بازار نرخ آزاد ارز رسمی‌ می‌شود

۲۰ فروردین که اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس‌جمهور، بعد از جلسه ستاد اقتصادی دولت نرخ چهارهزارو ۲۰۰ تومانی را نرخ رسمی دلار اعلام کرد، بسیاری از فعالان اقتصادی می‌دانستند که این وضعیت ثبات نخواهد داشت.

به گزارش بازتاب به نقل از شرق، سیاست شکست‌خورده‌ای که در دولت احمدی‌نژاد محک زده شده بود، بار دیگر به بوته آزمایش گذاشته شد. حالا ارز چهارهزارو 200 تومانی فقط به کالاهای ضروری یعنی غذا و دارو اختصاص می‌یابد. ارز سنا، ارز نیما و نرخ بازار آزاد را هم برای هر دلار آمریکا داریم و رئیس کل بانک مرکزی اعلام کرده که قرار است بازار معاملات آزاد نقدی و حواله ارزی در آینده نزدیک راه‌اندازی شود. بازاری که قرار است بسته‌های ارزی را به حراج بگذارد و خریدارانی مشخص که از قبل هویت آنها تعیین شده، این بسته‌ها را خریداری کنند. به این ترتیب یا یک نرخ جدید دیگر به مجموعه نرخ‌های ارزی موجود در کشور اضافه می‌شود و رانت حاصل از این چندنرخی‌بودن ارز به جیب گروهی خاص سرازیر می‌شود یا در بهترین شرایط، این بازار با ایجاد شفافیت، به اعتقاد کارشناسان جایگزین سامانه نیما یا نرخ ارز در بازار آزاد خواهد شد. بازار آشفته ارز پای قوه قضائیه را هم به این عرصه باز کرد. درست در روزهایی که نرخ ارز در حال اوج‌گرفتن بود و قیمت ریال در مقابل دلار مثل یخ در برابر آفتاب ذوب می‌شد، قوه قضائیه هم وارد عمل شد تا سرشاخه‌های این بی‌نظمی را دستگیر کند. خبرها حاکی از آن بود که اخلالگران ارزی دستگیر شده‌اند و بازار ارز به‌زودی سامان می‌یابد. همین چند روز پیش هم حسین مظلومین ملقب به سلطان سکه به جرم اخلال در نظام ارزی کشور به دار مجازات آویخته شد، اما آیا این اقدامات باعث می‌شود قیمت دلار به رقم‌های قبلی بازگردد؟ این روزها هر دلار آمریکا به قیمت حدود 13هزارو 100 تومان و هر یورو به بهای 15هزارو 300 تومان معامله می‌شود. با وجود این عبدالناصر همتی، رئیس کل بانک مرکزی، در اینستاگرام خود خبر می‌دهد که قرار است «بازار معاملات آزاد نقدی و حواله ارزی» در آینده نزدیک راه‌اندازی ‌شود. به گفته او، این بازار مبتنی بر سازوکار حراج و با هدف کشف قیمت ارز و تسهیل تأمین نیازهای خدماتی و خرد مردم و با مشارکت بانک‌ها و صرافی‌های مجاز و نظارت و بازارگردانی بانک مرکزی راه‌اندازی می‌شود. با آغاز فعالیت این بازار، صادرکنندگان نیز می‌توانند براساس مقرراتی که اعلام خواهد شد، بخشی از ارز صادراتی خود را در این بازار عرضه کنند.

