بازی «موشک-مذاکره»؛ میراث پدر برای پسر

دونالد ترامپ روز پنج شنبه در حالی خبر دیدار با رهبر کره شمالی را در یک سخنرانی از پیش تعیین نشده اعلام کرد که هیجان در چهره ی او مشهود بود؛او شاید فرصت را مناسب دیده است تا یک میراث از خود در صحنه ی سیاست خارجی آمریکا به جای بگذارد اما نکته ای که ترامپ فراموش کرده آن است که بازی «موشک-مذاکره» را پدر و پدربزرگ کیم جونگ اون نیز پیشتر در برابر آمریکا انجام داده اند.سیاستی که می تواند علاوه بر جلوگیری از اعمال تحریم های جدید بین المللی بر علیه پیونگ یانگ برای توسعه ی توان موشکی و هسته ای آن ها نیز زمان کافی بخرد.

طی چند ماه اخیر کمتر کسی تصور می کرد که دونالد ترامپ،رییس جمهور آمریکا و کیم جونگ اون،رهبر کره شمالی تنها چند روز پس از ذوب شده یخ دیپلماتیک میان دو کره تا آستانه یک دیدار رسمی پیش بروند.دونالد ترامپ پس از تکیه بر کرسی ریاست جمهوری آمریکا یک طوفان توییتری را علیه کره شمالی و رهبر آن به راه انداخت.کار به جایی رسید که توییتر به میدان رویارویی ترامپ با کره شمالی تبدیل شد.او حتی رهبر کره شمالی را «مرد کوچک موشکی» و «دیوانه» خطاب کرد.ترامپ در زمان کارزار انتخاباتی خود نیز اظهارات خصمانه و نامتعارفی را علیه کره شمالی مطرح کرد.او در اظهار نظری که باعث نگرانی بسیاری از رهبران جهان شد اعلام کرد که سئول باید برای حفظ امنیت خود در برابر پیونگ یانگ باید تسلیحات هسته ای خود را بسازد.

ذوب شدن یخ دیپلماتیک میان دو کره

اما ماجرا از کجا آغاز شد؟در جریان المپیک زمستانی پیونگ چانگ در کره جنوبی،رهبر کره شمالی هیئتی دیپلماتیک را به این مسابقات اعزام کرد.در نتیجه ی دیدارهایی که میان برخی مقامات دو کره انجام شد تنش میان پیونگ یانگ و کره نیز تا حدودی فروکش کرد اما موضوع به همین جا ختم نشد.در دیدار خواهر کیم جونگ اون و مون جائه این،رییس جمهور کره جنوبی وی درخواست برادرش را برای دیدار به این به وی انتقال داد.

مایک پنس،معاون دونالد ترامپ نیز که برای حضور در این مسابقات به کره جنوبی سفر کرده بود حتی در آستانه دیدار با برخی مقامات کره شمالی بود که البته این دیدار لغو شد.

اما خبری که جامعه بین المللی را غافلگیر کرد و بسیاری آن را شوک هسته ای نامیدند،خبر دیدار رهبران آمریکا و کره شمالی در ماه می بود.دونالد ترامپ برای اعلام این خبر در یک برنامه ی تلوزیونی از پیش برنامه ریزی نشده اعلام کرد که با درخواست کیم برای انجام یک دیدار رسمی موافقت کرده است.در جریان این سخنرانی حس رضایت در چهره رییس جمهور آمریکا به آسانی قابل رویت بود.ترامپ روز یکشنبه در باره دیدار خود با کیم گفت:« کسی نمی داند چه اتفاقی رخ خواهد داد.ممکن است من به سرعت از دیدار با کیم خارج شوم یا اینکه بر روی میز مذاکره با او بنشینم و بهترین توافق ممکن را برای جهان امضا کنم.کره‌شمالی از ۲۸ نوامبر ۲۰۱۷ آزمایش موشکی نداشته و وعده داده است تا در طول نشست‌های ما هم این کار را نکند.»

حسن نیت کیم یا حربه سیاسی؟

اما پس از اعلام خبر غافلگیر کننده روز پنج شنبه،کارشناسان و مقامات مختلف،واکنش هایی متفاوتی به این موضوع نشان داده اند.برخی معتقدند که این روند می تواند به نتایج مثبتی برای ایجاد صلح و خلع تسلیحات هسته ای در شبه جزیره کره ختم شود.بسیاری از کارشناسان معتقدند که این پیشنهاد می تواند آغاز یک بازی سیاسی از سوی رهبر کره شمالی برای نشان دادن حسن نیت خود به جامعه جهانی و نیز خریدن وقت در جهت توسعه یبیشتر تسلیحات هسته ای خود و جلوگیری از تحریم های جدیدی بین المللی باشد.

