال در فاز 11 پارس جنوبی و انعقاد قراردادهایی دیگر در آینده با دیگر شرکت های نفتی اروپایی مانند شل می باشد. قرارداد همکاری در صنعت خودرو را نیز باید به این مهم اضافه کرد.

به نظر شما روند تعامل گونه ایران بعد از برجام توانسته است در نظام بین الملل جذابیت ایجاد کند و آیا روند تعاملی و جذب سرمایه میتواند در ۴ سال آینده محقق شود؟

ایران اگرچه از جذابیت های اقتصادی خوبی برای سرمایه گذاری خارجی برخوردار است و بعد از چند سال تحریم و محدودیت ، زمینه لازم برای جذب سرمایه گذاری خارجی با اجرای برجام فراهم شد ، اما در عمل با گذشت نزدیک به 2 سال از اجرای برجام ، جهش قابل توجهی در جذب سرمایه گذاری خارجی و همکاری با شرکت های خارجی صورت نگرفته است. بخشی به دلیل شدت و حدت تحریم ها ، کاهش اعتماد به اقتصاد ایران ، گسست همکاری های قبلی و زمانبر بودن بازگشت اعتماد به اقتصاد ایران طبیعی است . بخشی نیز به دلیل تحرکات دولت جدید آمریکا و ایجاد فضای تردید نسبت به برجام ، طبیعی به نظر می رسد اما واقعیت این است که در داخل کشور نیز اجماع و هماهنگی لازم میان دستگاه های مختلف تاثیرگذار بر روندهای سیاسی و اقتصادی کشور وجود ندارد. چه بسا در این میان باید شاهد حرکت ها و رفتارهای متناقض میان این دستگاه ها بود که پیام های متناقض ، منفی و ناامید کننده به شرکت ها و فعالان اقتصادی خارجی ارسال می کنند.
همچنین حرکت های صورت گرفته برای جذب شرکت های خارجی با محدودیت و موانع مختلف و بعضا مواجه با کارشکنی هایی است که سرعت به نتیجه رسیدن آنها بسیار کند می باشد.
این کندی و رفتارهای جزیره ای و متناقض به طور طبیعی روندهای و موانع خارجی در حضور شرکت های خارجی در ایران را دچار وقفه می کند و عملا به سیاست و برنامه آمریکا و دیگر مخالفان برجام در داخل وخارج کمک می کند.استفاده اقتصادی کمتر ایران از برجام ، بیش از پیش روح و جسم برجام را ضعیف و بی ارزش می کند.