بحث درباره «شعر دفاع مقدس»

نشست «شعر دفاع مقدس و مخاطب امروز» ۱۲ تیرماه با حضور سودابه امینی، سیداحمد نادمی، محمود اکرامی و مجید سعدآبادی برگزار شد.

به گزارش ایسنا بر اساس خبر رسیده از دبیرخانه هفدهمین دوره انتخاب بهترین کتاب دفاع مقدس، در ابتدای این نشست سیداحمد نادمی درباره تعریف شعر دفاع مقدس گفت: سیدحسن حسینی کتابی با عنوان «شعر جنگ و دفاع مقدس» دارد که در آن تعریف های زمانمندی را بر اساس زمانبندی شعر انقلاب ارائه داده است. البته اگر نظرات پژوهشگران دیگر درباره شعر دفاع مقدس را هم ارائه دهیم می بینیم که رویکردهای دیگری در این زمینه وجود دارد .
وی با بیان اینکه یک توصیف متناسب با زمان امروز از شعر دفاع مقدس ارائه می دهم، ادامه داد: تقسیم بندی ها به شناخت حوزه های مختلف در زمان های متفاوت کمک می‌کند و اگر بخواهیم از محدوده فرهنگی خود فراتر رفته و در محدوده عام شعر صحبت کنیم باید بگوییم که شعر جنگ به طور قطع یک پدیده ادبی است که از ابتدای برخاستن هنر از کلام و شکل گیری شعر وجود داشته است.
این شاعر تصریح کرد: مگر انسان تا امروز لحظه ای از جنگ دور بوده که بخواهد از این مهم در شعر تاثیر نگرفته باشد، پس ما یک پدیده مادر به اسم شعر جنگ داریم و اگر درباره شعر دفاع مقدس صحبت می کنیم در حقیقت می‌خواهیم موضوع را با یکسری از نشانه‌های خاص فرهنگی خودمان تعریف کنیم که ایران بعد از انقلاب را به تصویر می‌کشد.
نادمی گفت: اگر بخواهیم برای کسی که خارج از فرهنگ ما حضور دارد ، شعر دفاع مقدس را تعریف کنیم، چگونه تعریفی باید ارائه دهیم؟ چرا که ما قطعا باید از کلمات استاندار جهانی استفاده کنیم، از این رو صریح می گویم در فضای ادبی ما می توانیم از شعر جنگ صحبت کنیم ولی این شعر هیچ ارتباطی با شعر دفاع مقدس نداشته باشد.
او با بیان اینکه ما مقوله ای به معنی دفاع در ادبیات دینی مان نداریم، اظهار کرد: در اصل ما می خواهیم با این کلمات یک رویداد فرهنگی را در ایران مشخص کنیم، در حالی که در ادبیات جهان مبحثی به اسم ادبیات دفاع مقدس نداریم، ولی دنیا ادبیات مقاومت را می شناسد با این حال همه معتقدند تمامی این مقوله ها زیرمجموعه ادبیات جنگ هستند.
نادمی با بیان اینکه همه موضع گیری های شاعر نسبت به اتفاقات خصمانه ای که همچنان وجود دارد جزو ادبیات جنگ است، بیان کرد: در حقیقت وقتی به پیشینه شعر دفاع مقدس نگاه می‌کنیم، می بینیم در زمان های دور هم جنگ در اشعار شاعران وجود داشته، همانطور که وقتی به صورت عمقی به پدیده انقلاب اسلامی در پایان قرن بیستم نگاه می‌کنیم، متوجه می شویم که چون آمریکا از انقلاب ما احساس خطر می کرد، بنابراین دست به خلق القاعده و داعش در منطقه زد.
این شاعر تصریح کرد: مخاطب شعر دفاع مقدس مخاطب شعر امروز است و نباید از مقوله مخاطب به راحتی گذشت.
شعر جنگ و پایداری دو مقوله جدا از هم هستند
در ادامه محمود اکرامی‌فر گفت: وقتی صحبت از جنگ می شود در حقیقت به ماهیت زد و خورد اشاره می کنیم ولی وقتی اسم از دفاع می آید در حقیقت درباره یک مقوله مقدس صحبت می کنیم، البته دفاع یک امر غریضی است و دفاع از اعتقادات هم از ارزش های عام و جهان شمول به شمار می رود، از این رو معتقدم شعر جنگ با شعر دفاع مقدس و شعر پایداری مقوله جدا از هم هستند.
او با بیان اینکه چهار مرحله در شعر دفاع مقدس وجود دارد، تصریح کرد: یک مرحله بسیج مردم توسط شاعران برای حضور در جبهه ها است که در این مرحله شعر با آهنگ همراه بود، مرحله دوم حضور شاعران در جبهه ها است که شعر توصیفی دفاع مقدس شکل می گیرد و مرحله بعدی تمام شدن جنگ است که در حقیقت شعر تبیینی دفاع مقدس را در این مرحله شاهد هستیم.
اکرامی‌فر با اشاره به مرحله چهارم شعر دفاع مقدس اظهار کرد: مرحله چهارم مرحله شعر اجتماعی دفاع مقدس است، درست است که جنگ در میدان تمام شده ولی هنوز تبعات آن در اجتماع ادامه دارد و برای همین شاهد شعر اجتماعی دفاع مقدس هستیم.
او گفت: شعر دفاع مقدس مترادف با شعر جنگ نیست و قطعا این دو با هم متفاوت هستند و معتقدم شعر مقاومت فلسطین شعر دفاع مقدس نیست، بلکه شعر مقاومت و یا شعر پایداری محسوب می شود، چرا که ما از دفاع مقدس تعریف خاصی داریم که مربوط به یک بازه زمانی، در یک مکان و یکسری افراد است.
این شاعر افزود: جهاد امر هنجاری است و نه ارزشی و قداستی که در دین است جهاد را ایجاد می کند، در حقیقت جهاد در مرحله رفتار است و اگر بپذیریم که خدا و ارزش ها وجود دارد خود به خود برای حفظ ارزش ها جهاد ایجاد می شود.