جنی تاون،دستیار مدیر موسسه آمریکا-کره دانشگاه هاروارد با تاکید بر اینکه این یک فریت طلایی برای دو کشور خواهد بود،می گوید:این شرایط در صورتی که به درستی مدیریت شود فرصت بسیار یزرگی خواهد بود.انجام یک نشست میان مقامات عالی رتبه ی دو کشور می تواند با از میان برداشتن بروکراسی های معمول باعث به انجام اقدامات شجاعانه و ایجاد یک کمیسیون مشترک برای کار بر روی مسائل مورد اختلاف شود.

کینگستون ریف،مدیر پروژه ی خلع تسلیحات سازمان کنترل تسلیحات معتقد است که این روند بسیار مثبتی است که می تواند آغاز یک راه حل دیپلماتیک برای حل مسئله ی کره شمالی باشد.

اما در مقابل نیز بسیاری این اقدام ترامپ را ایده ای نامناسب در زمان نا مناسب می دانند.نیکولاس کریستوف در روزنامه ی نیویورک تایمز در این باره می نویسد:«اینکه ترامپ و کیم به جای تبادل موشک با یکدیگر مذاکره کنند سناریو ی بسیار بهتری است.اما ایده ی دیدار ترامپ و کیم جونگ اون من را نگران کرده است.من نگران آن هستم که کیم قصد داشته باشد ترامپ را بازی دهد و ترامپ نیز به دبال بازی دادن ما باشد.»

او در ادامه به این موضوع اشاره می کند که رهبران کره شمالی همواره به دنبال آن بوده اند تا با انجام یک دیدار رو در رو با رییس جمهور آمریکا مشروعیت رژیم خود را بهبود ببخشند.در واقع این موضوع که رهبر کره شمالی بتواند در دیدار با رییس جمهور آمریکا در جایگاهی برابر قرار بگیرد برای رژیم پیونگ یانگ بسیار حائز اهمیت است.ترامپ با پذیرفتن این دیدار در واقع به این موضوع اذعان کرده است که پیشرفت های موشکی و هسته ای اخیر کره شمالی باعث شده است تا رییس جمهور آمریکا به پای میز مزاکره بیاید.

او می گوید که دیدار میان ترامپ و کیم باید در راستای منافع دو کشور نه در جهت منافع این دو شخص انجام شود.

همچنیین برخی از کارشناسان نیز معتقدند که این همان بازی است که رهبران پیشین کره شمالی در برابر آمریکا انجام داده اند.

لورا روزنبرگ،یک کارشناس مسائل شبه جزیره کره معتقد است که این همان روشی است که پدر و پدر بزرگ کیم از آن در برابر آمریکا استفاده کرده اند با این تفاوت که رهبر کنونی کره شمالی با پشتوانه یک بازدارندگی هسته ای این بازی را ادامه خواهد داد.

الکساندرا بل،مدیر سیسات گذاری موسسه ی کنترل تسلیحات آمریکا نیز با هشدار در مورد دیدار ترامپ با کیم می گوید:«ترامپ اکنون وارد یک زمین پر از مین شده است و در صورت برداشتن گام های نادرست می تواند به مکان اولیه بازگردد.»

بهزاد شاهنده،استاد دانشکده مطالعات شرق آسیا دانشگاه تهران در گفتگویی که با نامه نیوز کرده، معتقد است که ترامپ وارد بازی بسیار پیچیده ای شده است.با توجه به اینکه کشورهای زیادی مثل روسیه،چین و ژاپن نیز در موضوع کره شمالی نقش مهمی دارند،نمی توان تنها با انجام یک دیدار با کیم جونگ اون و حتی توافق با او در مورد برخی مسائل موضوع کره شمالی را حل کرد.چین دارای مرز مشترک با کره است بنابر این در صورت اتحاد دو کره و اینکه به احتمال بسیار زیاد دولت جانشین از کره جنوبی انتخاب خواهد شد در چنین شرایطی 32 هزار سرباز امریکایی که اکنون در کره جنوبی حضور دارند در نزدیکی مرز چین خواهند بود.از طرفی ژاپن نیز از اتحاد دو کره و ایجاد یک کره ی مقتدر با احساسات ناسیونالیستی در همسایگی خود حمایت نمی کند.

