اوراسیا زمینه‌ساز تجارت آزاد در ایران
پس از چندین سال مذاکره، توافقنامه تجاری ایران و اوراسیا در اردیبهشت به امضا رسید و قرار است پس از سه سال اجرای آزمایشی به قرارداد تجارت آزاد تبدیل شود.
به گزارش اقتصادآنلاین، داود میرزاخانی، دبیرکمیسیون همکاری‌های تجاری و اقتصادی ایران و روسیه با اشاره به این توافقنامه، دوره سه ساله پیش رو بعد از اجرا و نتایج آن را دارای اهمیت بسیاری دانست که «نهایی شدن آن منجر به باز شدن دروازه‌های تجاری ایران می‌شود.» به‌گفته میرزاخانی «این سه سال فرصتی را پیش روی شرکت‌های تولیدی و بخش خصوصی قرار داده تا خود را برای ورود به پیمان تجاری منطقه ای و تجارت آزاد آماده کنند تا قدرت رقابت‌پذیری آنها در بازارهای جهانی چندبرابر شود.»
بعد از امضای تفاهمنامه ایران و اتحادیه اوراسیا، چه فرصت‌های تجاری جدیدی بویژه برای بخش خصوصی در پیش رو است؟
بیشترین مزیت‌های صادراتی ما، صادرات محصولات کشاورزی به کشورهای عضو اوراسیاست. ایران با الحاق به اتحادیه اقتصادی اوراسیا، جزو صادر‌کننده‌های مطرح به روسیه و دیگر کشورهای عضو است. با امضای این تفاهمنامه، شرایط صادراتی مهیاتر خواهد شد. قبل از امضای تفاهمنامه، تعرفه صادرات کالایی ما به آن منطقه در مقایسه با کشورهای رقیب مانند ترکیه بیشتر بود. با امضای موافقتنامه بخشی از محصولات کشاورزی ما مشمول تعرفه می‌شود و برخی کالاها هم مشمول تعرفه صفر درصد می‌شود. مانند پسته، خرما، کیوی و… به این ترتیب زمینه صادرات افزایش می‌یابد. مثلاً تعرفه صادرات سیب نصف شده است. ما یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان سیب هستیم.
بعد مسافت و نزدیکی کشورهای عضو اوراسیا به ایران، برای تجارت و صادرات ما مزیت دارد. ضمن اینکه تولیدات کشاورزی ایران در آن مناطق شناخته شده است. از این حیث یکی از مزیت‌های انعقاد قرارداد اوراسیا صادرات محصولات کشاورزی است.
اما برخی تحلیلگران اقتصادی نگرانی‌هایی مطرح می‌کنند که با اجرای توافقنامه اوراسیا ایران به واردکننده از اتحادیه تبدیل شود.
ما نگرانی بابت واردات نداریم. شرایط آب و هوایی ایران با اوراسیا متفاوت است برخی تولیدات ما در آن کشورها اصلاً تولید نمی‌شود. این موافقتنامه فرصت خوبی ایجاد می‌کند تا ایران با رعایت استانداردهای صادراتی اوراسیا حجم صادرات خود را افزایش دهد.
تفاوت استانداردها برای واردات و صادرات در بین اعضا وجود ندارد؟
باهر کدام از 5 کشور عضو اتحادیه اوراسیا به‌صورت دوجانبه، همکاری‌های رعایت استاندارد را داریم. اما در قالب اتحادیه اوراسیا قوانین استاندارد نیاز به تعریف مجدد دارد. الزامات وقواعد استاندارد باید تطبیق داده شود. برنامه‌هایی داریم که در قالب کارگروه استاندارد قرار است تشکیل شود. این کارگروه، مسائل را مورد مطالعه قرار می‌دهند.
قوانین استانداردی این کشورها بخصوص کشور روسیه قوانین سختی است. اما تجارت در اوراسیا، تمرینی برای صادرکنندگان است تا صادرات را با قوانین استانداردی بالا تطبیق دهند. روسیه کشور واردات محوری است و سالی 250 میلیارد دلار واردات دارد به همین دلیل برای وارداتش استانداردهای سختگیرانه وضع کرده است. البته این استانداردها به معنی جلوگیری از واردات نیست بلکه برای ارتقای سطح کیفیت واردات استانداردها را بالا برده است.
