بازی با آتش
ترامپ هفته گذشته به‌وضوح اعلام کرد درصورتی‌که ایران با ایجاد تغییر در توافق هسته‌ای موافقت نکند، از آن خارج خواهد شد. شانس موفقیت او بسیار پایین است و مواضع قلدرانه‌اش عواقب خطرناکی دارد.
به گزارش بازتاب به نقل از اشپیگل، بیایید “باب کروکر” را به‌عنوان یک فرد بی‌نهایت خوش‌بین در نظر بگیریم. این سناتور جمهوری‌خواه از تنسی رئیس کمیته روابط خارجی سنای آمریکا است. در هشت ماه گذشته باور داشت که می‌تواند دونالد ترامپ را به یک سیاستمدارِ مسئول تبدیل کند. درواقع امیدوار بود که بتواند با ترکیبی از روش‌های مختلف بر امور غیرمسئولانه سیاست خارجی ترامپ تأثیر بگذارد و خودش وارد عمل شود. اما اکنون حتی باب کورکر هم‌دست از تلاش کشیده است.
هفته گذشته کورکر در یک پیام توییتری کاخ سفید را “مرکز مراقبت از بزرگ‌سالان” خواند و در گفتگو با نیویورک‌تایمز گفت که ترامپ کاخ سفید را همانند یک “برنامه تلویزیونی” اداره می‌کند. همچنین گفت که ممکن است ترامپ کشور را “در مسیر جنگ جهانی سوم” قرار دهد. انتقادی ترسناک‌تر از این، آن‌هم از سوی یک متحد هم‌حزب، وجود ندارد.
کورکر نگران درگیری و جنگ نظامی است که حتی ممکن است به استفاده از سلاح‌های هسته‌ای نیز کشیده شود. کره شمالی که همواره هدف تهدیدهای مستمر ترامپ بوده، اولین گزینه برای آغاز جنگ هسته‌ای است. اما به نظر می‌رسد رئیس‌جمهور آمریکا در حال حاضر مشغولِ ایجاد یک درگیری جدید است که می‌تواند بسیار خطرناک‌تر باشد: مقابله با ایران. ترامپ از دوران مبارزات انتخاباتی مدام اعلام می‌کرد که توافق هسته‌ای ایران “بدترین توافق موجود در تاریخ آمریکا است” و قول داده بود از آن خارج شود.
پس از دوازده سال مذاکرات دشوار، درنهایت در ماه ژوئیه 2015 پنج عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل به همراه آلمان و اتحادیه اروپا به این توافق دست یافتند. ایران پذیرفت که درازای لغو تحریم‌ها از برنامه هسته‌ای خود دست بکشد. از آن زمان تقریباً تمام ذخایر اورانیوم غنی‌شده از ایران خارج شد، دوسوم سانتریفیوژها منهدم شد و نزدیک به 400 بازرسی بین‌المللی از تأسیسات هسته‌ای ایران انجام شد. یکی از مقامات بلند رتبه اتحادیه اروپا گفت: “این‌یک توافق پایدار است که از توسعه سلاح‌های هسته‌ای جلوگیری می‌کند.”
اما ترامپ این‌طور فکر نمی‌کند. او نیاز دارد به رأی‌دهندگانش نشان دهد که به موفقیت‌هایی دست‌یافته است. ازآنجاکه اوضاع در مسائل داخلی بر وقف مراد نیست، بنابراین بر نابودی دستاوردهای پیشینیانش در حوزه سیاست خارجه تمرکز کرده است. آمریکا مصمم است که از معاهده تجارت آزاد NAFTA خارج شود و همزمان در حال خروج از توافق آب و هوایی پاریس و یونسکو است. اکنون سرنوشت توافق هسته‌ای درخطر است. ترامپ روز جمعه حرف‌های تندی علیه ایران زد و تهدید کرد که توافق را لغو می‌کند. این حرف‌ها را زد که روز یکشنبه “نیکی هیلی” سفیر آمریکا در سازمان ملل اعلام کند که آمریکا فعلاً از توافق خارج نمی‌شود!
در جستجوی مدرک
رئیس‌جمهور آمریکا باید هر نود روز پایبندی ایران به توافق را تأیید کند. ترامپ دو بار با بی‌میلی برجام را تأیید کرد. در ماه ژوئیه گزارش شد ترامپ از اینکه مجبور بوده توافق را تأیید کند شدیداً به خشم آمده است. گفته می‌شود از مشاورش پرسیده چرا باید توافقی که به عقیده‌اش یک فاجعه است را امضاء کند؟ همچنین تهدید کرد که دیگر توافق را تأیید نخواهد کرد.