سوء سابقه واشنگتن وپیونگ یانگ در سازش

اما آمریکا و کره شمالی پیشتر نیز در دهه ی 90 میلادی در دوره ی ریاست جمهوری بیل کلینتون و در ادامه در دولت جورج دبلیو بوش نیز به توافق هایی در زمینه ی مسئله ی هسته ای دست یافتند.

با پایان یافتن دوران جنگ سرد و فروپاشی شوروی، موقعیت کره شمالی مخصوصا در زمینه هسته ای آسیب پذیر شد.همین وضعیت موجب شد تا کره شمالی در سال 1992 موافقت نامه پادمان های آژانس را رسما بپذیرد.در ماه مه 1994 کره شمالی در تاسیسات و مواد هسته ای خود اقدامات و جابجایی هایی بدون حضور بازرسان آژانس انجام داد که منجر به بروز بحران تازه ای شد. نگرانی از این جابجایی ها مربوط به پسمانده های سوختی بود که بیم آن می رفت برای کاربرد نظامی ذخیره شده باشد. بیل کلینتون رئیس جمهور آمریکا در پاسخ به این اقدام کره شمالی اعلام کرد که از شورای امنیت خواهد خواست تا تحریم های اقتصادی علیه کره شمالی وضع و اعمال کند. کره شمالی هم اعلام کرد که تحریم های اقتصادی را “اقدام جنگی” تلقی کرده و با آن مقابله می کند. این بحران با سفر جیمی کارتر به پیونگ یانگ و ملاقات و توافق وی با کیم ایل سونگ در ژوئن 1994 فروکش کرد.این دیدار منجر به تدوین یک “چارچوب توافق شده” بین آمریکا و کره شمالی در اکتبر 1994 گردید. این توافق دارای نکات مهم و قابل توجهی بود از جمله این که کره شمالی عمده فعالیت های هسته ای خود را متوقف (فریز) کرده و آژانس این توقف را تائید کند، و به “بیانیه مشترک هسته ای زدایی شبه جزیره کره” پایبند باشد؛ و در مقابل، آمریکا برای تشکیل یک کنسرسیوم بین المللی برای ساخت دو راکتور آب سبک در کره شمالی پیش قدم شود، و علاوه بر آن تا سال 2003 سالانه 500000 تن نفت در اختیار کره شمالی قرار دهد با این هدف و برنامه که در سال 2003 اولین راکتور آب سبک به مرحله عملیاتی شدن برسد. به علاوه، آمریکا رسما تضمین دهد که مبادرت به تهدید و یا استفاده از سلاح هسته ای علیه کره شمالی نخواهد کرد.

“چارچوب توافق شده” برای مدتی قریب یک دهه حاکم بر روابط آمریکا با کره شمالی بود و همین امر موجب کاهش بحران در شبه جزیره شده بود. با این وجود هیچیک از طرفین آن از اجرای آن رضایت نداشتند. آمریکا از عدم اجازه به بازرسان آژانس برای بازرسی فعالیت های گذشته کره شمالی ناخشنود بود و کره شمالی از تاخیر در ساخت راکتور آب سبک ناراضی. در سال 2001، دولت جرج بوش رئیس جمهور آمریکا نگاه سخت گیرانه تری نسبت به اجرای “چارچوب توافق شده” داشت. در جامعه بین المللی هم شایع بود که کره شمالی مخفیانه در پی ساختن بمب است. در اکتبر 2002 مقامات آمریکایی ادعا کردند که کره شمالی در مذاکرات دو جانبه تلویحه تائید کرده اند که غنی سازی اورانیوم با غلظت بالا را مخفیانه انجام داده اند، اما کره شمالی در پاسخ گفت که این برنامه را برای دفاع از خود صرفا در دستور کار داشته است. آمریکا بر اساس ادعای خود، در دسامبر 2002 تحویل محموله های نفت بهکره شمالی را متوقف کرد و کره شمالی هم متقابلا به توقف (فریز) فعالیت های هسته ای خود پایان داد و بازرسان آژانس را اخراج و در تاریخ 10 ژانویه 2003 اعلام کرد که از ان پی تی خارج خواهد شد.

