بحران آب کنونی حاصل ندانم‌کاری مدیران گذشته است/ دولت جدید حق کوچکترین خطا در حوزه آب را ندارد/ احتمالاً با پدیده آوارگان اقلیمی رو به رو خواهیم شد

  بحران آب این روزها دوباره به صورت جدی بخش های مختلف کشور به ویژه شرق استان اصفهان و نیز مناطق مختلف استان خوزستان را درگیر خود کرده است؛ بحرانی که بخشی از آن به واسطه تغییرات اقلیمی رقم خورده و بخش قابل توجهی از آن نیز ریشه در سوء مدیریت ها دارد.

«بازتاب»؛ آرش خداپرست- پس از چند روز تنش و اعتراض در شهر اصفهان که با محوریت کشاورزان شرق استان به وجود آمد، حالا خبرهای نگران کننده ای از شهرهای مختلف استان خوزستان مخابره می شود که مردم هم در فضای مجازی و هم در عالم واقع در حال اعتراض به وضعیت منابع آب هستند.

عمده این اعتراضات اخیر در خوزستان به خبر غیر رسمی ارتباط  دارد که مستند به آن گفته می شود قرار است طرح انتقال آب بهشت آباد با هدف حل مشکل آب شرق اصفهان و استان یزد نهایی شود.

طرح احداث تونل انتقال آب بهشت آباد، یکی از طرح های بزرگ انتقال آب در ایران است که با اجرا و نهایی کردن آن قرار است چیزی حدود یک میلیارد مترمکعب آب به صورت سالانه از حوضه آبریز کارون برداشت و در مسیری به طول 65 کیلومتر به استان های اصفهان، یزد و کرمان منتقل شود.

این طرح که سال های متمادی است فرایند اجرایش به واسطه اعتراض های مردمی به تأخیر افتاده، این بار و پس از آغاز گسترده اعتراضات مردمی توسط کشاورزان شرق اصفهان دوباره مورد توجه مسئولان قرار گرفته است.

با این همه از آنسو مردم شهرهای مختلف استان خوزستان و نیز چهارمحال و بختیاری به طرح فوق انتقادات جدی دارند و بر این باور هستند که اجرای طرح فوق اوضاع خوزستان و حوضه آبریز کارون را از این چیزی که اکنون هست، بدتر خواهد کرد.

مردم خوزستان همچنین از این موضوع شاکی هستند که چرا برای بحران های آبی آنها اقدام عاجل و موثری انجام نمی شود ولی برای بحران آبی مردم دیگر مناطق کشور دولت مرکزی حاضر است هزینه های سنگینی را متحمل شود؟

دکتر رضا رحیمی- دانش آموخته دکتری جغرافیای سیاسی و پژوهشگر مسائل هیدروپلیتیک در رابطه با این بحران ها به «بازتاب»، گفت: واقعیت این است که وضعیت منابع و مسائل آب در کشور ایران چند دهه ای است که بحرانی شده و ما شاهد تغییرات اقلیمی گسترده هستیم که مراجعه به آمار و ارقام نیز این مهم را تأیید می کند.

رحیمی افزود: بر اساس آمار وضعیت بارش ها در سال آبی جاری در کشور به نسبت میانگین 52 ساله 37 درصد و به نسبت سال آبی قبل 52 درصد کاهش یافته است و به صورت جزئی تر در حوضه های آبریز خلیج فارس و دریای عمان شاهد 43 درصد کاهش بارش به نسبت میانگین 52 ساله و در حوضه های آبریز فلات مرکزی نیز به نسبت میانگین 52 ساله 36 درصد کاهش بارش داشته ایم.

رویه حاکم بر وضعیت آبی کشور یک رویه بحرانی است

این پژوهشگر مسائل آب با اشاره به ارقام و آمار فوق افزود: همانطور که می بینید رویه کلی حاکم بر وضعیت آبی کشور یک رویه بحرانی است که به مرور زمان بدتر شده و مختص یک یا دو حوضه آبریز درجه یک و یا دو هم نیست.