ما هم باید نظارت و سختگیری‌هایی برای واردات داشته باشیم. برخی کشورها ساختارهای قوی برای اجرای استانداردها دارند اما برخی کشورها ساختار ضعیف تری دارند.
مزیت کشور ما صادرات کدام کالاهاست؟
در مجموع مزیت کشور ما صادرات محصولات کشاورزی است. البته انعقاد این قرارداد زمینه توسعه مبادلات تجاری با اوراسیا را فراهم می‌کند. هرچقدر حجم معاملات افزایش پیدا کند زیرساخت‌های لجستیکی و حمل‌ونقلی نیز فراهم و زمینه برای رفع موانع تعرفه‌ای فراهم می‌شود.
افزایش حجم مبادلات میان ایران و کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا منجر به توسعه کریدور بین‌المللی شمال-جنوب خواهد شد؟
احداث کریدور شمال-جنوب 17 سال قبل شروع شد. اما توسعه این کریدور فراز و نشیب‌های زیادی داشت. در مقطعی حتی صادرات سریلانکا به روسیه از مسیر ایران بود. اما در مقطعی هم همکاری‌های ما در این کریدور دچار رکود شد. بعد از فضای برجام، زمینه برای توسعه همکاری‌ها فراهم شد. روسیه و هند 2 بازیگر اصلی در توسعه این کریدور هستند و کشور آذربایجان که زمانی نقش منفعلانه داشت اکنون در توسعه کریدور به نقش مبتکرانه تغییر جهت داده و برای خط ریلی رشت-آستارا 500 میلیون دلار فاینانس انجام داده است. بنابراین در چند سال گذشته فضا برای توسعه کریدور شمال- جنوب متغیر شد. موافقتنامه اوراسیا به تقویت کریدور کمک می‌کند. چون یکی از مشکلات ما در توسعه کریدور موضوع جذب بار است. هر چقدر مبادلات بین ایران و اوراسیا افزایش یابد مشکل جذب بار در این کریدور از بین می‌رود.
در سفر اخیر وزیر نیرو به‌عنوان رئیس کمیسیون اقتصادی ایران و روسیه به این کشور، در مورد توسعه کریدور و بخصوص توسعه بخش شرقی کریدور صحبت شد. کریدور شمال- جنوب 2 مسیر از بندرعباس و بندر چابهار را شامل می‌شود. مسیر چابهار- زاهدان فاز اول توسعه بخش شرقی کریدور شمال-جنوب است، خط ریلی زاهدان- مشهد هم فاز دوم بخش شرقی است که روس‌ها پذیرفتند در قالب وام دولتی سرمایه آن را تأمین مالی کنند. وام روسیه وام دولتی است که ارزان‌تر از مدل‌های دیگر تأمین مالی است.
مذاکرات فنی برای توسعه فاز دوم بخش شرقی کریدور شمال- جنوب شروع شده است. مصوبه هیأت دولت را هم در این خصوص داریم. سرمایه‌گذاری روسیه در توسعه این فاز کمتر از یک میلیارد و 800 میلیون دلار است. به این ترتیب زمینه فراهم شده تا با مشارکت روسیه توسعه کریدور شمال- جنوب سرعت بیشتری بگیرد.
نه تنها روسیه در این کریدور ذینفع است بلکه ترکمنستان، قزاقستان و آذربایجان هم در این کریدور ذینفع خواهند بود. ویژگی مثبت ایران در اوراسیا قرار گرفتن در موقعیت ژئوپلیتیک است.
در خصوص تعیین تعرفه‌ها، تمام کشورهای عضو ملزم به رعایت تعرفه‌ها هستند؟
حداقل تعرفه واردات ایران از اوراسیا 4درصد است و این یکی از مزیت‌های قرارداد است. طبق قوانین کشور ما، برای واردات 4درصد عوارض گمرکی داریم، که نمی‌شود آن را نادیده گرفت. آنها برای 360 قلم کالا تعرفه ترجیحی اعمال می‌کنند و ما برای 500 قلم کالا تعرفه ترجیحی با رقم‌های مختلف اخذ کردیم که تعرفه کالاها از صفر تا 50 درصد است. امضای موافقتنامه تجارت ترجیحی با اتحادیه منطقه‌ای برای طرفین نفع متقابل دارد منتهی اینکه بتوانیم از این موافقتنامه، استفاده حداکثری داشته باشم به ظرفیت سازی، بستر‌سازی و ایجاد انگیزه برای صادرات و رفع موانع غیرتعرفه‌ای بستگی دارد. هر کشوری که زمینه تجاری را بیشتر فراهم کند از قرارداد تجاری بیشتر منتفع می‌شود. امضای این قرارداد بهانه‌ای است برای حل مشکلات تجارت در داخل، اصلاحات اقتصادی با نگاه به صادرات و رفع موانع غیر تعرفه‌ای.