‌شناسنامه‌دارشدن بازار سیاه

بهاءالدین حسینی‌هاشمی، کارشناس بانکی درباره تبعات راه‌اندازی بازار مورد نظر رئیس کل بانک مرکزی عنوان می‌کند: بانک مرکزی و دولت دو نوع ارز دولتی و ارز عرضه‌شده در بازار نیما را قبول دارند، اما تقاضاهای دیگری هم برای ارز داشتیم که در هیچ بازاری نبود و ارز مورد نیاز برای این تقاضاها در بازار سیاه معامله می‌شد، مثل ارز مسافرتی که گاهی افراد برای سفر به دو هزار دلار نیاز داشتند، اما ارز کمتری در اختیار آنها قرار می‌گرفت. او اضافه می‌کند: در واقع به‌جز دو نرخ رسمی که دولت قبول دارد، ما نرخ سومی هم داریم که در بازار سیاه تعیین می‌شود. دولت می‌خواهد با ساختارهای جدید، نرخ بازار سیاه را قابل‌قبول و رسمی کند، به‌نحوی‌که بازیگران آن مشخص باشند. به گفته حسینی‌هاشمی این بازار جدید سبب می‌شود بانک مرکزی هم ارزهای خود را به‌صورت شفاف در بازار آزاد بفروشد و این کار را به صرافی یا اشخاصی واگذار نکند که در دولت‌های بعدی آنها را بازداشت کرده و اعدام کنند. او ادامه می‌دهد: «بازار معاملات آزاد نقدی» به بازار سیاه ارز، شناسنامه می‌دهد، زیرا قیمت ارز براساس عرضه و تقاضا در این بازار تعیین خواهد شد. بعد از اینکه دولت گفته بود می‌خواهیم بازار سیاه را حذف کنیم، ما فکر می‌کردیم که احتمالا ارز دولتی را در شبکه نیما وارد می‌کنند و در سامانه نهایتا بازار شناور مدیریت‌شده آزاد را داریم، اما احتمالا بازار معاملات آزاد نقدی، بازار اصلی آینده می‌شود و سامانه نیما هم ممکن است حذف شود. این کارشناس بانک با اشاره به اینکه تمام بسترسازی انجام‌شده برای ایجاد سامانه نیما قابل استفاده در بازار معاملات آزاد نقدی است، فواید ایجاد این بازار را بسیار زیاد می‎داند، زیرا چنین بازاری علاوه بر ایجاد شفافیت، این امکان را فراهم می‌کند که افراد هر وقت بخواهند ارزهای خود را در آن به فروش برسانند یا از چنین بازاری خریداری ‌کنند. در نتیجه از ذخیره‌شدن ارز در نزد افراد جلوگیری می‌شود. همچنین بخشی از ارز صادرکنندگان براساس تصمیمی که دولت می‌گیرد، در این بازار عرضه خواهد شد. به گفته او در بازار معاملات آزاد نقدی به‌تدریج نسبت‌ها و ضرایب تغییر می‌کند و این مسئله می‌تواند بازار را به سمت یکسان‌سازی نرخ ارز هدایت کند. حسینی‌هاشمی اضافه می‌کند: این روزها مهم‌ترین شائبه این است که بانک مرکزی خودش در بازار سیاه ارز می‌فروشد. ممکن است واقعا این اتفاق رخ دهد و چون ضوابط، اصول و راهکار مشخص نیست، همیشه این شائبه درباره بانک مرکزی ادامه می‌یابد، درحالی‌که با راه‌اندازی این بازار، دست بانک مرکزی برای فروش ارز به قیمت رقابتی باز خواهد شد. او درباره معایب این بازار هم می‌گوید: معایب راه‌اندازی چنین بازاری این است که به‌هرحال ممکن است این بازار رسمی تلقی شود و قیمت‌ها و تورم و… را براساس نرخ‌های این بازار حساب کنند. این بازار، بازاری است که به افراد خاصی دسترسی می‌دهد و همه قدرت حضور در چنین بازاری را نخواهند داشت. این بازار ممکن است یک انتظار تورمی و شوک تورمی هم ایجاد کند.

‌ارز به صورت حراج و مزایده فروخته می‌شود

احمد حاتمی‌یزد، دیگر کارشناس بانکی، هم درباره مزایای راه‌اندازی بازاری که عبدالناصر همتی در اینستاگرام وعده آن را داده است می‌گوید: امیدوارم این بازار کمک کند که ارز تک‌نرخی شناور در کشور داشته باشیم. او ادامه می‌دهد: اگر این سامانه تشکیل شود، ارز را به صورت حراج و مزایده می‌فروشند. شبیه کاری که بانک کارگشایی بیش از 70 سال است درباره سکه انجام می‌دهد. بانک کارگشایی هر روز بسته‌های صد‌تایی سکه را به حراج می‌گذارد. کسی یک یا دو سکه نمی‌تواند از این بازار تهیه کند. در بازار مزایده ارزی، هرکسی نمی‌تواند خرید انجام دهد و صرفا بانک‌ها و صرافی‌هایی که به آنها مجوز داده شده است، وارد بازار می‌شوند. به گفته این کارشناس بانکی اگر بازار معاملات آزاد نقدی رونقی پیدا کند و درست عمل کند، احتمال دارد که حداکثر در مدت شش‌ ماه جایگزین سامانه نیما شود. او تأکید می‌کند: بازار معاملات آزاد نقدی، ساختاری کاملا متفاوت با سامانه نیما دارد؛ زیرا در سامانه نیما صادرکنندگان و واردکنندگان ارزهای خود را به فروش می‌رساندند یا ارز خریداری می‌کردند؛ اما در این بازار، عامل اصلی بانک مرکزی است. حاتمی‌یزد می‌گوید: چنین بازاری رقابتی‌تر و شفاف‌تر خواهد شد؛ زیرا همه می‌دانند که چه کسی، به چه قیمتی ارز پیشنهاد داده و برنده مناقصه شده است. آنچه در این بازار رخ می‌دهد، شبیه حراجی‌ها یا بازار بورس است. نرخ ارز در بازار نیما کمتر از این بازار خواهد بود؛ زیرا در‌حال‌حاضر نرخ ارز در این سامانه کمتر از نرخ ارز در بازار آزاد است. به‌همین‌دلیل صادرکنندگان هم تمایل خواهند داشت ارز خود را در این بازار عرضه کنند.