او ادامه داد: در چنین شرایطی آنچه که به تشدید بحران و وقوع مشکلات کنونی کشور منجر شده به طوری که مردم را در مقابل مردم و مردم و مسئولین را در مقابل هم قرار داده است، نه فقط وضعیت اقلیمی کشور بلکه همچنین سوء مدیریت ها بوده و چه بسا سهم سوء مدیریت ها در این رابطه بیشتر نیز بوده است.

مسئولین در همه 52 سال گذشته دست از بازی مخرب با طبیعت برنداشتند

دانش آموخته دکتری جغرافیای سیاسی با طرح این پرسش که آیا نمی شد مسئولین در همه 52 سال گذشته با درک روند منفی بارش ها دست از بازی های مخرب با طبیعت و پیگیری توسعه شتابزده آن هم در مناطق خشک بردارند؟ افزود:  در همه این 5 دهه که می بینیم بحران آب به صورت جدی کشور را در برگرفته بود، از آنسو مدیران اجرایی کشور بدون کمترین توجه به مشکل بزرگ موجود طرح های عمرانی و توسعه ای شتابزده و آب بری را در فلات مرکزی کشور و استان های خشک تر کشور مثل اطراف شهر اصفهان، استان یزد و استان کرمان دنبال کردند که تبعات منفی این رفتار و این توسعه اکنون گریبان جامعه را گرفته است.

رحیمی در ادامه سخنان خود تأکید کرد: مسئولان اجرایی کشور در دهه های پیش به بهانه دوری از مرزها و امنیت بالاتر اقدام به احداث صنایع سنگین و آب بر در فلات مرکزی کردند و در دهه های بعد نیز علی رغم افزایش قدرت نظامی ایران در خاورمیانه رویه خود را در توسعه صنایع سنگین که به شدت به آب وابسته هستند در فلات مرکزی ترک نکردند.

این پژوهشگر مسائل آب اضافه کرد: به واسطه افزایش نیازها در استان هایی چون یزد و کرمان و نیز بخش مرکزی و شرقی استان اصفهان به آب، مدیران اجرایی کشور از دهه هفتاد شمسی ناگزیر به فکر اجرای پروژه های بزرگ انتقال آب از سرشاخه های کارون به حوضه آبریز زاینده رود و پس از آن انتقال به استان های یزد و کرمان افتادند و در این راستا علاوه تونل های انتقال آب یک و دو کوهرنگ، تونل انتقال آب چشمه لنگان را نیز اجرایی کردند و در صدد اجرای پروژه های دیگری مثل بهشت آباد و کوهرنگ سه برآمدند.

رحیمی با اشاره به اینکه بررسی های نشان می دهد که شرط انتقال آب یزد از اصفهان به یزد اجرای طرح انتقال آب بهشت آباد و کوهرنگ 3 بوده است، ادامه داد: مسئولان ملی در دهه هشتاد با طرح این ایده که بنا دارند با اجرای انتقال آب بهشت آباد منابع آب شرب، کشاورزی و صنعت را در استان یزد تأمین کنند مدیران استان اصفهان و نیز مردم شرق این استان را مجاب می کنند تا بخشی از آب زاینده رود را از شرق این استان به یزد منتقل کنند.

این پژوهشگر و فعال رسانه ادامه داد: با این همه علی رغم اجرایی شدن طرح انتقال آب از شرق اصفهان به یزد، طرح انتقال آب بهشت آباد برای جبران کسری آب در این حوضه آبریز اجرایی نشده و این موضوع حالا با اعتراضات شدید مردم، مسئولان و به صورت ویژه تر کشاورزان شرق اصفهان رو به رو شده است.

در حوضه کارون هم منابع آب اصلاً شرایط خوبی ندارد

رحیمی ادامه ادامه: از آنسو ما شاهد این هستیم که در پایین دست حوضه آبریز کارون و به صورت کلی تر استان خوزستان نیز وضعیت منابع آب اصلاً شرایط خوبی ندارد. بر همین اساس اجرای هر گونه انتقال آب جدید و بارگذاری جدید روی منابع آب کارون می تواند وضعیت خوزستان را از آن چیزی که اکنون به لحاظ آبی می بینیم، بدتر کند.