اجرای موافقتنامه اوراسیا با چه موانعی مواجه است؟
بیشترین مشکل ما برای تجارت خارجی بحث‌های تعرفه ای بود. در گذشته تجار ما مظلوم واقع شده بودند. چون ما عضو هیچ پیمان منطقه‌ای نبوده و نیستیم. تجار ما در مقایسه با تجار سایر کشورها قدرت رقابت‌پذیری پایین‌تری دارند. کشورهایی که قرارداد تجارت آزاد دارند تعرفه‌های حداقلی برای واردات و صادرات و بعضاً تعرفه صفر درصد دارند. یعنی تجار آنها با تعرفه صفر درصد صادرات می‌کنند اما تجار ایرانی با تعرفه بالا باید صادرات کنند. از این جهت شرایط برای تجار ما سخت است.
امضای این موافقتنامه از این جهت فرصتی برای تجار فراهم کرده که تعرفه‌ها کاهش یافته و قدرت رقابت‌پذیری تجار ایرانی با تجار کشورهای همسایه افزایش یافته است.
یکی از مشکلات عمده ما تعرفه بود پس با امضای این تفاهمنامه این مشکل تا حدودی برداشته می‌شود و قرار است بعد از سه سال نیز تجارت آزاد کامل با اوراسیا داشته باشیم یعنی تمام کالاها مشمول تعرفه صفر درصد می‌شود.
موانع غیرتعرفه‌ای برای تجارت شامل مشکلات زیرساختی است که حمل‌و‌نقل جزو این مشکلات زیرساختی است. توسعه نیافتن جاده و خط ریل مشکل حمل و نقل ماست. از طرفی چون شرکت‌های ایرانی عمدتاً تجارت داخلی انجام می‌دهند کمتر به ترانزیت بین‌المللی ورود کرده‌اند. شرکت‌های فورواردر بین‌المللی نداریم، قوانین و قواعد ما در حوزه حمل و نقلی با کشورهای همسایه یکسان نیست. یکسان نبودن قوانین، مشکلاتی را برای تجارت با کشورهای همسایه ایجاد کرده است. موانع غیرتعرفه ای نیز یکی از عوامل بازدارنده توسعه صادرات ایران است. بنابراین مشکل بخش تعرفه ای با امضای موافقتنامه اوراسیا حل شده و این بهانه ای است که به سمت رفع موانع غیرتعرفه ای برویم. از این جهت شاید در کوتاه مدت مشکلات حل نشود ولی در بلندمدت این موافقتنامه بهانه ای است تا تمام ظرفیت‌ها را به حل مشکلات معطوف کنیم.
بخش خصوصی چه سهمی از تجارت ایران با اوراسیا خواهد داشت؟
بخش خصوصی هنوز ازجزئیات تفاهمنامه مطلع نیستند. برای اینکه بتوانیم از ظرفیت موجود استفاده کنیم باید شرکت‌های ما آمادگی داخلی پیدا کنند. بسیاری از شرکت‌ها، صادراتی با مقیاس کوچک دارند. این شرکت‌ها باید تجمیع شوند، باید کنسرسیوم ایجاد شود. اتاق بازرگانی و سازمان توسعه تجارت در آماده کردن شرکت‌ها برای ورود به تجارت اوراسیا نقش مهمی دارند تا در کنار سازماندهی، هم‌افزایی ظرفیت انجام شود و شبکه‌های تولید، تأمین، پایانه‌های صادراتی مانند زنجیره به هم پیوسته در تجارت عمل کنند.
این دو سازمان کار را شروع کرده‌اند؟
امیدواریم شروع کرده باشند.