ماه‌هاست که تیم ترامپ به دنبال راهی برای خروج از برجام هستند. آن‌ها تهران را تهدید کردند و استدلال‌های زیادی برای توجیه خروج از توافق ارائه دادند. گزارش‌شده که ترامپ حتی از سازمان اطلاعات خواسته به دنبال مدارکی باشد که نشان دهند ایران توافق هسته‌ای را نقض کرده است. بنابراین دولتش همواره ایران را حامی تروریست معرفی می‌کند.
خروج از توافق کار ساده‌ای نیست، اما سر باز زدن ترامپ از تأیید مجدد برجام بدون شک آغازِ نابودی خواهد بود. در صورت عدم تأیید کنگره آمریکا می‌تواند در عرض 60 روز تحریم‌های جدیدی را علیه ایران وضع کند و تردیدی نیست که اکثر جمهوری خواهان سعی خواهند کرد از این موقعیت استفاده کنند. این کار بدون شک از دید ایران نقض معاهده خواهد بود که منجر به خروجشان می‌شود.
“علی‌اکبر صالحی” معاون رئیس‌جمهور ایران اخیراً اعلام کرد که ایران می‌تواند در عرض پنج روز سطح غنی‌سازی خود را به بیست درصد برساند. ساخت سلاح هسته‌ای کار دشواری برای ایران نخواهد بود. اسرائیل می‌خواهد هر طور شده از این رخداد جلوگیری کند، حتی اگر کار به اقدام نظامی بکشد. “بن رودز” معاون مشاور امنیت ملی در دولت اوباما طی مصاحبه‌ای در ماه سپتامبر از “دومین بحران هسته‌ای” در خاورمیانه هشدار داد که “یا به توسعه سلاح هسته‌ای توسط ایران و یا آغاز جنگ دیگری در خاورمیانه” می‌انجامد.
وزیر امور خارجه و وزیر دفاع آمریکا که هر دو موافق حفظ توافق‌اند، سعی دارند بستر را برای مذاکره مجدد فراهم کنند که به نظر این ایده مورد استقبال بسیاری از میانه‌روها در کابینه ترامپ است.
روح توافق
استراتژی تیم ترامپ این‌گونه خواهد بود: به تصویر کشیدن سپاه ایران به‌عنوان عواملی که سبب ترور و بی‌ثباتی در منطقه می‌شوند. به این روش سعی می‌کنند اروپا را تحت‌فشار قرار دهد تا توافق را تغییر دهد و محدودیت‌های بیشتری بر ایران اعمال کند. حتی ممکن است کنگره آمریکا سپاه پاسداران ایران را یک سازمان تروریستی معرفی کند.
اولین انتقادی که ترامپ و متحدانش از ایران دارند این است که به “روح توافق” پایبند نیست؛ مثلاً با آزمایش‌های موشکی و اعزام نیرو به عراق و سوریه. اما توافق “روح” ندارد. برجام یک توافق صریح و بسیار فنی است که کاری با سیاست خارجه و برنامه موشکی ایران ندارد. این دقیقاً همان چیزی است که ترامپ و بسیاری از جمهوری خواهان آرزوی تغییرش را دارند.
ترامپ و تیمش می‌خواهند برخی از بندهای توافق را سخت‌تر کنند، مثلاً بندهای مرتبط با زمان، مکان و نحوه انجام بازرسی‌ها. یا تغییر این بند که ایران از سال 2025 قادر خواهد بود در چارچوب معاهده منع گسترش سلاح هسته‌ای، غنی‌سازی اورانیوم را از سر بگیرد. همچنین دانشمندان ایرانی اجازه خواهند داشت به توسعه سانتریفیوژها ادامه دهند. به‌جز ترامپ و اطرافیانش، افراد زیادی به این مسائل انتقاد دارند.
اما آنچه در برنامه‌ی دولت ترامپ است را نمی‌توان “تغییرات جزئی در توافق” نامید. آن‌ها قصد دارند ایران را در منطقه منزوی کنند. اما یک مانع بر سر راهشان قرار دارد: حقیقت.
“ویلیام برنز” یکی از اعضای مذاکره کننده برجام و معاون وزیر خارجه در دولت اوباما اخیراً در روزنامه نیویورک‌تایمز نوشت: “در یک جهان خیالی می‌توانستیم دانش ایران درباره چرخه هسته‌ای را حذف کنیم، موشک‌هایش را از بین ببریم و آن را به یک کشور مطیع در منطقه تبدیل کنیم. اما ما در دنیای واقعی زندگی می‌کنیم. دیپلماسی به مصالحه و توافق‌های سخت نیاز دارد. و توافق هسته‌ای بهترین گزینه‌ها را فراهم کرد.”