در آوریل 2003 بنا به پیشنهاد چین، مذاکرات سه جانبه ای بین آمریکا، چین وکره شمالی با هدف پایان دادن به بحران هسته ایکره شمالی در پکن صورت گرفت که در نهایت به مذاکرات شش جانبه (شامل کره شمالی، کره جنوبی، آمریکا، روسیه، چین و ژاپن) تبدیل شد. اولین دور این مذاکرات در اوت 2003 برگزارشد و سپس در فوریه و ژوئن 2004 ادامه یافت ولی به دلیل تنش بین کره شمالی و آمریکا برای یک سال متوقف گردید تا این که مجددا در ژوئیه 2005 از سرگرفته شد. سرانجام در سپتامبر 2005 مذاکرات شش جانبه به نتیجه رسید و گروه شش با امضای سندی تحت عنوان “بیانیه اصول” از گسترش بحران کره جلوگیری کرد. بر اساس این سند، کره شمالی تعهد کرد که برنامه هسته ای خود را کنار بگذارد و به ان پی تی بازگردد و بازرسان آژانس را بپذیرد. در مقابل، آمریکا اعلام کرد که قصد حمله هسته ای یا غیرهسته ای به کره شمالی ندارد و تسلیحات هسته ای در کره جنوبی مستقر نمی کند. طرفین همچنین بر تنفیذ و اجرای “بیانیه مشترک هسته ای زدایی از شبه جزیره کره” تاکید کردند. مشکلی که بر سر اجرای این بیانیه به وجود آمد تفسیر متفاوت آمریکا و کره شمالی در مورد تعهدات یکدیگر و اقدامات متناقض آنها با مفاد بیانیه بود. با این ترتیب، مذاکرات شش جانبه و “بیانیه اصول” برای مدت 18 ماه به دست فراموشی سپرده شد.

بحران هسته ای پسا توافق

با توجه به اینکه اکنون دانشمندان هسته ای کره ی شمالی به فناوری ساخت سلاح هسته ای دست یافته اند بنابر این می توان گفت که حتی با فرض توافق واشنگتن و پیونگ یانگ برای خلع تسلیحات هسته ای کره شمالی خطر از سر گرفتن برنامه ی نظامی این کشور هرگز از بین نمی رود و در واقع این گزینه همواره بر روی میز خواهد بود.چرا که آژانس بین المللی انرژی اتمی (IAEA) نمی تواند دانش ساخت سلاح هسته ای را از ذهن دانشمندان کره ای خلع کند.

کره شمالی احتمالا تاکنون ده‌ها سلاح هسته‌ای را که تعدادی از آنها نیز با موفقیت آزمایش شده‌اند، ساخته است. آخرین آزمایش هسته‌ای رژیم پیونگ یانگ در ماه سپتامبر احتمالا می تواند قدرت انفجاری تا 10 برابر بمب هسته‌ای که در هیروشیما منفجر شد، داشته باشد.

در چنین شرایطی زمانی که آمریکا از کره شمالی درخواست می کند تا تسلیحات هسته‌ای خود و روش‌های ساخت آن را در اختیار آژانس یا آمریکا قرار دهد، ما در واقع با یک مجموعه تاسیسات بسیار گسترده‌تر از آنچه در لیبی و آفریقای جنوبی قرار داشت، مواجه هستیم. کره‌ای‌ها دارای راکتوری هستند که پلوتونیوم تولید می کند و سانتریفیوژهای بسیار پیچیده‌ای دارد.

بنابراین خلع تسلیحات هسته‌ای کره شمالی نیازمند برنامه‌ای است که بسیاری از بازرسان بین‌المللی در آن حضور داشته باشند.

البته نمی توان گفت که با توجه به این نکات آمریکا نباید به دنبال خلع تسلیحات هسته‌ای در کره شمالی باشد اما با توجه به مقیاس و پیشرفته بودن برنامه هسته‌ای کره شمالی، این غیرمنطقی است که تنها از آنها بخواهیم تا تسلیحات هسته‌ای خود را از بین ببرند و مهمتر از همه آن است که دانشمندان هسته‌ای کره شمالی در نحوه ساخت بمب هسته‌ای را نمی توان از ذهن آنها پاک کرد. بنابراین بحث خلع سلاح هسته‌ای کره شمالی بسیار پیچیده است.