اگر ایران تنگه هرمز را ببندد

اسکات ریتر در امریکن کنزرواتیو نوشت: تصمیم دولت ترامپ برای قطع صادرات نفت ایران بر اساس این اندیشه نادرست اتخاذ شده که سایر کشورهای جهان از این سیاست واشنگتن حمایت خواهند کرد. اما آیا دولت ترامپ واقعا به این مسأله فکر کرده که اگر ایران دست به اقدام تلافی جویانه بزند و تنگه هرمز را که یکی از شریانهای حیاتی عرضه نفت در بازار جهان است ببندد، چه عواقبی برای اقتصاد جهان خواهد داشت؟

به گزارش بازتاب، در ادامه این مطلب آمده است: با تصمیم دولت ترامپ برای لغو معافیت خریداران نفت ایران، کمپین فشار برای قطع صدور نفت ایران وارد فاز جدیدی شده است. واشنگتن از اتخاذ رویکردی تدریجی برای کاهش وابستگی مشتریان نفتی ایران به نفت خام این کشور خودداری کرده است. به این ترتیب از آغاز ماه می، هر کشوری که به خرید نفت از ایران ادامه بدهد، مشمول مجازاتهای آمریکا خواهد شد.

ایران نیز طبق روال رایج به این تصمیم آمریکا واکنش نشان داده است و سردار تنگسیری، فرمانده نیروی دریایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی اعلام کرده که اگر مزایای استفاده از تنگه هرمز که یک آبراهه بین المللی است از ایران دریغ شود، ایران این تنگه را خواهد بست. روز بعد این موضع توسط وزیر امور خارجه، جواد ظریف بیشتر تبیین شد: اگر آمریکا به رعایت قواعد تعامل و بازی در منطقه، کانالهای ارتباطی و پروتکلهای مربوطه پایبند بماند، آنگاه علیرغم اینکه ما حضور آمریکا در خلیجفارس را عاملی بیثبات کننده میدانیم، اقدامی علیه آن اتخاذ نخواهیم کرد.

تنگه هرمز یکی از آبراهه های حیاتی برای اقتصاد جهان است که روزانه ۱۸.۵ میلیون بشکه نفت خام و پالایش شده یعنی بیست درصد از تولید جهانی از آن عبور میکند. درباره اینکه بسته شدن این آبراهه پیامدهای فاجعه باری برای اقتصاد جهان خواهد داشت، میان تحلیلگران اتفاق نظر وجود دارد.

از اینکه ایران برای اجرایی کردن تهدیدهای خود جدیت دارد یا خیر، اطمینانی وجود ندارد. پس از تصمیم ترامپ برای خروج از برجام، حسن روحانی رییس جمهور ایران در جولای ۲۰۱۸ تهدید کرد که در پاسخ به برقراری دوباره تحریمهای آمریکا، ایران تنگه هرمز را خواهد بست. اما با در پیش گرفتن موضعی معتدل، ایران تصمیم گرفت به مسیر دیپلماتیک روی بیاورد و با همکاری سایر کشورهای اروپایی پایبند به برجام، راهی برای دور زدن تحریم های آمریکا بیابد.

با ناکامی اروپا در یافتن مسیری جایگزین برای نظام تعاملات بانکی بین المللی یا سوییفت که معاملات فرامرزی را توسط ۱۱۰۰۰ نهاد مالی در بیش از ۲۰۰ کشور جهان تسهیل میکند، تلاش ایران برای یافتن راه حلی دیپلماتیک بینتیجه ماند. از آنجا که هیات مدیره سوییفت شاهد حضور مقامات بانکی آمریکا نیز میباشد، قوانین فدرال به آمریکا امکان میدهد بانکها و قانون گذارانی که از تحریمهای آمریکا تخطی کنند را مجازات کند. به این ترتیب نهادهای مالی که با ایران همکاری کنند، مشمول تحریمهای ثانویه آمریکا قرار خواهند گرفت.

ایران دارای تجربه دور زدن تحریمهای آمریکا میباشد و در حالیکه تحریمهای نفتی دولت ترامپ علیه ایران، فشار زیادی به اقتصاد ایران وارد کرده است، تهران مطمئن است که میتواند نفت کافی را برای تداوم حیات اقتصاد خود بفروشد. رهبر ایران آیتالله خامنه ای در یکی از اظهارات اخیر خود گفت که تلاش آمریکا برای مسدود کردن صدور نفت ایران ناکام خواهد ماند. او گفت جمهوری اسلامی هر قدر نفت که بخواهد مd فروشد.

اما امروز میان تحریمهای سال ۲۰۱۸ و شرایط فعلی تفاوت وجود دارد. تروریستی اعلام کردن سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از سوی آمریکا موجب شده به پیچیدگی مسأله فروش نفت ایران افزوده شود. سپاه پاسداران مدتهاست که مشمول تحریمهای آمریکا میباشد. در سال ۲۰۱۲ وزارت خزانه داری آمریکا، اعلام کرد که شرکت ملی نفت ایران نیز یکی از همکاران سپاه پاسداران است و در نتیجه مشمول تحریمهای آمریکا خواهد بود. سایر نهادهای نفتی ایران از جمله صنایع پتروشیمی کرمانشاه، شرکت پتروشیمی پردیس و توسعه نفت و گاز پارسیان نیز به همکاری با سپاه پاسداران متهم شده اند.

در حالی که سال ۲۰۱۲ آمریکا به این نتیجه رسید که شواهد کافی برای همکاری شرکت ملی نفتکش ایران با سپاه پاسداران وجود ندارد، در دور جدید تحریمهای سال ۲۰۱۸ آمریکا، شرکت خطوط کشتیرانی و شرکت ملی نفتکش ایران نیز مشمول تحریمها قرار گرفتند.