این کارشناس مسائل هیدروپلیتیک همچنین اضافه کرد: البته این را نیز بگوییم که همه بحران آب حوضه آبریز کارون و به صورت کلی استان خوزستان به طرح های انتقال آب ارتباط ندارد و در این حوضه نیز طرح های توسعه ای و سازه ای شتابزده و غیر کارشناسی مثل احداث سدهایی چون سد گتوند با آن همه ایراد بزرگ، طرح های توسعه ای نیشکر، گسترش بی رویه سطح زیر کشت و نیز عدم تنظیم سند جامع و عادلانه بهره برداری از آب در وقوع شرایط فوق موثر بوده است.

وی با اشاره به اینکه آنچه اکنون وضعیت منابع آب سراسر کشور و به ویژه فلات مرکزی و جنوب غربی ایران را در برگرفته است، حاصل چندین دهه ندانم کاری در حوزه مدیریت منابع آب است، تأکید کرد: همه دولت های پس از دوران دفاع مقدس در بروز بحران کنونی مقصر هستند و نباید بدون توجه به ظرفیت های اکولوژیکی اقدام به توسعه مناطق مختلف کشور می کردند.

6 دولت پس از جنگ با جغرافیای ایران برخورد غیر اصولی داشتند

رحیمی در بخش دیگری از سخنانش گفت: همانطور که اشاره شد هم دولت های مرحوم هاشمی، هم دولت های خاتمی و احمدی نژاد و هم دو دلت اخیر روحانی با جغرافیای ایران و ظرفیت های اکولوژیکی آن برخورد غیر اصولی داشتند. به طور مثال علی رغم اینکه دیگر برای همه ثابت شده بود که استان یزد دچار بحران آب است و حتی در تأمین آب شرب نیز به استان های مجاور وابسته است، در تاریخ 4 شهریور 1399 شاهد افتتاح مجتمع فولاد اردکان به دستور حسن روحالی در استان یزد بودیم که اساساً کار پر حاشیه و سئوال برانگیزی است. چگونه در استانی که با شکستن لوله انتقال آب در اصفهان کل آب شهرمرکزی استان قطع می شود، مدیران ما هنوز به فکر توسعه صنایع آب بر بوده و هستند؟ منافع چه کسانی چنین رویه های اشتباهی را ایجاب می کند؟

این متخصص مسائل جغرافیای سیاسی در بخش انتهایی سخنانش با تأکید بر اینکه دولت سیزدهم در حوزه آب حق کوچکترین خطا و سیاسی کاری را ندارد، گفت: سیاسی کاری و برنامه های توسعه ای غیر اصولی که بعضاً علاقه و یا نظر یک شخص یا گروه مهم سیاسی آنها را رقم می زد، سبب شد تا امروز در بخش های مختلف کشور دچار مشکل آبی باشیم و اعتراضات تشدید شود. با این شرایط دولت سیزدهم به هیچ وجه در این حوزه نباید تکرار 6 دولت گذشته باشد و باید دقیقاً منطبق با نظر متخصصان و فراتر از سلایق گروهی و مدیران استانی با لحاظ کردن ظرفیت های اکولوژیکی مناطق و مصالح ملی در این حوزه تصمیم های قاطع گرفته و اجرایی کند.

احتمال شکل گیری گروه های آواره بسیار بالاست

رحیمی همچنین در پایان تأکید کرد: به این موضوع دقت کنیم که مهاجرت داخلی از مناطق بی آب و خشک به مناطق پرآب اگرچه تلخ و غم انگیز است، اما با این رویه احتمال وقوعش بسیار بالاست و البته بدتر از آن مهاجرت از مناطق دارای بحران آبی کشور به خارج و شکل گیری گروه های جمعیتی دور از وطن و پدیده آوراگان اقلیمی است که اگر فکر اساسی برای شرایط بحرانی کنونی نشود، اصلاً بعید نیست در آینده رقم بخورد. به دیگر سخن اگر تا الان نگرانی ها معطوف بر اعتراضات آبی و نا امنی های بر آمده از آن بود، حالا دیگر موضوع آوارگان اقلیمی است که به نگرانی اصلی تبدیل خواهد شد.