کدام کالاها را از اوراسیا وارد می‌کنیم؟
در بحث موافقتنامه بیشترین امتیازاتی که به طرفین دیگر داده‌ایم کالاهایی است که خودمان به آنها نیاز داریم. کالاهای صنعتی و کالاهای اساسی بیشترین نیاز ماست که قبلاً این کالاها را از کشورهای دیگر وارد می‌کردیم. کالاهای اساسی و کالاهای صنعتی یک سوم تجارت ما با اوراسیا را در برمی‌گیرد. نیازهای وارداتی آنها تولیدات کشاورزی ایران است، نهاده‌های دامی، کالاهای اساسی و کالاهای صنعتی نیز بیشترین نیاز ما را تشکیل می‌دهد. این موافقتنامه مکمل اقتصاد کشور است. ما به کالاهایی که آنها نیاز داشتند تعرفه ترجیحی دادیم. برای تجارت این کالاها باید تولید‌کننده‌ها خودشان را به‌روز کنند تا وارد بازارهای بین‌المللی شوند. باید کیفیت تولید را از طریق رقابت افزایش دهند.
در تعرفه‌ها گندم جزو کالاهای مشمول کاهش تعرفه نیست، اما در مجموع، تولید و صادرات غلات فرصت بی‌نظیری برای توسعه تجارت بین ایران و اوراسیا است. اگر از فضا استفاده کنیم می‌توانیم تبدیل به هاب ترانزیت غلات روسیه و قزاقستان و کشورهای دیگر باشیم.
بعد از امضای توافقنامه برای حل موانع تجاری چه اقداماتی انجام شد؟
موانع گمرکی و مشکل مربوط به قوانین تعرفه ای تا حدودی مرتفع شده است، البته نیازمندیم گمرک قوانین خود را به روز‌تر کند. گمرک اعلام آمادگی کرده است. در مبادلات بانکی باید دنبال مکانیسم‌های جدید باشیم. هر چقدر حجم مبادلات بالا می‌رود باید مکانیسم‌های جدید طراحی شود. اکنون به‌خاطر ملاحظات تحریمی، بانک‌های بزرگ تمایل زیادی به همکاری ندارند در این زمینه باید به‌دنبال ایجاد مکانیسم‌های جدید مالی باشیم. صحبت‌هایی هم در این خصوص شده است.
تا الان بستر رقابت جهانی برای شرکت‌ها وجود نداشت و تولیدات آنها عمدتاً وارد بازار داخلی می‌شد. وقتی درها باز می‌شود زمینه رقابت فراهم می‌شود. شرکت‌ها در فضای رقابت خود را ارتقا می‌دهند. هم قیمت‌ها را کاهش می‌دهند هم کیفیت را بالا می‌برند. این فرصت جدید برای تولید داخل است.
قرارداد اوراسیا موقت و سه ساله است. تا 3 سال فرصت داریم شرایط خود را در داخل با استانداردهای اوراسیا تطبیق دهیم. 3 سال فرصت خوبی است. از سال آینده مذاکره برای تجارت آزاد تمام عیار شروع می‌شود. پس 2 سال فرصت داریم یا به آن تجارت آزاد نائل شویم و قرارداد تجاری امضا شود یا توافق از بین برود. این بستگی به تصمیم سیاست‌گذاران دارد اما رویکرد کلی رفتن به سمت تجارت آزاد است. این تحول نوینی در صحنه اقتصاد ایران است.
50 درصد تجارت و صادرات در دنیا بر پایه تجارت آزاد و تعرفه‌های ترجیحی انجام می‌شود اما ما چون عضو هیچ پیمان تجاری یا منطقه ای نیستیم تجار ما متضرر شدند. فرصت اوراسیا، اولین پیمانی است که ایران با اجرای آن، با کاهش تعرفه‌ها وارد پیمان منطقه‌ای می‌شود. توافقنامه اوراسیا، همراه شدن با وضعیتی است که در نظام بین‌الملل بر عرصه تجارت حاکم است. باید برای استفاده از این فرصت، در داخل ظرفیت‌سازی کنیم، موانع را از بین ببریم، شرکت‌ها را از حالت تک روی به سمت کنسرسیوم ارتقا دهیم. موفقیت در اجرای توافق بستگی به تلاش حداکثر طرفین دارد.
اگر بعد از 3 سال، به توافق دائمی با اتحادیه اقتصادی اوراسیا نرسیم، تنها فرصت و آخرین فرصت همکاری‌های منطقه‌ای را از دست داده‌ایم. باید توجه داشته باشیم بعد از جنگ جهانی دوم تنها کشوری که تحت تحریم قرار داشته اما قرارداد تجارت آزاد آن هم با کشورهای همسایه امضا کرده، ایران است. رویکرد غالب در کشور این است که ما توافقنامه را به سرانجام برسانیم.