‌احتمال تشدید سوداگری

وحید شقاقی، کارشناس ارز، نیز مانند دیگر کارشناسان، ایجاد شفافیت را مهم‌ترین ویژگی بازار جدید پیشنهاد‌شده از سوی رئیس کل بانک مرکزی می‌داند؛ زیرا بر این باور است که با راه‌اندازی این بازار، نقش دلال‌ها و واسطه‌ها در تأمین ارز مورد نیاز اشخاص کمتر می‌شود و معاملات پنهان ارز حذف شده و تحت نظارت و کنترل بانک مرکزی انجام خواهد شد. او می‌گوید: بانک مرکزی طبق اختیارات داده‌شده از سوی شورای هماهنگی سران سه قوه، مسئولیت دخالت ارزی را در بازار و همچنین در سامانه نیما به دست آورده و می‌تواند ارز مداخله‌ای به بازار تزریق کند. براساس این اختیارات، بانک مرکزی کنترل و مدیریت صراف‌‌ها و سامانه نیما را خواهد داشت؛ ولی با تصمیم اخیر و ایجاد بازار نقدی و آتی دلار و ارز در بازار سرمایه، بانک مرکزی خواهد توانست وارد معاملات خرد ارزی در بازار بورس ارزی شود. به‌این‌ترتیب امکان مانور و مدیریت بانک مرکزی در بازار آزاد مقدور می‌شود. او اضافه می‌کند: بازار بورس ارزی در واقع با هدف پوشش تأمین مبادلات ارزی خرد و برای اشخاص است. این بازار شفافیت را افزایش داده و به کاهش التهابات ارزی خواهد انجامید. البته شقاقی به بانک مرکزی پیشنهاد می‌دهد: در شرایط کنونی بازار آتی ارز را اجرا نکند و فقط بازار نقدی ارز اجرایی شود؛ زیرا ممکن است با اجرای بازار آتی ارز، سوداگری تحریک و تشدید شود. به گفته او بازار نقدی ارز سیاستی بود که از دو تا سه سال پیش درباره اجرائی‌شدن آن تصمیم گرفته شده بود. این کارشناس ارزی احتمال می‌دهد: اگر محدودیت و دخالت عمدی در بازار نقدی ارز انجام شود، نرخ پنجم دلار نیز به مجموعه چهار نرخ قبلی دلار افزوده شود. برای همین او تأکید می‌کند: بانک مرکزی باید تلاش کند نرخ بازار آزاد را که در کوچه‌ها و از سوی دلالان تعیین می‌شد، با نرخ نقدی ارز بازار بورس جایگزین کند تا نرخ جدیدی برای ارز ایجاد نشود؛ زیرا تفاوت نرخ‌ها رانت‌زا و شبهه‌ناک است.

‌پتروشیمی‌ها، طراح بازار معاملات آزاد نقدی ارز

رئیس کمیسیون انرژی اتاق تهران نیز در گفت‌وگو با بازرگانان ایران با اشاره به اینکه طراح بازار معاملات آزاد نقدی ارز خود پتروشیمی‌ها هستند، گفت: بخش عمده‌ای از نیاز این بازار از سوی پتروشیمی‌ها تأمین می‌شود و اصلا مدیران پتروشیمی به‌عنوان تأمین‌کنندگان ارز طراحان این بازار هستند. رضا پدیدار گفت: از‌آنجایی‌که شرکت‌های پتروشیمی تأمین‌کننده بخش عمده‌ای از ارز در کشور هستند، نمی‌توان آنها را از بازارهای ارز جدا دانست. او ادامه داد: دولت به کار با پتروشیمی‌ها علاقه دارد؛ از‌این‌رو برای سیاست‌گذاری بازار جدید ارز از آنها کمک گرفته است. پدیدار در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه آیا حضور در این بازار برای واحدهای پتروشیمی مفید خواهد بود، نیز گفت: بدون‌شک حضور در این بازار برای پتروشیمی‌ها مفید خواهد بود؛ چرا‌که بخش عمده‌ای از این بازار را خود پتروشیمی‌ها طراحی کرده‌اند. او درباره زمان آغاز به کار بازار جدید نیز اظهار کرد: گزارش‌هایی در‌این‌باره تهیه شده است و پیش‌بینی می‌شود که تا پایان این هفته یا نهایتا تا شروع هفته آتی این بازار شروع به کار خواهد کرد. شایان ذکر است که بانک مرکزی تصمیم گرفته است برای کشف قیمت ارز و تسهیل تأمین نیازهای خرد مردم، با نظارت بانک‌ها و صرافی‌ها بازاری را برای معامله نقدی و حواله‌ای ارز ایجاد کند که قیمت نهایی ارز در آن شفاف و براساس عرضه و تقاضا باشد. همچنین گفته می‌شود صادرکنندگان بخشی از ارز خود را وارد این بازار خواهند کرد.