او در همین زمینه ادامه داد: ارزش ها به سه دسته تقسیم بندی می شوند که یکی از آنها ارزش های عام و جهان شمول است که در مقابل آن شاهد جهاد عملی برای حفظ ارزش ها هستیم، در جامعه شناسی وقتی به ارزش ها می رسیم می گوییم ارزش ها امور مهمی هستند که مردم حاضرند برای آن جان خودشان را نثار کنند.
اکرامی‌فر همچنین بیان کرد: تصور می کنیم مسائل اجتماعی را باید با نگاه ادبی بیان کنیم، در حالی که همیشه این‌طور نیست؛ البته با علمی صحبت کردن موافق هستم ولی اگر ما ادبیات دفاع مقدس را در وهله اول به خوبی بشناسیم در حالی که امروز اینگونه نیست، می توانیم آن را با زبان علمی خودمان البته زبانی که قابل تحلیل باشد نه قابل تقلیل به دنیا معرفی کنیم.
او با بیان اینکه با بخشی از نگاه نادمی مخالف است، گفت: اینکه عنوان شد آمریکا از ترس انقلاب اسلامی داعش را ایجاد کرد، نگاه غلطی است، چرا که دنیا خود به سمتی پیش می رفت که داعش ایجاد شود و اصلا نباید خودمان را دلیل ایجاد آن بدانیم.

در ادامه سودابه امینی گفت: شعر دفاع مقدس را زیرشاخه ادبیات مقاومت و پایداری می دانم چرا که ما در طی هشت سال جنگ مقاومت را تجربه کردیم البته قطعا بعد از جنگ از هیجان ماجرا در خطوط مرزی کم شد، ولی در جامعه همچنان تبعات جنگ وجود دارد و وظیفه شاعر این است که درباره تبعات جنگ صحبت کند.
او افزود: دوره هشت‌ساله جنگ ایران و عراق را باید فصل یک شعر دفاع مقدس بدانیم و فصل دوم امروز است که به کشورهای اسلامی و تمدن اسلامی حمله شده است. البته فصل دوم خود شامل زیرشاخه های متفاوتی است.
امینی بیان کرد: در شعر دفاع مقدس ما تعریف و محدوده‌ای برای شاعر داریم که بر اساس آن به شاعر می گوییم در کدام حوزه بیشتر بر مدار دفاع حرکت کند تا مدار خشونت و تعرض، با این حال وحدت کلمه کلیدی دفاع ماست که باید در همه زمینه های فرهنگی مدنظر قرار بگیرد.
وی تصریح کرد: شعری که دچار عجز و ناتوانی باشد شعر دفاع مقدس نیست، چرا که این نوع شعر باید هویت ملی و مذهبی را برانگیزد تا بتوانیم بگوییم شعر دفاع مقدس سروده شده است.

مجید سعدآبادی از دیگر شاعران حاضر در این نشست نیز گفت: فرض را بر این بگذاریم که داخل ساختمانی هستیم که اطراف آن کاملا جنگ در جریان است و از یک پنجره نگاه می‌کنیم و متوجه می شویم در همان ساختمان یک نفر دوست خودش را می کشد، این مسئله همان شعرها و کارهای بی ارزش درباره دفاع مقدس است، حال اگر از پنجره دیگر ببینیم که کسی اورکت خودش را در می آورد بعد به روی مین می رود، بابد بگوییم که این پنجره همان آثار خوب و ارزشی در حوزه دفاع مقدس را نشانمان داده است.
او گفت: باید از بخش جنگ شروع کرده و تعاریف مختلف در این زمینه ارائه شود و بعد بگوییم دفاع مقدس کجای ادبیات جنگ قرار دارد، چرا که نباید فراموش کنیم نوع و نگاه در شعر پایداری و ضدجنگ در کشورهایی که به آنها حمله شده و کشورهای حمله کننده متفاوت است.
این شاعر گفت: از زمان فردوسی ما شعرهای ملی و میهنی داریم که بالاخره همه آنها به شعر جنگ ختم شده اند، ولی امروزه به نوعی همان آثار به شعر اجتماعی رسیده اند.
سعد آبادی در ادامه همچنین گفت: یکی از سوالات ایجاد شده این است که چرا بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس همچنان باید از شعر دفاع مقدس حمایت کند که در پاسخ به این سوال بابد بگوییم که اولین دلیل آن این است که مسیری که ایجاد شده از بین نرود، در حقیقت بنیاد به دنبال ایجاد سبک در حوزه شعر دفاع مقدس نیست، بلکه می‌خواهد آثار فاخری در این زمینه تولید شود.
او تصریح کرد: ما بسیاری از جوایزی ادبی خودمان را از بین بردیم و تنها یک جشنواره فجر داریم و در آن نیز تنها به شعر می پردازیم. از سوی دیگر می‌خواهیم سبک های مختلف شعری مانند شعر سپید را در کنار سبک هایی که چندین هزار سال قدمت دارد با هم مقایسه کنیم که این راه بسیار غلطی است
این شاعر گفت: افراد معروف ادبیات ما مشخص هستند و باید معلوم شود که از این تعداد چقدر کتاب درباره ادبیات جنگ دارند، حتی نمی گوییم ادبیات دفاع مقدس، و اگر در این حوزه اثر دارند چقدر با اعتقاد این اثر تولید شده. اینها مسائلی است که باید مشخص شود.