ایران مسیر جدیدی برای توافق هسته‌ای با آمریکا پیشنهاد کرد
جمهوری اسلامی ایران در آخرین دور از مذاکرات غیررسمی خود با ایالات متحده، پیشنهاد تازه‌ای را برای حل مناقشه هسته‌ای مطرح کرده است: ایجاد یک پروژه مشترک غنی‌سازی اورانیوم با مشارکت کشورهای عربی حوزه خلیج فارس و تحت نظارت و سرمایه‌گذاری آمریکا.
چهار مقام ایرانی مطلع از این گفت‌وگوها به نیویورک‌تایمز گفته‌اند که عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، این طرح را در جریان دیدار با استیو ویتکاف، فرستاده ویژه دونالد ترامپ به خاورمیانه، که روز یک‌شنبه در مسقط برگزار شد، ارائه کرده است.
به گزارش نیویورک‌تایمز، پیشنهاد ایران شامل تشکیل یک کنسرسیوم سه‌جانبه است که طی آن ایران اورانیوم را با غنای پایین غنی‌سازی می‌کند و محصول نهایی برای مصارف غیرنظامی به دیگر کشورهای عربی ارسال می‌شود. در چارچوب این طرح، غنی‌سازی تا سطح ۳.۶۷ درصد (مطابق با برجام) ادامه می‌یابد، اما تفاوت این طرح با برجام حضور دائمی و فیزیکی ناظران خارجی، از جمله احتمالا نمایندگانی از ایالات متحده، در تاسیسات هسته‌ای ایران است.
به گفته این منابع ایرانی، تفاوت کلیدی دیگر این طرح با برجام در دائمی بودن آن است؛ چیزی که می‌تواند از نظر سیاسی برای دولت ترامپ یک موفقیت چشمگیر تلقی شود.
با این حال، اجرای چنین ابتکاری که نیازمند همکاری میان ایران و رقبای منطقه‌ای‌اش از جمله عربستان سعودی و امارات متحده عربی است، با چالش‌هایی روبه‌رو است؛ به‌ویژه با توجه به شکاف ۴۵ ساله دیپلماتیک میان تهران و واشنگتن و تردیدها درباره تمایل شرکت‌های آمریکایی به سرمایه‌گذاری در صنعت هسته‌ای ایران.
دونالد ترامپ که در چارچوب یک سفر رسمی به عربستان سعودی رفته، در سخنرانی‌اش در «مجمع سرمایه‌گذاری سعودی-آمریکایی» در ریاض ضمن انتقاد شدید از ایران، بر لزوم دستیابی به یک توافق دیپلماتیک تأکید کرده و گفته است:
«اگر بتوانم با ایران به توافقی برسم که منطقه و جهان را امن‌تر کند، بسیار خوشحال خواهم شد. اما زمان تصمیم‌گیری آن‌ها فرا رسیده است. همین حالا.»
علی واعظ، مدیر پروژه ایران در گروه بین‌المللی بحران، با اشاره به پیشنهاد جدید ایران گفت:
«اگرچه این طرح تجربه‌نشده و جسورانه است، اما طرفین باید از سیاست حداکثری و بازی با حاصل جمع صفر فاصله بگیرند و راه‌حل‌های خلاقانه‌تری را بیازمایند.»
از بن‌بست تا «مذاکرات امیدبخش»
تا پیش از مذاکرات روز یک‌شنبه، مواضع ایران و آمریکا به‌شدت واگرا بود. استیو ویتکاف در مصاحبه‌ای با شبکه محافظه‌کار بریتبارت نیوز اعلام کرده بود که آمریکا خواستار تعطیلی کامل برنامه هسته‌ای ایران و مراکز اصلی آن از جمله نطنز، فردو و اصفهان است. این در حالی بود که عباس عراقچی تأکید داشت که غنی‌سازی اورانیوم برای ایران یک «خط قرمز غیرقابل مذاکره» است.
اما پس از نشست سه‌ساعته در مسقط با میانجی‌گری بدر البوسعیدی، وزیر خارجه عمان، لحن دو طرف تغییر کرد. عراقچی و ویتکاف پس از پایان جلسه، فضای گفتگو را «سازنده» و «امیدبخش» توصیف کردند و اعلام شد که مذاکرات به تیم‌های فنی واگذار خواهد شد تا جزئیات تکنیکی و مالی از جمله امکان رفع تحریم‌ها را بررسی کنند.
بدر البوسعیدی نیز در پستی در شبکه اجتماعی ایکس (توییتر سابق) نوشت که گفت‌وگوها «شامل ایده‌هایی نوآورانه و مفید بود که بازتاب‌دهنده اراده مشترک برای رسیدن به توافقی با عزت است.»
پیش از این نشست، عراقچی به عربستان سعودی و ویتکاف به امارات سفر کرده بودند تا رایزنی‌هایی با مقامات این دو کشور انجام دهند. هرچند هنوز مشخص نیست که آیا ریاض و ابوظبی علاقه‌ای به پیوستن به این کنسرسیوم دارند یا نه.
امارات در سال ۲۰۲۰ نخستین نیروگاه هسته‌ای غیرنظامی منطقه را راه‌اندازی کرد و با امضای توافقی با آمریکا، داوطلبانه از غنی‌سازی اورانیوم صرف‌نظر کرد؛ اقدامی که نگرانی‌ها از رقابت هسته‌ای منطقه‌ای را افزایش داد.
ایده‌ای از دل دانشگاه پرینستون
طرح کنسرسیوم منطقه‌ای نخستین بار در سال ۲۰۲۳ توسط حسین موسویان، دیپلمات پیشین ایران و پژوهشگر دانشگاه پرینستون، در نشریه بولتن دانشمندان هسته‌ای مطرح شد.
موسویان معتقد است این طرح می‌تواند همزمان چند نگرانی آمریکا را برطرف کند: کاهش ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران، کنترل سطح غنی‌سازی، و همچنین کاهش احتمال بازگشت ایران به مسیرهای غیرشفاف در آینده.
او گفت:
«چنین توافقی می‌تواند دستاوردی بزرگ برای آقای ترامپ باشد. این توافق هم تهدید فوری را مهار می‌کند، هم جلوی گسترش رقابت هسته‌ای در منطقه را می‌گیرد و هم برای شرکت‌های آمریکایی فرصت‌های اقتصادی جدیدی ایجاد می‌کند.»