خطر جنگ
راه دیگری که وجود دارد درگیری با ایران است.
“فواد ایزدی” استاد روابط بین‌الملل در تهران گفت: “خطر وقوع جنگ وجود دارد. البته نه الان، شاید در چند ماه آینده.” او افزود که ایران تهدیدهای واشنگتن را نادیده نمی‌گیرد: “فکر نمی‌کنیم که ترامپ با ایران مشکل دارد، بلکه با آنچه از پیشینیانش به او رسیده مشکل دارد. ایرانی‌ها نگران روابط نزدیک ترامپ با اسرائیل و عربستان سعودی هستند.”
حسن روحانی اعلام کرد بااینکه کشورش آن‌قدر که انتظار داشت از لغو تحریم‌ها سود نبرده، بازهم توافق را ترک نخواهند کرد. یکی از دلایل این است که تجارت با ایران بسیار دشوار شده، زیرا آمریکا بانک‌های جهانی را تحت‌فشار قرار می‌دهد تا انتقال‌های مالی ایران را انجام ندهند. تقریباً تمام مؤسسات مالی از دستورات غیررسمی آمریکا پیروی می‌کنند که مبادا مجازات دردناک آمریکا شامل حالشان شود. نتیجه این است که پیدا کردن بانکی که مایل به سرمایه‌گذاری در پروژه‌های بزرگ ایران باشد تقریباً غیرممکن شده است. بدین ترتیب هنوز در زیرساخت‌های ایران سرمایه‌گذاری نشده است.
اگر آمریکا تحریم‌ها را مجدداً برقرار کند، ایران بدون در نظر گرفتن واشنگتن به همکاری با اروپا، روسیه و چین ادامه می‌دهد. بدون شک ایران هیچ‌گونه محدودیتی بر برنامه موشکی یا نقشش در خاورمیانه را نخواهد پذیرفت. روحانی در اولین کنفرانس خبری بعد از پیروزی مجدد در انتخابات اعلام کرد به آزمایش‌های موشکی ادامه خواهند داد: “مقامات آمریکا باید بدانند که ما هر زمان نیاز به آزمایش موشک داشته باشیم این کار را انجام خواهیم داد و منتظر اجازه آن‌ها نمی‌مانیم.”
“وندی شرمن” مذاکره کننده ارشد دولت اوباما در برجام می‌گوید اگر آمریکا سپاه پاسداران را در لیست سازمان‌های تروریستی قرار دهد، روابط تجاری با ایران متوقف و راکد خواهند شد. کارشناسان معتقدند که سپاه پاسداران به‌طور مستقیم و غیرمستقیم نزدیک به چهل درصد از اقتصاد ایران را کنترل می‌کند. به همین دلیل شرمن درباره این اقدام آمریکا هشدار می‌دهد.
بحث‌های داخلی در ایران
رئیس سپاه پاسداران تهدید کرده که در صورت چنین اقداماتی به پایگاه‌های آمریکا در منطقه حمله خواهد کرد. گرچه این حرف نوعی مجادله کلامی است، اما ممکن است سبب ایجاد درگیری واقعی شود.
در مجموع شانس آمریکا برای ایجاد تغییرات اساسی در توافق بسیار کم است. هرگونه تلاش برای ایجاد تغییر در عناصر معامله ممکن است سبب فروپاشی کل توافق شود. بر هم خوردن برجام تندروهای تهران را تقویت می‌کند.
به همین دلیل است که محمدجواد ظریف به همتای اروپایی خود گفت که باید به بحث‌های سیاسی داخل ایران توجه شود. اگر آمریکا سپاه را یک سازمان تروریستی بنامد، فشار تندروهای ایران بر دولت آن‌قدر زیاد می شو که روحانی چاره‌ای جز خروج از معاهده هسته‌ای نخواهد داشت.
آینده برجام به اروپایی‌های نیز بستگی دارد. لغو توافق شکست سختی برای اروپا خواهد بود، زیرا آن را نمونه‌ای از دیپلماسی اتحادیه اروپا می‌دانند. بعلاوه، دیپلمات‌های اروپایی نگرانِ تأثیر فروپاشی برجام بر مسائل کره شمالی هستند. برجام تنها نمونه موجود از چگونگی آغاز مذاکره با پیونگ‌یانگ است. “فدریکا مورگینی” دراین‌باره گفت: “از بین بردن توافق بدترین اقدام ممکن است. پیامی که آمریکا با این کار به بقیه جهان می‌فرستد این است که نمی‌توان به ایالات‌متحده اعتماد کرد.”
منبع: اشپیگل
ترجمه: فرارو