به این ترتیب با پیوند دادن ظرفیتهای صادرات نفت ایران با سپاه پاسداران انقلاب، آمریکا مسیرهای جدیدی علاوه بر فشارهای اقتصادی برای قطع صدور نفت ایران گشوده است و از این پس، هر گونه نقل و انتقالات نفت ایران و محموله های مربوطه، از جمله کشتیهای نفتکش جزو دارایی های یک نهاد تروریستی قلمداد می شوند. همچنین هر کشتی غیرایرانی نیز که نفت ایران را حمل کند، به همکاری با تروریسم متهم و در نتیجه مشمول برخورد و مصادره خواهد شد. این تفاوتی است که دنیا در ارزیابی تهدیدهای فعلی ایران برای بستن تنگه هرمز باید به آن توجه داشته باشد. از آنجا که ایران همواره راههایی برای دور زدن تحریمهای آمریکا پیدا میکرده، تحریم نهادهای نفتی ایران یک چیز است و ممانعت فیزیکی از صدور نفت ایران در عمل چیز دیگری است. این یک خط قرمز برای ایران تلقی میشود که زمینه ساز تصمیم این کشور برای بستن تمامی مسیرهای کشتیرانی از تنگه هرمز خواهد بود.

تاکنون آمریکا علاقه ای به اتخاذ تدابیری برای ممانعت فیزیکی از صدور نفت ایران نشان نداده است. در واقع چنانکه فرمانده ارشد نظامی ایران، سردار باقری به خبرنگاران گفته است، نیروی دریایی و خطوط کشتیرانی تجاری آمریکا هنگام عبور از تنگه هرمز، به پرسشهای نیروی دریایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی که وظیفه تامین امنیت تنگه هرمز را بر عهده دارد، پاسخ می دهند و این یعنی با وجود تروریستی نامیدن سپاه، نیروی دریایی آمریکا با یک نیروی تروریستی همکاری و تعامل میکند.

سردار باقری گفت مانند سایر کشورها که محموله های نفتی خود را از تنگه هرمز عبور می دهند، نفت ایران نیز به صدور از این مسیر ادامه خواهد داد و اگر نفت ما از این مسیر صادر نشود، نفت کشورهای دیگر نیز از آن نخواهد گذشت. باقری افزود که معنایش این نیست که ما میخواهیم تنگه هرمز را ببندیم و تمایلی به این کار نداریم مگر آنکه اقدامات خصمانه دشمن ما را به چنین کاری وادار کند. در این صورت توانایی کامل این کار را داریم.

چالش اصلی زمانی رخ میدهد که تلاشهای آمریکا برای به صفر رساندن صدور نفت ایران ناکام بماند و این چیزی است که اکثر تحلیلگران نفتی به آن معتقدند. وزیر امورخارجه ایران، جواد ظریف می گوید که ایران دارای تخصص و پی اچ دی در دور زدن تحریمهای آمریکا است. اگر هدف دولت ترامپ در قطع صدور نفت ایران و در نتیجه مجبور کردن ایران به تغییر رفتارش در خاورمیانه محقق نشود، در شرایطی که تنور رقابت انتخاباتی برای سال ۲۰۲۰ نیز در آمریکا گرمتر میشود، کاخ سفید ناچار خواهد شد به منظور مقابله با انتقادات رقبا، اقدامات دیگری برای تحقق اهداف و سیاستهای خود در پیش بگیرد.

از آنجا که هر گونه اقدام برای بستن تنگه هرمز یا محدود کردن جریان عبورومرور از آن، اقدامی تحریک آمیز تلقی میشود که نیاز به واکنش نظامی دارد، بعید است ایران دست به چنین اعمالی بزند. بسیار محتمل است که ایران با توسل به تفسیر خود از کنوانسیون سازمان ملل حقوق دریاها مصوب سال ۱۹۸۲، که به ایران حق میدهد عبورومرور در محدوده دوازده مایل دریایی دورتر از خطوط ساحلی خود را به عنوان آبهای سرزمینی تحت کنترل داشته باشد، تدریجا محدودیت هایی برای تردد کشتی ها در این منطقه برقرار کند. هر کشتی که بخواهد از مسیرهای جنوبی و شمالی تنگه هرمز برای دسترسی به خلی جفارس استفاده کند، ناگزیر است از آبهای سرزمینی ایران عبور کند.

طبق این کنوانسیون ایران حق دارد از تردد کشتیهای کشورهایی مانند آمریکا که به این معاهده نپیوسته اند، از تنگه هرمز ممانعت به عمل بیاورد. اگر آمریکا مانع صدور نفت ایران شود، ایران میتواند با استناد به معاهده مزبور، از عبور کشتیهای آمریکا از تنگه هرمز جلوگیری کند. در این صورت آمریکا یا باید این محدودیت را بپذیرد یا آن را با توسل به نیروی نظامی بلااثر کند که آن نیز نقض حقوق بینالملل تلقی خواهد شد. بحث درباره قدرت نظامی ایران برای بستن تنگه هرمز و توانایی ارتش آمریکا در واکنش نشان دادن به آن مسأله دیگری است اما در این صورت، هیچ شرکت بیمهای مایل نخواهد بود که کشتیهای عبوری از این آبراهه را بیمه کند. پیامد اقتصادی هر گونه مسدود شدن این آبراهه، فوری، پایدار و فاجعه بار خواهد بود.